خصوصی سازی چالش اصلی صنعت خودرو ایران

بسیاری ازكارشناسان معتقدند باید صنعت خودرو ایران به سمت خصوصی سازی حركت كند اما هنوز هم شركت های اصلی خودروساز و برخی قطعه سازان بزرگ در ایران, دولتی محسوب می شوند برخی معتقدنند تا صنایع خودرو در ایران خصوصی نشود, بسیاری از مشكلات حل نخواهد شد اما برخی دیگر نیز خصوصی سازی صنایع خودروسازی در ایران را بسیار پیچیده می دانند

بسیاری ازكارشناسان معتقدند باید صنعت خودرو ایران به سمت خصوصی سازی حركت كند اما هنوز هم شركت‌های اصلی خودروساز و برخی قطعه سازان بزرگ در ایران، دولتی محسوب می شوند. برخی معتقدنند تا صنایع خودرو در ایران خصوصی نشود، بسیاری از مشكلات حل نخواهد شد اما برخی دیگر نیز خصوصی سازی صنایع خودروسازی در ایران را بسیار پیچیده می دانند .آنها معتقدند در شرایط فعلی اگر باقیمانده سهام خودروسازان به میزان بسیار در بورس عرضه شود، بورس دچار تلاطم خواهد شد. آنها می‌گویند شركتی مانند ایران خودرو حدود سه میلیارد دلار ارزش دارد و شاید حتی ۵ درصد از سهام این شركت قیمتی حدود ۱۳۰ میلیارد تومان داشته باشد كه یا سرمایه‌داری در ایران وجود ندارد و یا به دلیل ترس از سرمایه‌گذاری به دلیل اینكه امنیت مالكیت وجود ندارد این سرمایه‌گذاری شكل نمی گیرد. دلیل اصلی نبود انباشت سرمایه نداشتن امنیت سیاسی، اقتصادی است. اما راه‌های كه تا كنون برای خصوصی سازی صنایع خودرو سازی به كار رفته به شرح زیر است: روش اول، عرضه سهام در بورس است كه ۲۰ درصد آن به مردم عرضه شده است. روش دوم، واگذاری شركت خودروسازی به سازمان‌هایی از جمله تامین اجتماعی ،شركت سرمایه‌گذاری رنا و چند سازمان و شركت دیگراست كه دركل حدود ۳۰ درصد صنعت خودرو ایران به این شكل خصوصی شده است. راه سوم نیز واگذری سهام از طریق مزایده است.بعضی از شركت‌ها نیز مانند "مرتب" سهام آنها به صورت یكجا در بورس عرضه شده اند. اما بسیاری، واگذاری صنایع خودروسازی به بخش‌هایی كه عمومی خوانده می شوند اما به صورت دولتی اداره می شوند را تنها یك كلاه شرعی برای خصوصی سازی می دانند. سعید لیلاز درباره‌اینكه كه آیا واگذاری بخش دولتی به بخش شبه دولتی مانند سازمان تامین اجتماعی خصوصی سازی است؟ معتقد است‌:« اینها واسطه‌اند تا در آینده خصوصی‌سازی واقعی اتفاق بیفتد. باید دقت داشت سرمایه‌ سازمان تامین اجتماعی در اختیار حقوق بگیران و بازنشستگان است. البته دولت نیز بعضی از واحد‌های خود را به عنوان بدهی معوقه به سازمان تامین اجتماعی واگذار كرده است.» وی می گوید :« به دو دلیل بقیه سهام خودروسازان در بورس عرضه نمی‌شود، اول اینكه بورس ظرفیت عرضه چنین سرمایه‌ای را ندارد و دچار تلاطم خواهد شد و ایران نیز زمینه اقتصادی سیاسی برای خصوصی‌سازی یكباره را ندارد. اگر همه سهام ایران خودرو و سایپا در بورس عرضه شود به دلیل اینكه سهامداران خرد هستند، مدیریت در دست دولت باقی خواهد ماند.»البته بسیاری نیز معتقدند ، خصوصی سازی در صنعت خودرو ایران به واقع خصوصی سازی نیست. این افراد می گویند، روش خصوصی‏سازی اعمال شده در صنعت خودرو به دلیل مدیریت فرادولتی بر مجموعه‏ خصوصی به نتیجه نمی‏رسد.این افراد می گویند با شرایط كنونی یعنی رقابتی نبودن بازارهای داخلی و آزاد نبودن اقتصاد ایران، خصوصی‏سازی صنعت خودرو به نتیجه نخواهد رسید. با یك بررسی میدانی مشخص می‌شود، كه هم‏اكنون ۷۰ درصد ارزش خودرو توسط قطعه‏سازان خصوصی تامین می‏شود، ولی مدیریت و تولید نهایی بر دست خودروسازانی است كه مدیریت آنها در دست دولت است و فقط نصف سهام آنها در بورس عرضه می‏شود كه این سهامداران نیز در مدیریت هیچ نقشی ندارند. فضای صنعت خودرو ایران هنوز رقابتی نیست و بازار ایران به دلیل انحصار، محصول گرا است نه مشتری گرا و كیفیت چندان مهم نیست. دید تولید نیز به بازارهای داخل است به همین دلایل، این روش خصوصی سازی به نتیجه نخواهد رسید و قطعه سازان خصوصی نیز تحت سیتره بخش اصلی خودروساز دولتی قرار دارند و هر چه آنها بگویند تولید می‏كنند. بسیاری از اساتید دانشگاه معتقدند، اساس توسعه رقابت است ولی به دلیل دولتی بودن و بازار بسته و نگاه به بازار داخلی ،صنعت خودرو رشد و توسعه مفیدی نخواهد داشت. باید این را بدانیم دولت هر كجا باشد، مساله رقابت كم رنگ می‏شود. در این باره دكتر شجاعی می‌گوید: « وقتی بخش خصوصی زیر مجموعه بخش دولتی باشد، عقیم می‏ماند و این اتفاق در صنعت خودروی ایران تاكنون اتفاق افتاده است.»وی ادامه می دهد :« در ژاپن به دلیل رقابت و خصوصی بودن خودروسازان این خودروسازان هر ساله استانداردهای خود را سخت‏تر می‌كند كه سبب رشد صنعت قطعه می‏شود و این به دلیل رقابتی بودن صنعت است.» وی خصوصی سازی انجام شده در ایران را تنها یك نمایش دولتی می داند و می گوید :« برای توسعه و آزادی و رشد اقتصادی باید احترام به مالكیت، مدیریت غیر متمركز ،سیاست عدم مداخله و مقررات زدایی و این عقیده كه انسان محور توسعه است، شكل بگیرد در صورتی كه در كشور ما هنوز بسیاری از این اتفاقات نیفتاده است.» اما خصوصی سازی واقعی چگونه امكان‌پذیر است مسؤول تدوین استراتژی توسعه صنعتی كشور در این باره می گوید : « برای خصوصی كردن صنعت خودرو، باید ساختار این صنعت را تغییر داد.» دكتر مسعود نیلی،معتقد است :« واحدی مانند ایران خودرو كه حدود ۲۰ هزار نفر پرسنل دارد را بدون اصلاح ساختاری نمی‌توان به بخش خصوصی واگذار كرد. باید فعالیت این كارخانه را به دو قسمت اصلی و فرعی تقسیم كرد.قسمت فرعی را بر عهده پیمانكاران گذاشت و قسمت اصلی را به چند بخش تقسیم كرد كه یك بخش مادر داشته باشد و بتوان هر بخش یا بنگاه اصلی را به بخش خصوصی واگذار كرد.» وی توضیح می دهد « با این روش، مدیران بخش با كارگران و حوزه كاری رابطه مستقیم دارند و هم كارگران و هم مدیران كار خود را به بهترین نحو انجام می‌دهند. با این روش، روح خصوصی‌سازی به بهترین شكل در صنعت خودروسازی شكل می‌گیرد. در كشورهای پیشرفته نیز صنعت خودرو شامل بنگاه‌های مختلفی است و یك بنگاه مادر وجود دارد و یك نفر ممكن است مالك بخش زیادی از این بنگاه‌ها باشد. دكتر نیلی اعتقاد دارد :« ‌بنگاه‌های تولیدی ما بزرگ هستند و قدرت سرمایه بخش خصوصی بسیار پایین است. اگر اصلاحات ساختاری در صنعت خودرو شكل نگیرد، هیچ بخش به غیر از بخش دولتی و سازمان گسترش نمی‌تواند خوروسازان را اداره كند. مسؤول تدوین استراتژی توسعه صنعتی كشور خاطر نشان می‌كند: « اگر خصوصی‌سازی به معنی واگذاری بیش از ۵۰ درصد سهام به بخش غیردولتی باشد، خصوصی‌سازی در صنعت خودرو شكل گرفته است، ولی اگر خصوصی‌سازی به معنی واقعی مد نظر باشد، هنوز این امر در صنعت خودرو محقق نشده است.»

شكست در واگذاری بخش‌های دولتی قطعه‌سازان به بخش خصوصی

جالب است بدانیم، هنوز بسیاری از بخش‌های قطعه‌ساز صنعت خودرو ایران نیز در دست دولت و در مواردی حتی عملكرد این شركت‌ها به خاطر دولتی بودن از بخش خصوصی كه از نظر سرمایه ضعیف تر هستنند بدتر است در خصوص این شركت‌ها نیز واگذاری تا كنون با شكست مواحه شده است مهندس آریافر ـ مدیر عامل شركت سازه گستر سایپا ـ در این باره می گوید :« هنوز هیچ‌كس حاضر نشده به قیمت كارشناسی شركت‌های قطعه سازی كه فروش آنها اعلام شده، را خریداری كند.» وی می گوید : قیمت كارشناسی بر اساس بورس تعیین شده، اما چند مذاكره نیز برای خرید این قطعه‌سازان دولتی به خاطر قیمت بالای این كارخانه‌ها شكست خورده است. به دلیل اینكه بنا نیست مدیریت این شركت ها غیرمتمركز باشد، نمی‌توانیم سهام این شركت‌ها را به صورت خرد در بورس عرضه كنیم، بلكه باید بیشتر سهام آن را به یك فرد یا شركت واگذار كنیم.» آریافر با بیان اینكه در ابتدای طرح براساس طرح قصد فروش هفت شركت قطعه‌ساز را داشته‌ایم،ادامه می دهد :« بستر واگذاری فراهم نیست. باید مانند آلمان و روسیه شركت‌ها را ارزان‌تر از قیمت آنها اما به شرط سودده كردن و احیای آن به افراد غیردولتی واگذار كنیم اما از نظر قانونی در تنگنا هستیم و نمی‌توانیم زیر قیمت كارشناسی شركت‌ها را بفروشیم همچنین در زمینه واگذاری به صورت قسطی نیز با اقساط درازمدت با محدودیت‌هایی روبه‌رو هستیم و باید این موانع برطرف شود.»

مشكل نبود سرمایه گذار بزرگ

در ایران همیشه با اخذ مالیات و عوارض گوناگون ، صنعتگران بخش خصوصی و صاحبان آنها كوچك نگه داشته می‌شوند. در كشوری مانند آلمان از صنعت مالیات زیاد دریافت نمی‌شود تا این صنعت سود را صرف بزرگ كردن خود كند كه در ایران برعكس است. در همه جای دنیا دولت نظارت كننده است ولی در ایران دولت رقیب بخش خصوصی است. همه این عوامل باعث شده صنعتگرانی در صنعت از جمله صنعت خودرو شكل نگیرند كه از نظر سرمایه، توانایی خرید حتی بخشی از خودروسازان را داشته باشند البته برخی می‌گویند، ما “مگاسرمایه‌گذارانی” داریم كه بیشتر در تجارت و خدمات فعال هستند ولی مگاسرمایه ‌گذار صنعتی نداریم.موارد گفته شده باعث می‌شود كه نتوان شركت‌های خودروسازی را به بخش خصوصی واگذار كرد و این به مشكلات پایه ای اقتصاد و فرهنگ ایرانی باز می گردد كه همیشه ضد سرمایه گذار بوده و حال یا سرمایه گذاری برای صنعت خودروی ایران به صورت یك شركت سرمایه گذاری و یا فردی وجود ندارد یا اگر هم وجود دارد یا جرات سرمایه گذاری ندارد و یا تجربه این كار را ندارد. تمام این موارد، خصوصی سازی صنعت خودور را در هاله ای از ابهام قرار داده است . اما راه حل چیست . برخی دو راه را برای خصوصی شدن صنایع خودرو سازی چاره ساز می دانند یا باید سهام خودروسازان به خودروسازان خارجی واگذار شود، یا باید در مدت ۱۰ ساله با سیاست‌های دولت عده‌ای از متخصصین مانند قطعه‌سازان خودرو تبدیل به مگاسرمایه‌گذار شوند تا بتوانند سهام قابل توجهی از خودروسازان برای حضور در مدیریت بخرند. و در این راه امنیت سرمایه گذاری بسیار مهم است اما باید دانست، واگذاری سهام خودروسازان به بخش‌های ناكارآمد مانند تامین اجتماعی را هگشا نخواهد بود. همچنین دولت باید سعی كند رقیب بخش خصوصی نباشد وباید قوانین اقتصادی ایران به سمتی حركت كند كه به آرامی شركت های مگا سرمایه دار متخصص به وجود آیند و ثروت هم نباید پدیده‌ای مضموم باشد .

امین آزاد