وقتی خانواده هدف قرار می گیرد

آسیب شناسی مضمون خیانت در سینمای امروز ایران

«خیانت در سینما» جمله ای بود که پس از برگزاری جشنواره فیلم فجر سال گذشته به موتیفی ثابت در سینمای ایران تبدیل شد. چرا که فیلم هایی که اکثر آنها را خیانت های خانوادگی، عشق های خیابانی و یاس و نومیدی تشکیل می داد و تصویر سیاه و تاریکی از جامعه ارائه می داد در این جشنواره بیش از جشنواره های قبلی به چشم می خورد.

این موضوع تا جایی ادامه پیدا کرد که واکنش جامعه را در پی داشت و اعتراض هایی از سوی برخی جمعیت ها و نهادها صورت گرفت. حتی حوزه هنری اعلام کرد این گونه فیلم ها را تحریم کرده و اکران نخواهد کرد. اظهارات رئیس سازمان سینمایی نیز تامل برانگیز بود:«خیانت یک بخش از درام و به گونه ای است که نمی توان آن را از قصه ممیزی کرد» این سخن شمقدری نیز جنجال آفرین شد و تا جایی ادامه یافت که وی با تبیین مجدد دیدگاه خود درباره «خیانت در سینما» تصریح کرد:«من به بخشی از جامعه مذهبی که نگران هستند حق می دهم و برنامه ریزی خواهیم کرد که اعتراضات در محاکم قضایی مطرح شود.»

او همین طور گفته:«شاید چهار فیلم به خیانت پرداخته باشند تا باب عبرتی باشد برای خانواده ها و تجربه ای را پیش روی بیننده قرار دهد، اما اصل موضوع خیانت را رد می کند که اگر غیر از این باشد دوستان ما در شورای پروانه نمایش با فیلمساز صحبت و موضوع را اصلاح می کنند.»

موضوعاتی مانند خیانت بسیار حساس و به گونه ای هستند که خیلی با دقت باید به آنها پرداخته شود.

دقت در نحوه پرداخت صحیح به این موضوع باید به قدری هوشمندانه باشد که به جای تقبیح باعث اشاعه آن در جامعه نشود. با تمام این صحبت ها فیلم های زیادی شناخته شده اند که اساس آنها موضوع خیانت است وبه نوعی یا این موضوع را رد و یا آن را سهوا تایید نموده اند.

این گونه فیلم ها شاید برای تماشاگر غربی جذاب باشد، چرا که نمودهای متفاوت آن را در جامعه اطراف خود به عینه می بیند و این امر برای او عادی جلوه می کند، اما ورود این بحث به سینمای ایران جای تامل دارد. اینکه در فیلمی از فرد خائن، قهرمان ساخته شود و یا در فیلم دیگری، سه دوست خانوادگی به یکدیگر خیانت کرده و این موضوع گاه با اطلاع همسران ادامه یافته و مشکلی هم پیش نمی آید، در سینمایی که در جهان پرچمدار اخلاق و پاکی محسوب می شود تکان دهنده است. در برخی از این فیلم ها به تماشاگر القا می گردد که خیانت به بنیان خانواده مسئله حادی نیست و به حدی با آن عادی برخورد می شود که این معضل اجتماعی را در حد یک دعوای عادی بین زن و شوهر نشان می دهد.-

● نظرات یک کارشناس

نحوه بیان این موضوع در سینما به گونه ای که قبح آن شکسته نشود و درعین حال عبرتی برای خانواده ها باشد نیز تامل برانگیز است. خانواده و موضوعات مرتبط با آن در ادوار مختلف مورد اقبال همیشگی سینماگران بوده است. اما این فیلم ها تا چه اندازه بر بنیان خانواده ها تاثیرگذار است سؤالی است که علیرضا سربخش در پاسخ به آن گفت: در بخش مسابقه جشنواره فیلم فجر سال گذشته ۳۳فیلم وجود داشت که حدود ۲۲درصد آنها به سوژه خیانت اختصاص داشت و در فیلم هایی که کارگردانان آنها برای بار اول یا دوم در جشنواره حضور داشتند ۲۵درصد این فیلم ها به موضوع خیانت پرداخته بودند. در این فیلم ها یا زن به شوهر خیانت کرده بود یا شوهر به زن.

او ادامه داد: به عنوان مثال در فیلم «من همسرش هستم» ضمن اینکه شوهر به زن خیانت کرده این حق به زن داده شده که او هم در قبال این حرکت شوهر به شوهرش خیانت کند. برای اولین بار است که در سینمای بعد از انقلاب به زن این گونه آموزش داده می شود که در قبال خیانت همسرش او هم حق خیانت دارد. البته بدآموزی هایی که این فیلم ها دارند از این هم بیشتر است.

او خاطرنشان کرد: در فیلم دیگری به نام «برف روی کاج ها» سراسر سیاه نمایی در فیلم وجود دارد و اصلا فیلم به صورت سیاه و سفید نمایش داده شده است. به عبارت دیگر سیاه نمایی در خمیر مایه این فیلم جا گرفته است. موضوع آن به این صورت است که مردی به زنش خیانت می کند و این خیانت به زن ثابت شده است. لذا نشان می دهد، زن هم می تواند به مرد خیانت کند و با مرد جوان دیگری ارتباط برقرار نماید. ۸۵دقیقه این فیلم مضمون خیانت دارد و فقط یک دقیقه پایانی به خاطر اینکه فیلم بتواند مجوز اکران بگیرد و اکران عمومی شود این گونه نشان داده اند که مرد برگشته و توبه کرده و از همسرش طلب بخشش می کند. در واقع بخش اعظم فیلم در قالب دیالوگ و با تصویر و با دلایل خاص خودش خیانت را نشان می دهد. ولی فقط در دقیقه آخر فیلم در قالب دیالوگ کوتاهی می گوید: «من می خواستم از این طریق حس تو را برانگیزم که به زندگی خانوادگی ات اهمیت بیشتری بدهی.»

ولی اصل ماجرا چیز دیگریست.

وی تصریح کرد: این فیلم ها به خانواده ها نشان می دهند که شما می توانید این مقوله را هم انجام دهید و این عین جهان بینی غربی است. به نظر من دست هایی در جامعه درپی رواج دادن این قضیه هستند. در واقع به زن این توصیه را می کنند که سزای چنین فردی این است که به او خیانت شود که همین موضوع پایه و اساس خانواده را متزلزل می کند. این زنگ خطری است که مسئولین سینمایی کشور از آن غافل هستند.

سربخش ادامه داد: یکی از همین کارگردان ها که به مقوله خیانت پرداخته بود در نشست و میزگرد بعد از فیلم در جشنواره سخنی با این مضمون گفت که «این اتفاق (خیانت) چیزی است که به عیان دیده می شود و موضوعی نیست که بخواهیم از آن چشم بپوشیم. اگر چشم هایمان را باز کنیم به عیان در اطراف ما دیده می شود.»

او اذعان کرد: به نظر من از این طریق خیانت و بی اعتمادی به زن ها آموزش داده می شود. اصل و پایه زندگی خانوادگی بر اعتماد بنا نهاده شده است و اگر این اعتماد متزلزل شود پایه و اساس خانواده سست می شود. این عوامل بی تردید در افزایش نرخ طلاق موثر است، چرا که این اتفاقات حساب شده صورت می گیرد. اگر یک یا دو فیلم به این گونه بودند شاید تصور می شد که اتفاقی بوده است اما هنگامی که فیلم های زیادی با همین مضمون ساخته می شود نشان می دهد جریانی است که می خواهد این موضوع را در جامعه جا بیندازد. وقتی چیزی بیش از حد به تماشا دربیاید قبحش شکسته می شود و برای مخاطب عادی جلوه می کند و موضوع جا افتاده ای تلقی می گردد. اگر پایه دین و مذهب در خانواده ای کمرنگ باشد این موضوع بدون شک کیان خانواده را به خطر می اندازد.

در مجموع پرداختن به خیانت باید در راستای دین و عرف جامعه باشد و آن را در اذهان همه از عموم مردم و خواص و منتقدان تقبیح کند و نگرانی را از ارتکاب به آن در جامعه گسترش دهد. نه آنکه به شکلی حجیم و به عنوان امری عادی و متداول به نمایش درآید.

هاجر یاراحمدی