چرا بعضی ماست‌ها کش می‌آیند؟

گرانرو بودن بافت ماست الزاما به معنای افزودن ماده خاصی نیست.

از نظر ویژگی بافتی، دو نوع ماست «قالبی» و «ماست هم‌زده» وجود دارد. در تولید ماست قالبی، مراحل ژل‌بندی و متعاقب آن سردکردن در ظروف بسته ‏بندی انجام می‏شود و بافت ماست، شکل ظرف را به خود می‏گیرد؛ به‌طوری که اگر بخواهید با قاشق مقداری از آن را بردارید، توده‏ ای ژل‌مانند وارد قاشق می‏شود. ماست قالبی از نظر بافت‌شناختی، برخلاف ماست هم‌زده ساختار ژل‌مانند دارد اما در تولید ماست هم‌زده، ابتدا مراحل تخمیر و همزنی ژل در مخزن تخمیر انجام و سپس وارد مرحله بسته ‏بندی می‌شود.

مهم‌ترین ویژگی ماست‏ قالبی، «سفتی» و ویژگی ماست هم‌زده «گرانروی» بافت آن است. به محصولاتی که جریان ناروانی دارند و به راحتی جریان پیدا نمی‌کنند، «گرانرو» می‌گویند و برخلاف تصور عام، سفت یا شل‌بودن بافت ماست‌ الزاما به دلیل غلظت آن نیست، زیرا ممکن است ماستی غلظت کمی داشته باشد اما میزان «گرانروی» آن بالا باشد.

گرانرو بودن ماست به چند عامل بستگی دارد: فرایند تولید (بدون اینکه ماده خاصی به آن اضافه شود)، درصد چربی (عامل مهمی در گرانرو بودن ماست است)، درصد ماده خشک شیری، درصد و نوع استارترها یا میکروب‏های به‏ کار رفته در تهیه ماست و افزودن پایدارکننده (افزودنی). بنابراین، گرانرو بودن بافت ماست الزاما به معنای افزودن ماده خاصی نیست و ممکن است بافت ماست در اثر فرایند تولید (درصد چربی و ماده خشک بالا) یا افزودن پایدارکننده سفت شده باشد.

پایدارکننده‌‏ها (افزودنی‌های صمغی) پروتئینی یا کربوهیدراتی هستند که اگر به ماست اضافه شوند، باعث سفت ‏تر شدن آن می‏شوند. البته این مواد باید براساس استاندارد ملی فقط به ماست‌های همزده، آن هم به مقدار مشخص، اضافه شوند. افزودنی‌های صمغی که به ماست اضافه می‌شوند، کالری‏ ندارند و غلظتشان کم است، اما از آنجا که ماست با درصدهای چربی مختلف در بازار موجود است، بیشتر ماست‏های موجود پرچربند (۴.۵ تا ۵ درصد) و در واقع ماهیت چرب بودن طوری است که بافت ماست سفت‌تر می‌شود، در نتیجه کالری آن قطعا افزایش خواهد یافت.

البته ماستی خوب است که بدون استفاده از افزودنی و با روش‏های دیگر در فرایند تولید بتوان آن را «گرانرو» کرد. علاوه بر این، براساس استاندارد بهداشت موادغذایی، اگر پایدارکننده به ماست افزوده شده باشد، باید حتما روی بسته‏ بندی آن قید شود.

دکتر سیدامیرمحمد مرتضویان، متخصص صنایع غذایی و دانشیار انستیتو تحقیقات تغذیه کشور و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی