امام خمینی به قذافی چه می گفت

در هفتم اسفندماه ۱۳۵۷ یعنی ۱۵ روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی, یک هیئت لیبیایی ضمن دیدار با حضرت امام خمینی ره از ایشان تقاضا می کند که اجازه دهد «معمر قذافی» شخصا به ایران سفر کرده و پیروزی انقلاب اسلامی را تبریک بگوید

در هفتم اسفندماه ۱۳۵۷ یعنی ۱۵ روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی، یک هیئت لیبیایی ضمن دیدار با حضرت امام خمینی(ره) از ایشان تقاضا می کند که اجازه دهد «معمر قذافی» شخصا به ایران سفر کرده و پیروزی انقلاب اسلامی را تبریک بگوید. امام خمینی(ره) در جمله ای کوتاه چنین پاسخ دادند:

«من فعلا به قم می روم و این دیدار را به وقت دیگری موکول می کنم.» ۱

امام ۳ روز بعد به قم رفت و در تاریخ ۲ بهمن ۱۳۵۸ مجددا به تهران بازگشت؛ اما این دیدار هرگز به وقوع نپیوست...

افراد زیادی در طول تاریخ بوده اند که با شعارهای آزادی خواهانه و استقلال طلبانه مردم را با خود همراه کرده اند؛ اما پس از نشستن بر اریکه قدرت به مرور زمان از هیچ جنایتی علیه ملت خود ابا ننموده اند، نمونه بارز آن «معمر قذافی»، رهبر خودخوانده لیبی است.

قذافی کسی است که با شعارهای ضدامپریالیستی و آزادی خواهانه به قدرت رسید، در ابتدا گمان می رفت وی همان شخصی است که هم چون شیخ شهید «عمر مختار» علیه استعمار، استقامت خواهد کرد و اسلام و قوانین اسلامی را در لیبی به اجرا درخواهد آورد، اما وی که از ۲۷ سالگی قدرت را در لیبی به دست گرفت، با تفاسیر التقاطی از اسلام، این کشور آفریقایی را به دامن کمونیسم شوروی انداخت، سپس دست به دامن غرب و اروپا شد و امروز پس از ۴۲ سال، از یک سو با مردمش و از سوی دیگر با همان کشورهای غربی که تا دیروز «رفیق گرمابه و گلستان سرهنگ» بودند، دست به گریبان است.

از جمله کسانی ک همیشه در رفتار و ارتباط با قذافی و رژیمش، عاقبت اندیشانه و عمیق برخورد می کرد، حضرت امام خمینی(ره) بود. در شرایطی که انقلاب اسلامی تازه به پیروزی رسیده بود و تحلیل گران سیاسی انتظار پیوندی عمیق میان جمهوری اسلامی و رژیم قذافی- که در افواه جهان به عنوان رژیمی انقلابی شناخته می شد- را داشتند، اما حضرت امام با جهان بینی الهی و ژرف خود هرگز نه تنها حاضر نشد قذافی را به حضور بپذیرد، بلکه نیروهای انقلابی از جمله شهید بزرگوار حجت الاسلام محمد منتظری را نیز از همراهی و همکاری گسترده بین المللی با این رژیم باز می داشتند.

در مکاتبات حضرت امام با قذافی به نکات ریز و آموزنده ای برمی خوریم که نشان دهنده نگاه عمیق و عاقبت اندیشانه امام در برخورد با چنین رژیم هایی است.

اگرچه قذافی به هر بهانه ای از جمله مناسباتی مثل شهادت آیت الله شهید صدوقی، سالگرد تشکیل حزب جمهوری اسلامی، اعیاد فطر و قربان، زلزله گلباف کرمان و... سعی می کرد ضمن انقلابی نشان دادن خود، به امام خمینی(ره) نزدیک شود؛ اما هرگز موفق به چنین کاری نشد.

از جمله مواردی که در رابطه با ارتباط قذافی با جمهوری اسلامی ایران در طول جنگ تحمیلی قابل ذکر است، مسأله فروش سلاح از سوی قذافی به ایران نه به دلیل پیوند استراتژیک این دو کشور بلکه به دلیل رقابت قذافی با حزب بعث عراق و سود حاصل از فروش این سلاح ها بود.

شرایط جنگی اقتضا می کرد که جمهوری اسلامی برای حفظ بقاء از هر کشوری (به جز رژیم اشغالگر قدس) از جمله کره شمالی سلاح خریداری کند.

به هر تقدیر، حضرت امام خمینی(ره) ۲۱ بار خطاب به معمر قذافی، پیام هایی را صادر نمودند، از این تعداد، فقط یک مورد آن مربوط به قبل از انقلاب اسلامی در تاریخ ۲۶ مهر ۱۳۵۷ است که امام در آن نامه صریحاً از قذاقی می خواهد قضیه امام موسی صدر پیگیری شود. در این نامه امام خطاب به قذافی نوشت: «قضیه حجت الاسلام آقای صدر [که] به شکل مرموزی درآمده است [و] بستگان ایشان پس از بررسی می گویند در لیبی است»۲

این تنها موردی است که حضرت امام خمینی(ره) شخصاً به قذافی نامه می نویسد، در همه موارد دیگر، بلا استثنا، امام فقط «در پاسخ» به رئیس لیبی به وی نامه می نگارد یا تلگراف می زند.

قبل از بررسی نکات عمیق و پرمعنای موجود در پیام های امام خمینی(ره) به قذافی بیان این نکته حائز اهمیت است که امام به دفعات، مساله کمک های مالی قذافی به انقلاب که از سوی شاه و غرب مطرح می شد را رد کرده است. این بدان معناست که اگر هم کمکی در جریان بوده، آن قدر ناچیز بوده که نه امام و نه شاگردان و یاران دسته اول ایشان مثل شهید مطهری، حضرت آیت الله خامنه ای، حجت الاسلام هاشمی، مرحوم طالقانی و... در جریان نبوده اند یا به علت قلت مساله نیازی به بازگو کردن آن نبوده است.

امام خمینی(ره) بارها در پاسخ به شبهاتی پیرامون کمک قذافی به انقلاب و یاران ایشان، فرموده اند: «ما به کمک مالی آنها (رژیم قذافی) احتیاجی نداریم و به کمک های دیگر از قبیل کمک های تبلیغاتی هم که احتیاج است، هیچ کس کمک نکرده است.»۳، «ما تاکنون از هیچ دولتی کمک نگرفته ایم و این کذب محض است»۴، «خیر، این ها تبلیغات دار و دسته شاه هستند، ما از هیچ دولتی استمداد نکرده ایم و نخواهیم کرد، ما به نیروی ملت اتکا داریم و احتیاج به دولت ها نداریم.»۵

در ادامه به نکات حائز اهمیت در مکاتبات امام و قذافی اشاره می کنیم:

۱) امام خمینی تنها یک بار به قذافی نامه نوشت (دیگر نامه ها، پاسخ امام به نامه های قذافی بود) و آن یک بار نیز به قضیه مفقودالاثر شدن امام موسی صدر مربوط می شد.

۲) امام در نامه پاسخ به قذافی- به جز درخواست پیگیری مسئله امام موسی صدر- تنها در یک مورد از قذافی مسئله ای را درخواست می کند و آن این که «دولت های اسلامی و خصوصا دولت های عربی را نصیحت کنید که به فرمان خداوند متعال سرنهند و اخوت اسلامی را پایبند باشند.»۶ در این مورد قذافی هیچ اقدام جدی انجام نداد.

۳) امام خمینی در اردیبهشت ۱۳۵۸ یعنی کمتر از سه ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به صورت غیرمستقیم سه نکته را به قذافی متذکر می شود که اگر توسط قذافی پذیرفته و اجرا می شد، شاید سرنوشت وی چیزی غیر از این بود که اکنون شاهد آن هستیم. امام درپاسخ به یکی از نامه های قذافی می نویسد: «پشت کردن به تعالیم عالیه اسلام و روی آوردن به شرق و غرب، شعائر و مخازن آنها (مسلمانان) را به باد داده است.»۷

قذافی درست برعکس سخن امام خمینی(ره) خود را ابتدا به دامن شرق، سپس غرب انداخت و روز به روز از شعائر اسلامی دورتر شد.

۴) امام خمینی(ره) در همان نامه فوق به قذافی متذکر می شود: «این شما سران کشورهای اسلامی هستید که باید این فکر اسلامی- اعتصام به حبل الله- را تعقیب کنید و دست از دشمنی و مخالفت با برادران خود بردارید.»۸

قذافی در طول حکومت خود سه بار با همسایگان مسلمان خود درگیری نظامی پیدا کرد و در همه موارد آغازگر جنگ بود. معمر قذاقی در داخل لیبی قانونی را وضع کرد که هر نوع فعالیت حزبی ممنوع و متخلفین به اعدام محکوم می شدند.

۵) امام خمینی(ره) همچنین به قذافی توصیه می کند: «دولت های اسلامی باید دولت مصر را دراین خیانت بزرگ- قرارداد کمپ دیوید- که به اسلام و مسلمین بوده سرجای خود بنشانند و با آن قطع رابطه کنند.»۹

قذافی در این مورد تنها به محکومیت لفظی بسنده کرد و پس از قطع رابطه محدود مجددا روابط خود با رژیم «حسنی مبارک» که در پاره ای جهات از «انور سادات» خائنانه تر عمل می کرد، از سرگرفت.

۶) امام خمینی(ره) در دیدار خود با هیئت های لیبیایی و در پاسخ به نامه های قذافی همیشه «از خدای تعالی توفیق و سعادت همه مسلمانان را۱۰» خواستار می شد، نه رژیم قذافی را.

از نامه های امام چنین برمی آید که ایشان رژیم قذافی را مادامی که در راه اعتلای شعائر اسلامی و استقلال و سعادت ملت مسلمان لیبی گام برمی داشت، به صورت تلویحی تأیید می کرد.

با وجود آنکه مخاطب سخنان امام، معمر قذافی بود، امام آنگونه که در بین سیاسیون مرسوم بود نه طول عمر را برای قذافی از خداوند مسألت داشت و نه بقاء همیشگی رژیم او را. امام همیشه در پایان پاسخ به قذافی چنین می آورد: «سعادت و توفیق عموم مسلمانان و مردم جهان را از خدای تعالی مسألت دارم.»۱۱، «از خدای تعالی عظمت اسلام و مسلمین و نابودی دشمنان را خواستارم.»۱۲

امام همچنین در پاسخ به پیام تبریک قذافی به مناسبت اولین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی تنها در چند کلمه می نویسند: «ضمن ابراز تشکر از دریافت پیام مزبور، موفقیت روز افزون مسلمانان جهان را از خدای تعالی مسألت دارم.»۱۳

۷) حضرت امام خمینی(ره) دو مورد در مکاتبات خود برای قذافی آرزوی توفیق می کند، جالب آنکه در هر دو مورد، سعادت، موفقیت و توفیق را برای قذافی و ملت مسلمان و برادر لیبی توأمان از خداوند طلب می کند. امام در فرازی از جواب نامه قذافی که به مناسبت دومین سالگرد انقلاب اسلامی از سوی وی صادر شده بود، می فرماید: «توفیق و سعادت شما و ملت مسلمان و برادر لیبی را از خداوند مسألت دارم.»۱۴، امام همچنین در جای دیگر می نویسد: «از خداوند موفقیت شما و مردم مسلمان و برادر لیبی را خواستارم.»۱۵ به بیان دیگر امام خمینی(ره)، قذافی را مادامی که در کنار ملت مسلمان لیبی است، محترم می شمارد.

آخرین نامه امام خمینی(ره) به قذافی- که در واقع پاسخی بود به پیام تبریک قذافی به مناسبت ششمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی- در تاریخ اول اسفند ماه ۱۳۶۳ صادر گردید و پس از آن هیچ مکاتبه ای از سوی امام به حاکم لیبی صورت نگرفت.

الله کرم مشتاقی

دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات منطقه ای

پی نوشت ها:

۱- صحیفه امام، ج ۶، ص ۲۵۸

(۷/۱۱/۱۳۵۷)

۲- صحیفه امام، ج ۴، ص ۴۶

(۲۶/۷/۱۳۵۷)

۳- صحیفه امام، ج ۵، ص ۱۸۳

(۱۶/۹/۱۳۵۷) مصاحبه با روزنامه لوس آنجلس تایمز.

۴- صحیفه امام، ج ۵، ص ۳۳۶

(۱۳/۱۰/۱۳۵۷) مصاحبه با روزنامه اکسپرس

۵- صحیفه امام، ج ۵، ص ۴۰۵

(۱۹/۱۰/۱۳۵۷) مصاحبه با BBC

۶- صحیفه امام، ج ۱۷، ص ۲۶۱

(بهمن ماه ۱۳۶۱)

۷- صحیفه امام، ج ۷، ص ۱۷۱

(۱۰/۲/۱۳۵۸)

۸- همان.

۹- همان

۱۰- صحیفه امام، ج ۷، ص ۲۰۲

(۱۸/۲/۱۳۵۸)

۱۱- صحیفه امام، ج ۱۴، ص ۴۶۸ (۲۷/۳/۱۳۶۰)

۱۲- صحیفه امام، ج ۱۸، ص ۱۶۶

(۸/۷/۱۳۶۲

۱۳- صحیفه امام، ج ۱۲، ص ۱۵۵ (۲۷/۱۱/۱۳۷۸)

۱۴- صحیفه امام، ج ۱۴، ص ۹۵

(۲۵/۱۱/۱۳۵۹)

۱۵- صحیفه امام، ج ۱۵، ص ۲۷۵ (۱۴/۷/۱۳۶۰)