شمه ای از اندرزهای حکومتی مولای متقیان

در قسمتی از نامه (نامه ۴۶) مولای متقیان امیر مومنان امام علی (ع) به یکی از کارگزاران حکومتی چنین آمده است:
«... و درشتی را با پاره ای نرمی در هم آمیز هر جا که مدارا شایسته تر، مدارا کن …

در قسمتی از نامه (نامه ۴۶) مولای متقیان امیر مومنان امام علی (ع) به یکی از کارگزاران حکومتی چنین آمده است:

«... و درشتی را با پاره ای نرمی در هم آمیز هر جا که مدارا شایسته تر، مدارا کن و آنجا که جز به سختی کار برنیاید به سختی پرداز . با توده مردم فروتن باش و روی گشاده دار و آنان را به نرمی بار ده (اجازه ملاقات)، در نظر کردن با مردم به گوشه چشم یا به رویارویی و در اشارت کردن و درود گفتن به آنان یکسان باش تا توانمندان طمع نورزند که می توان آرام آرام کفه مهر تو را به سود خویش سنگین کنند و ناتوانان از عدال ناامید نگردند ».

از روایت فوق می توان به پیچیدگی و خطیری امر رهبری و دامنه بسیار وسیع عدالت پی برد که یک رهبر عادل نه تنها باید در قضاوت و تقسیم بیت المال و مسائل اقتصادی بلکه باید حتی در تهنیت گفتن به مردم و به گوشه چشمی به آنان نگاه کردن، رعایت مساوات و عدالت را بکند . و اینجاست که پی به معنای سخن حضرت علی (ع) که در مورد عدالت فرمودند می بریم :

« فان فی العدل سعهٔ » یعنی در عدل گنجایش زیادی است . (خطبه ۱۵)

قسمتی از نامه امام به محمد بن ابی بکر – هنگامی که اداره مصر را به او واگذاشت :

« فاخفض لهم جناحک ،و والن لهم جانبک ،و وابسط لهم جهک و آس بینهم فی اللحظهٔ و النظرهٔ ، حتّی لا یطمع العظماء فی حیفک لهم و لاییاس الضعفاء من عدالک علیکهم ».

با آنان فروتنی کن نرم خوی و گشاده روی باش . و دیدار خویش بر آنان آسان ساز و به همه یکسان التفات و نظر کن تا قدرتمندان طمع نورزند که به خاطر آنان بر مردم ستم کنی و ناتوانان از عدالت تو بر خویش ناامید نگردند . (نامه ۲۷) .

از روایت فوق می توان به دو مطلب بسیار مهم پی برد .

۱) قدرتمندان و توانمندان که در پی اغفال رهبران جامعه می باشند تا از هر رویدادی به نفع و سود خویش بهره برداری کنند ، حتی از کم توجهی و دشواری دیدار مردم با رهبر نیز به نفع خویش استفاده نموده و برای رسیدن به منافع خویش به آن حاکم طمع می ورزند؛ اما در صورتی که مشاهده نمایند حاکمان حتی در نگاه کردن به مردم رعایت مساوات می نمایند چشم طمع خویش را فرو می بندند چرا که کسانی که در این مسائل بسیار جزئی مساوات را رعایت می نماید در مسائل مهم و قضاوت ها و در مال مردم نیز دقت و مساوات کامل را رعایت خواهد کرد و دیگر نمی توان به خیانت او امیدوار بوده و چشم طمع به اغفال کردن وی داشت .

۲) حساسیت مردم نسبت به عملکرد رهبر به گونه ای است که حتی از طرز نگاه کردن و التفات او به مردم و آسانی یا دشواری دیدار با رهبر پی به عدالت او می برند .چرا که اگر رهبری در مسائلی که خیر و ضرر مادی در آن راه ندارد مانند دیدار با مردم و طرز نگاه کردن به آنها که در صورت انجام و یا عدم انجام آن از لحاظ مادی به رهبر و حاکم ضرری نمی رسد و یا خیری کوتاهی کند و این امور را انجام ندهد دیگر نمی توان امید داشت که در مسائلی که مادیات و سود و زیان در آن دخیل است به نفع مردم تصمیم بگیرد و رعایت عدالت کند و نفع و مصلحت مردم را خواهان شود و از منافع خویش و اطرافیانش چشم پوشی نماید .

یعقوب نعمتی وروجنی