جهان پر حفره

● درباره کتاب اوهام

دیوید زیمر در اوج فعالیت های آکادمیک و دانشگاهی در اوج خوشبختی و زندگی در کنار همسر و دو فرزند ناگهان با سقوط هواپیمای مسافربری حامل خانواده، سقوط کرده و از سقف به کف می رسد. بعد از کشته شدن عزیزان زیمر اوج استیصال، درماندگی و بیچارگی و پوچی در زندگی اش شروع می شود. زندگی دیگر برایش معنا و ابعادی ندارد.

یک سال و نیم می گذرد. زمانی آکنده از بلاتکلیفی و غم زیمر. تخریبی که بخشی از آن در دل حادثه هواپیما نهفته است و بقیه کمک خودخواسته زیمر به این تخریب است. دست به خودکشی تدریجی. و در تمام این مدت هم خود را به خاطر فرستادن خانواده اش به آن هواپیمای کذایی عذاب داده و به دنبال کفاره یا مجازاتی برای خود می گردد.

تا اینکه یک روز زمانی که زیمر روبه روی تلویزیون نشسته است، بخش کوچکی از فیلم هکتورمان کمدین دوره صامت سینما، از تلویزیون پخش می شود و در نهایت پس از یک سال و نیم زیمر به ناگاه می خندد. در واقع این آغاز یک امید تازه برای زیمر است. یا حداقل راهی برای معنا دادن به اسرار مگو در زندگی.

همین چند دقیقه باعث می شود زیمر تصمیمی ناخواسته بگیرد. تصمیمی که مسبب پیوندی درونی با زندگی هکتورمان می شود. جست وجو و تحقیق بر روی ستاره سینمای صامت، کسی که عاقبتی مبهم داشته و در لایه های درونی زندگی شباهت های فراوانی با دیوید زیمر دارد.پل استر در «کتاب اوهام» پرسوناژهای دیوید زیمر و هکتورمان را در تقابل با زندگی معنا می بخشد. این دو حتی یک لحظه هم نمی خواهند به جریان مقاومت ناپذیر زندگی تن در دهند.

رابطه شان با زندگی یک رابطه کشف و شهودی است. مانند نویسنده ای که مرتب با کلمه ای کلنجار می رود تا به اسرار آن پی ببرد. حضور پررنگ زندگی با تمام چم و خم هایش در آثار استر یک اصل است. خود استر می گوید؛ «من به جهان پیرامونم و آنچه که انجام می دهم فکر می کنم و به سوال بسیار بزرگی به نام زندگی علاقه زیادی دارم.»

زیمر به خاطر از دست دادن عزیزانش احساس گناه می کند و از طرفی هکتور مان نیز به خاطر کشته شدن معشوقه اش «بریجید» که به طرز غافلگیرکننده ای به قتل می رسد. هکتور برای جلوگیری از وخامت اوضاع و سرپوش گذاشتن جسد را در پتویی پیچیده و شبانه او را در دامنه کوهی دفن می کند. همین جاست که هکتور مان از خود و دیگران می گریزد تا خودش را به مکافات جنایتی ناخواسته بسپارد.

«کتاب اوهام» در فاصله بین واقعیت و حادثه در چرخش است. به تعبیر استر اگر ما اینطور تصور کنیم که در دنیا واقعیت های ضروری و واقعیت های تصادفی وجود دارد، واقعیت های ضروری تعدادشان خیلی کم است. ما وقتی به دنیا می آییم تنها واقعیت ضروری «مرگ» ما است. و هر چیز دیگری که در این بین رخ می دهد، هر روز و هر دقیقه اش براساس حادثه شکل می گیرد. نکته جالب توجه در مورد حادثه این است که حادثه ضروری نیست، حتی از دیدگاه فلسفی. همه ما در زندگی مان با حادثه برخورد داشته ایم.

حوادث در زندگی بسیار ناگهانی رخ می دهند و روند زندگی شخصی را به کلی برهم می زنند. همان اتفاقی که برای زیمر و هکتور مان می افتد. این حادثه ها ناگهانی هستند که مسیر زندگی شان را به کلی تغییر می دهد و ناخواسته به محوطه هایی ناآشنا از زندگی پا می گذارند که قبل از آن حتی تصورش هم برای آنها محال بوده.

از طرفی رویاگونگی، چندلایگی و ساختار کلاژگونه نیز از ارکان دیگر «کتاب اوهام» است. تاثیر داستایوفسکی در «کتاب اوهام»، کافکا و بکت در «سه گانه نیویورک» و «شب پیشگویی» در لایه های زیرین داستان دیده می شود. استر به تعبیری بر دوش بزرگانی راه می رود که شالوده رمان مدرن- پلیسی و ابهام گونه را آفریدند.

ما در کتاب اوهام با ساختاری چندلایه روبه رو هستیم. چندین داستان همزمان روایت می شود که همگی بر محوریت یک کل می چرخد. به گفته استر؛ «به نظر من وقتی داستان شماره یک و داستان شماره دو و داستان شماره سه را بر روی بوم خود دارید، انرژی مابین این داستان ها بسیار جالب است. وقتی داستان هایی که با آنها سروکار دارید بیشتر از یکی است یک نوع انرژی تازه در کارت شکل می گیرد.

اینکه این انرژی چیست، من نمی دانم ولی این انرژی انگار طنین انداز می شود، طوری که انگار وارد یک تالار پژواک شده ای و همه چیز با صدای بلند پژواک می شود.»کارهای استر به دو خاطر مورد توجه هستند، یکی رویاگونگی و دیگری نگاه خلاقانه و جذابیت بیش از حدشان. از آثار اولیه استر سه رمان با ژانر پلیسی، با عنوان «سه گانه نیویورک» (۱۹۸۷)، پس از آن «کاخ ماه» (۱۹۸۹)، «موسیقی شانس» (۱۹۹۰) و... است.

«کتاب اوهام» نیز از جمله آثار استر است که از طرف روزنامه لس آنجلس تایمز به عنوان یکی از بهترین کتاب های سال ۲۰۰۲ برگزیده شد. همچنین استر براساس اواخر داستان «کتاب اوهام» فیلم «زندگی درونی مارتین فراست» را ساخته است.استر را در ایران بیشتر به عنوان یک نویسنده پست مدرن می شناسند، و پیش از «کتاب اوهام» با ترجمه کتاب های «سه گانه نیویورک»، «در کشور آخرین ها»، «هیولا»، «تیمبوکتو» و «شب پیشگویی» به مخاطب معرفی شده است.

احمد حسن زاده

کتاب اوهام/ پل استر/ ترجمه؛ امیر احمدی آریان/چاپ اول؛ ۱۳۸۵ / انتشارات؛ مروارید