ضرورت ریشه یابی معضلات اقتصادی نوآوری در سیاست های اقتصادی

این یک حقیقت انکارناپذیر است که اندیشه های ناب, بی همتا و برجسته, همواره و به گونه ای جسورانه زمینه ساز تحولاتی شگرف در جوامع بشری بوده اند و اندیشمندان و علمای مشرق زمین در این راستا, کم و بیش, یکه تازی نموده اند

این یک حقیقت انکارناپذیر است که اندیشه های ناب، بی همتا و برجسته، همواره و به گونه ای جسورانه زمینه ساز تحولاتی شگرف در جوامع بشری بوده اند و اندیشمندان و علمای مشرق زمین در این راستا، کم و بیش، یکه تازی نموده اند.

نام گذاری سال جاری به نام سال شکوفایی و نوآوری توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران به قطع و یقین، نشأت گرفته از درایت و نیازسنجی عمیق ایشان از وضعیت کنونی میهن اسلامی و ترسیم کننده افقی دست یافتنی و تعیین کننده نوع حرکت کنشگران حوزه های مختلف جامعه است و بر تمامی دست اندرکاران اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی است که به ریشه های آن بپردازند و بسترهای حصول آنرا بارور سازند.

این قلم به پشتوانه چندین سال فعالیت در حوزه های کلاسیک- تئوری و اجرایی و عملی در بخش های مختلف دولتی و غیردولتی، سعی و کوشش دارد یکی از مهمترین مؤلفه های باروری و شکفتن جامعه ای اسلامی در تمامی زمینه ها در جهان کنونی را تبیین نماید.

نوآوری و کارآفرینی و مولد ساختن را محصور به حوزه های صنعتی دانستن و یا مختص حوزه دولتی پنداشتن، غلطی رایج است که سالهاست تمامی سطوح مختلف جامعه ما را می آزارد و برعکس در جوامع توسعه یافته تر تمامی ابعاد مختلف شکل دهنده یک جامعه را فرا گرفته و تا بدان جا پیش رفته که هم اکنون در امور اداری، بازرگانی افراد مولد، کارآفرین و نوگرا را ارج نهاده و به اندیشه های تحول گرایانه اهمیت بسیار داده می شود.

اگر نوآوران و کارآفرینان را ذرات مثبت یک جریان قلمداد نماییم، عوامل دولتی و حکومتی ملزم هستند تا نقش اساسی یک شتاب دهنده قوی را ایفا نمایند و حرکت این ذرات را سرعت بخشند تا جریان سازنده و تکان دهنده ای برقرار گردیده و تمامی ارکان و ساختار و شکل دهنده جامعه را به تحرک وادار نماید.

● نقش حاکمیت در توسعه نوآوری و کارآفرینی

نوآوری و کارآفرینی را می توان آموخت و کسب کرد و شرایط و اوضاع و احوال و امکانات مختلف می توانند در ایجاد شرایط کارآفرینی و پرورش کارآفرینان تأثیر بگذارند، لذا در سال های گذشته، دولت ها به طور جدی به تشویق نوآوری و کارآفرینی پرداختند زیرا کارآفرینی موجب تحول زائی و بهره مندی مردم و کشور می شود.

مردم برای شروع هر کاری باید دارای سرمایه، تکنولوژی، تسهیلات لازم، برای تولید کالا و نیروی کار مناسب باشند. همچنین باید دارای روحیه مناسب و شرایط روانی متعادل برای موفقیت در نوآوری و کارآفرینی باشند. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که با فراهم کردن عوامل و پیش نیازهای رشد، می توان توسعه را رشد بخشید و نقش حاکمیت در این رابطه بسیار مهم است.

با آگاهی از نیازهای کارآفرینان و مشاغلی که نیاز به حمایت دارند، به نظر می رسد که حاکمیت در بهترین موقعیت برای تعیین سیاست و طراحی برنامه ها با هدف تشویق نوآوری و کارآفرینی باشد. دولت از طریق اعمال خط مشی در وزارتخانه ها و مؤسسات می تواند موجب شکوفایی نوآوری و کارآفرینی شود.

برای موفقیت، تشویق توسعه نوآوری و کارآفرینی، نه تنها در سطح کلان بلکه باید به تمامی بخشهای خود جامعه نیز سرایت کند و تنها حاکمیت دارای نیروی انسانی، مالی و تسهیلات لازم برای اجرای چنین برنامه ای است. تنها دولت می تواند قوانین و سیاست های حامی نوآوری و کارآفرینان را تدوین کند، عملکرد وسیع حکومت به آن اجازه می دهد تا موثرترین عامل در تشویق توسعه نوآوری و کارآفرینی باشد.

ماهیت و وسعت حمایت حاکمیت: از قدرت دولت برای تأثیر بر فعالیت های حامی نوآوری و کارآفرینی می توان استفاده کرد. زمینه های به خصوص وجود دارند که این گونه فعالیت ها بهترین نتیجه را می دهند.

۱) سیستم آموزش: حاکمیت از طریق وزارت آموزش و پرورش و سیستم آموزش و مؤسسات وابسته به آن می تواند مفهوم نوآوری و کارآفرینی را از نظر اقتصادی و اجتماعی معرفی کنند یا اینکه مبحث توسعه نوآوری و کارآفرینی می تواند به عنوان یکی از دروس به دانش آموزان که تمایل به درک کارآفرینی دارند، آموخته شود تا بتوانند قابلیت های خود را ارزیابی کنند.

برای ارتقای نوآوری و کارآفرینی، می توان ابزار آموزش با موضوع نوآوری و کارآفرینی را میان دانش آموزان توزیع کرد. کتابها، جزوه ها، راهنماها و مأخذ چگونگی شروع و مدیریت مؤسسات می توانند در مدارس و کتابخانه ها توزیع شوند. بدین ترتیب افراد آگاه تر شده و در زمان شروع کار خود آمادگی بیشتری خواهند داشت.

۲) تسهیلات و خدمات: وجود امکاناتی از قبیل: جاده های خوب، بنادر، راه آهن و... این امکان را به نوآوری و کارآفرین می دهد، از این طریق محصولات خود را ارسال یا دریافت کند. تسهیلاتی از قبیل آب و برق و تلفن انگیزه نوآوران و کارآفرینان را برای شروع کار و فعالیت افزایش می دهد. بدین ترتیب توانایی تماس با مشتریان داخلی و خارجی را به کارآفرینان می دهد.

کارآفرینان می توانند از طریق بانک، فعالیت های مالی خود را سامان بخشند و دولت این اطمینان را به کارآفرینان می دهد که آنها به این تسهیلات و خدمات اعتماد داشته و متکی باشند.

تسهیلات و خدمات خوب موجب جذب مشاغل می شود کارآفرین ترجیح می دهد کار خود را در جایی که جاده های خوب، عرضه مطمئن آب و برق و تسهیلات بانکی قابل اعتماد وجود داشته باشد شروع کنند، دولت با ایجاد خدمات خوب می تواند موجب تشویق مشاغل جدید شود.

۳) نظم و آرامش: کارآفرین همیشه سعی می کند که کار خود را در اجتماعی آرام و امن شروع کند و بهترین محیط کاری را محیطی خالی از مشکلات و دخالت های غیرضروری می داند. شروع کار جدید، خود نوعی خطر است و تشدید این خطرات در محیط های ناآرام، منطقی به نظر نمی رسد. دولت با اقدامات خود برای حفظ نظم و آرامش به کارآفرینان اطمینان می بخشد که دارای امنیت شغلی و فردی هستند و این اعتماد به نفس باعث شروع مشاغل جدید می شود.

۴) حمایت اجرایی (تشریفات اداری): نوآوران و کارآفرین، کار خود را به محض اینکه به آن فکر کرد، شروع نمی کند، بلکه باید کار خود را به ثبت رساند، مجوزهای لازم را دریافت کند و پروانه کار بگیرد و حتی درخواست وام نماید. تمامی این مراحل وقت گیر بوده و در اکثر مواقع کارآفرینان باید با ادارات دولتی سر و کار داشته باشند.

دولت با بهبود مراحل کار، تسریع در مسیر نامه ها و صدور مجوز و از بین بردن رشوه جلوگیری از فساد می تواند به توسعه نوآوری و کارآفرینی کمک کند.

۵) مساعدت نسبت به نوآوران و کارآفرینان جدید: اشخاصی که برای اولین بار وارد عرصه کاری می شوند، سرمایه چند میلیونی ندارند. آنها معمولا مؤسسات کوچکی را که بتوانند به تدریج آن را توسعه دهند، و در آینده به مؤسسه بزرگی تبدیل کنند، تأسیس می کنند. نوآوران و کارآفرینان کوچک به همکاری دولت در زمینه های مختلف نیاز دارند. آنان مانند کارآفرینان بزرگ قادر به پرداخت مبالغ هنگفت به کارشناسان و مشاوران برای حل مشکلات کاری خود نیستند.

ایجاد موقعیتهای شغلی و تولید محصولات مورد نیاز مردم، از عمده فعالیتهای مؤسسات کوچک هستند و بهره وری از این فعالیتها با هزینه بسیار ناچیز میسر می شود. در کنار این فعالیتها که برای اقتصاد کشور نیز بسیار سودمند است، مؤسسات کوچک باعث آموزش افراد می شوند. نوآوران و کارآفرینان با استفاده از مهارتهای افراد موجب توسعه مؤسسات کوچک جدید شده و توانائیهای خود را نیز برای اداره و سرپرستی پروژه های بزرگتر بهبود می بخشند، مؤسسات کوچک موجب ارتباط بین مشاغل و افزایش فعالیت در صنایع مرتبط می شوند. نتیجه این عمل، افزایش مشاغل و افزایش استفاده از منابع موجود است.

صرفه جویی ارزی و ارزآوری از طریق صادرات یکی دیگر از آثار وجود کارآفرینی است.

دولت با ارائه تسهیلات به صنایع کوچک باعث توسعه آنها شده و ادامه حیات آنها را نیز تضمین می کنند. این گونه تسهیلات در قالب بازاریابی، کمکهای فنی، مالی و یا آموزشی و مشاوره ای هستند و بسته به نیاز مؤسسات کوچک در اختیار آنان قرار می گیرد.

کمکهای بازاریابی: این گونه مساعدتها در قالب اطلاعات در مورد خریداران محصولات و منابع مواداولیه و امکانات صادرات، در اختیار تولیدکنندگان قرار می گیرد.

کمکهای فنی و تکنولوژی: اینگونه تسهیلات، مشاوره در مراحل تولید و آماده سازی مطالعات اولیه پروژه ها را در برمی گیرند و شامل سرویسهای مهندسی، تحقیقاتی علمی، کنترل کیفیت و بهبود تولید و غیره است.

▪ کمکهای مالی: در اختیار گذاشتن پول از طریق وام برای شروع و توسعه مشاغل از جمله فعالیتهای دولت می باشد.

▪ کمکهای آموزشی و مشاوره ای: دولت می تواند، دوره های آموزشی کاری، برای نوآوران و کارآفرینان و مدیران و آموزش برای مشاوران و کارگران متخصص در مؤسسات کوچک را ارائه کنند.

دولت جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر امر اشتغال و اختصاص اعتبارات چشمگیر در زمینه اشتغال زایی حمایت خود را از تعاونیها و اشخاص حقیقی و حقوقی کارآفرین اعلام کرده است.

براساس تبصره ۲۹ قانون بودجه سال ۱۳۷۹، ۲۹۰ میلیارد تومان در سال ۸۰، ۴۵۰ میلیارد تومان و در سال ۸۱، ۴۵۰ میلیارد تومان و تا پایان برنامه سوم بیش از ۲۰۰۰ میلیارد تومان در صندوق حمایت از فرصت های شغلی سرمایه گذاری کرده یا خواهد کرد.

در سال ۱۹۹۶ شرکت های کوچک، ۱.۶ میلیون شغل جدید در آمریکا ایجاد کردند. شرکت های کوچکی که کمتر از ۵۰۰ کارمند داشته اند توانسته اند ۵۳درصد از نیروی کار در بخش خصوصی را جذب کرده و ۴۷درصد فروش بخش خصوصی و ۵۱درصد تولید ناخالص داخلی بخش خصوصی را به خود اختصاص دهند.

این واقعیت ها آنقدر گویا هستند که بسیاری از کشورهای پیشرفته و در حال پیشرفت را به تلاش در جهت استقرار و توسعه کارآفرینی ترغیب نمایند.

راهبرد کشورها نشان می دهد که اغلب نقش خود را در دو جهت دنبال می کنند: یکی آموزش و پرورش کارآفرینان و دیگری ایجاد فضای سیاسی، اقتصادی و فرهنگ مناسب برای نوآوری و کارآفرینی. در پایان ۱۹۹۸ دولت انگلیس تصریح می کند که موفقیت این کشور در اقتصاد آینده در گرو ساختن اقتصاد بر مبنای دانش با تأکید بر تقویت نوآوری و کارآفرینی خواهد بود. آلمان برنامه های متعدد را برای پشتیبانی فعالیت های اقتصادی جدید به اجرا گذاشته و فقط در دهه گذشته حدود ۲۰۰ مرکز برای ایجاد فضای نوآوری در این کشور ایجاد شده است در فرانسه اقدامات ویژه ای در جهت آموزش نوآوری و کارآفرینی در دانشگاه ها، مخصوصاً به دانشجویان مهندسی در حال انجام است.

در ۱۹۹۸ کمیسیون اروپا در گزارشی به شورای وزیران، آسان سازی آغاز کار شرکت ها بهبود دستیابی به منابع مالی، و تقویت روحیه سرمایه گذاری و خطرپذیری را برای گسترش نوآوری و کارآفرینی ضروری دانسته و آورده است: تداوم قدرت اقتصادی اروپا وابسته به کارآفرینان آینده خواهد بود. آنها موتور اقتصاد بازار هستند.

● کارآفرینی و نتایج آن:

۱) کارآفرینی موجب توزیع متناسب درآمد می شود و اضطرابهای اجتماعی را آرامش می بخشد.

نوآوران و کارآفرینان همواره در جستجو، شناسایی و یا ایجاد مواد اولیه لازم برای تولید خدمات و کالا هستند.

درنظر آنها تقریباً هیچ چیز بی استفاده نیست. بنابراین، آنها کسانی هستند که معمولاً حداقل اقتصادی، مواد خام و دیگر منابع را در مناطق دیگر مشاهده می کنند. کارآفرینان با ایجاد موسسات در این مناطق به بهبود و توسعه کشور کمک می کنند. وقتی قسمتهای بزرگی از جامعه محروم باقی بمانند، تنشهای اجتماعی (که منجر به مهاجرت به مناطق شهری و در نتیجه ازدحام بیش از حد شده و تهدیدی برای بروز انقلاب و حرکتهای مخالف می باشند) ایجاد می شود.

نوآوری و کارآفرینی در مقیاس وسیع در جامعه از شکل گیری یک گروه کوچک مرفه که انگشت شمارند و توسط کارشان روز به روز ثروتمندتر می شوند، جلوگیری می کند.

اگر بر کار این گروه های کوچک نظارت نشود، محصولات به خصوصی را به انحصار خود درآورده و قیمت این کالاها و خدمات را به راحتی بر دیگران تحمیل می کنند. با وجود نوآوران و کارآفرینان بیشتر در یک زمینه، آنها خود یکدیگر را مورد نظارت قرار داده و موجب تعادل یکدیگر می شوند.

وقتی درآمد به طور متناسب توزیع شود، نوآوری و کارآفرینی شکوفا می گردد. مردم برای محصولات و کالاهای مورد نیازشان پول بیشتری دارند که سرمایه گذاری کنند و موجب افزایش عرضه نوآوران و کارآفرینان شوند، درآمدی که بطور متناسب توزیع شده باشد به معنای قشر فقیر کمتر می باشد. ریشه کنی فقر به حل مشکلات اجتماعی، مانند ارتکاب جرائم، قصور جوانان و سوء تغذیه، کمک می کنند.

۲) نوآوری و کارآفرینی موجب بهره برداری از منابع و فعال شدن آنها برای بهره وری عظیم ملی می شود.

کشور ما دارای معادن و منابع بیشماری است که اگر از آنها استفاده شود از نظر اقتصادی سریعتر توسعه می یابد استفاده از منابع موجب تغذیه صنایع محلی، درآمد ارزی و صرفه جویی در وقت و بی نیازی از واردات می شود نوآوری و کارآفرینی همچنین راهی برای استفاده بهینه از منابع مالی خانواده و پس اندازهای شخصی ایجاد می کند که در غیر اینصورت ممکن است صرف اهداف غیرموثر یا تجمل گرایی (مانند خرید اقلام وارداتی) گردد.

۳) نوآوری و کارآفرین موجب سود اجتماعی از طریق دولت می شود.

با درآمدهایی که دولت از طریق مالیات، حقوق گمرکی و واگذاری پروانه نوآوران و کارآفرینان اخذ می کند در پروژه های مختلف مانند ساختن جاده ها و پل ها، سرویس و تجهیزات پزشکی و آموزشی، حفظ صلح و آرامش و دیگر موارد سرمایه گذاری کند.

مشاهده می کنیم که کارآفرینی تاثیر مستقیمی روی توسعه اقتصادی و اجماعی مردم دارد. هرچه یک جامعه بیشتر در فعالیت های کارآفرینی شرکت کند، سریعتر به توسعه اقتصادی و اجتماعی دست می یابد.

سید صباح الدین متقی