رقابت دردوسوی یك سفره

گاز, بخشی از شناسنامه ایران است كه اكنون در جهان نام ایران را در ردیف كشورهای برخوردار, دارای اولویت كرده است و منبع گازی پارس جنوبی بخشی از این هویت و در واقع مهمترین نقطه آن است قرار گرفتن حدود چهل درصد منابع گاز ایران در این حوزه باعث شده است كه نام ایران در این عرصه از اهمیتی بسزا برخوردار شود

گاز، بخشی از شناسنامه ایران است كه اكنون در جهان نام ایران را در ردیف كشورهای برخوردار، دارای اولویت كرده است و منبع گازی پارس جنوبی بخشی از این هویت و در واقع مهمترین نقطه آن است. قرار گرفتن حدود چهل درصد منابع گاز ایران در این حوزه باعث شده است كه نام ایران در این عرصه از اهمیتی بسزا برخوردار شود. اكنون ایران دارنده دومین ذخائر گاز جهان است. بازار گاز دارای پیچیدگی ها و ابعادی است كه آن را از نفت كاملاً متمایز می كند. در بازار گاز نمی توان به راحتی نفت خرید و فروش كرد و این ناشی از دو عامل نگهداری و محدودیت ذخیره سازی از یك طرف و مشكلات حمل و نقل گاز است. میدان گاز پارس جنوبی میان ایران و قطر مشترك است. قطر در سوی دیگر آبهای خلیج فارس مشغول برداشت از میدان گازی مشترك است و از این رهگذر رقابتی بین دو كشور برقرار شده است.ایران بیشترین میزان ذخائر خود را در میدان گازی پارس جنوبی دارند كه با قطر مشترك است. قطر كشوری كوچك است كه با بهره برداری سریع از میدان پارس جنوبی (یا به قول آنها گنبد شمالی)، حدود بیست میلیارد دلار پیش از ایران از این میدان برداشت كرده بود، اما با بهره برداری از فازهای ۴ و ۵ میدان گازی پارس جنوبی در عمل ایران با این كشور در این میدان (از نظر میزان برداشت) برابر شد.قطر هم اكنون برنامه های وسیعی را برای برداشت از این میدان در دست اجرا دارد كه سبب می شود كوچكترین غفلت ایران در برداشت یا صادرات از این میدان با مشكلاتی برای آینده كشور همراه شود.میدان گازی پارس جنوبی با مساحت ۳۷۰۰ كیلومتر مربع، افزون بر ۱۴ تریلیون متر مكعب گاز به همراه ۱۸ میلیارد بشكه میعانات در لایه های مختلف خود جای داده است. این میدان در ۱۰۵ كیلومتری جنوب غربی بندر عسلویه در آبهای خلیج فارس قرار دارد كه ادامه میدان گازی گنبدشمالی امیرنشین قطر است. توسعه میدان گازی پارس جنوبی در فازهای مختلف با هدف تأمین تقاضای روبه رشد گاز طبیعی مورد نیاز كشور و تزریق آن به میدان های نفتی و همچنین صادرات گاز و میعانات گازی، در دستور كار شركت ملی نفت ایران قرار گرفته است و بنادر عسلویه و تمبك به ترتیب در ۲۷۰ و ۲۲۰ كیلومتری جنوب شرقی بوشهر نیز به عنوان ساحلی برای ایجاد تأسیسات خشكی و توسعه مرحله ای این میدان انتخاب شده اند.فازهای مختلف توسعه میدان پارس جنوبی در بخش ایرانی مشتمل بر تأسیسات ساحلی و تأسیسات دریایی هستند؛ تأسیسات ساحلی به طور عمده مشتمل بر پالایشگاه های گاز، خطوط لوله انتقال شامل سكوهای دریایی و خطوط لوله زیر دریا هستند. به منظور پشتیبانی از فعالیت های این طرح، احداث خطوط لوله انتقال گاز، ساخت فرودگاه بین المللی، شهرك مسكونی، جاده های ارتباطی، مهار سیلاب، اسكله، برداشت آب از دریا و غیره نیز انجام شده است. ذخایر غنی گاز پارس جنوبی دارای تركیب مناسبی است، زیرا حجم عمده ای از آن را گازهای بوتان و پروپان تشكیل می دهند كه محصولات مرغوبی برای صادرات محسوب می شوند. ارزش تقریبی این محصولات هر تن ۲۰۰ دلار و هر یك فاز سالانه قادر به تولید ۶۰۰ هزار تن است.

ایران تاكنون برای بیش از ۲۵ فاز طرح توسعه میدان گازی پارس جنوبی برنامه ریزی كرده است اما قطری ها در آن سو بیكار ننشسته اند و كارهایی را به پیش می برند و با توجه به باز بودن دست آنها در انتخاب روشهای عقد قرارداد امتیازی با شركتهای خارجی، به نظر نمی رسد بتوان در این عرصه كوچكترین سستی به خرج داد.هم اكنون در قطر برنامه های مختلفی برای توسعه صادرات گاز اجرا می شود. قطر نیز مانند دیگر كشورهای نفت خیز حاشیه خلیج فارس وابستگی شدیدی به درآمدهای نفتی دارد، از این رو، می كوشد تا سایر منابع درآمدی و نیز سرمایه گذاری های خود را برای تولید بیشتر گاز مایع و محصولات پتروشیمی افزایش دهد. از فعالیت های دیگر این كشور، فراهم كردن امكانات تولید و صدور فرآورده های نفتی و محصولات پتروشیمی و به دنبال آن افزایش ارزش افزوده نفت خام و گاز طبیعی است. این كشور از بخش خصوصی و اشتغال زایی در این زمینه حمایت می كند.

نفت در دهه ۱۹۴۰ در قطر كشف شد و به دنبال آن ثروت عظیمی در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ نصیب این كشور شد. حدود ۸۵ درصد درآمد قطر از محل صادرات نفت تأمین می شود. مردم قطر بالاترین میزان درآمدهای سرانه جهان را دارند.از سال ،۱۹۳۱ «شركت نفت انگلیس و ایران» ، جست وجوی نفت را در قطر آغاز كرد. در سال ۱۹۳۵ این شركت صاحب امتیاز عملیات اكتشافی شد كه بعدها به كنسرسیومی مركب از «شركت توسعه» (قطر)، «شركت نفت عراق» ، و «شركت نفت انگلیس و ایران» محول شد.«شركت توسعه قطر» كه بعدها به شركت «پترولیوم قطر» تغییر نام یافت، در سال ۱۹۳۸ در حوزه دوخان به نفت رسید و در همان سال، دو چاه دیگر در همان مكان حفر كرد. با آغاز جنگ جهانی دوم، قطر از تولید نفت بازماند، ولی پس از جنگ در دسامبر ۱۹۴۹ اولین محموله صادراتی «پترولیوم قطر» از پایانه تأسیسات ام سعید بارگیری شد.شركت نفت «شل» كه امتیاز اكتشاف نفت در مناطق دریایی قطر را در سال ۱۹۵۲ به دست آورده بود، در سال ۱۹۶۰ در «اید الشارجی» به نفت رسید كه نفت آن بی درنگ بهره برداری شد. در سال ۱۹۷۴ دولت اختیار كامل صنایع نفت خود را به دست گرفت و شركت نفت QGPC قطر را تأسیس كرد. به این ترتیب مالكیت كل منابع نفت كشور از آن دولت قطر شد.

میزان ذخائر نفتی اثبات شده قطر در سال ،۲۰۰۴ ۱۵/۲ میلیارد بشكه برآورد شده است. حدود ۲/۲ میلیارد بشكه از ذخائر متعلق به میدان خشكی قطر یعنی «دوخان» است. بقیه در هفت میدان دریایی فراساحلی، بوالحنین، مهزام، ایدالشرقی، دام شمالی، الشاهین، الریان و الخلیج قرار دارند. شریانهای اصلی صادرات «پترولیوم قطر» در میدان های «دوخان» و مارین است.تقریبا همه نفت تولیدی قطر به كشورهای آسیایی و در رأس آنها ژاپن صادر می شود. از سال ۱۹۹۴ این كشور تصمیم گرفت امكانات مایع سازی گاز طبیعی خود را افزایش دهد. در آن سال تولید روزانه مایعات گازی ۴۶۶ هزار بشكه بود كه در سال های ۱۹۹۸ و ۱۹۹۹ به ترتیب به ۷۸۲ و ۸۰۶ هزار بشكه در روز افزایش یافت. این كشور مقدار قابل توجهی مایعات گازی و دیگر فرآورده های گاز طبیعی نیز تولید می كند كه سهمیه اوپك شامل هیچ یك از آنها نمی شود.پس از كودتای سال ،۱۹۹۵ قطر سیاستهای جدیدی را آغاز كرد تا در زمینه افزایش میزان تولید نفت، كشف ذخایر جدید نفت و سرمایه گذاری برای افزایش ضریب بازیافت از میدان های موجود به نتایجی برسد. به منظور دستیابی به هدف های یاد شده نیز، شرایط انعقاد قراردادهای اكتشاف و تولید و قراردادهای مشاركت در تولید را آسان كرده است تا سرمایه گذاران خارجی به مشاركت در این طرحها تشویق شوند.در مارس ،۱۹۹۸ قطر با شركت نفت آمریكایی شورون توافقنامه ای برای اكتشاف نفت در میدانهای خشكی امضا كرد. این قرارداد پنج ساله از نوع مشاركت در تولید بود. منطقه زیر پوشش این قرارداد، منطقه ای با وسعت ۴۲۰۹ مایل مربع به نام بلوك ۲ (تقریبا تمام حاشیه جزیره قطر به استثنای میدان دو خان) را شامل می شد. صددرصد منافع این بلوك از آن شورون و عملیات لرزه نگاری دو بعدی و سه بعدی در این منطقه از وظایف این شركت بود. شورون همراه با شركت «MOL» مجارستان، عملیات اكتشاف بلوك را نیز در اختیار خود گرفته است.شركت «آركو» در سپتامبر ،۱۹۹۵ عملیات اكتشافی میدان «الریان» را در بلوك ۱۱ منطقه دریایی در غرب میدان گنبدشمالی (مشترك با میدان پارس جنوبی ایران) و نزدیك میدان «رأس گاز» آغاز كرد. «بی.پی.آموكو» پس از تصاحب سهم «آركو» ادامه فعالیت اكتشافی این شركت را عهده دار شد. سرانجام در نوامبر ۱۹۹۶ این میدان دریایی با تولید روزانه ۲۰ هزار بشكه نفت به مرحله بهره برداری رسید. در ژوئیه ۱۹۹۷ یك قرارداد مشاركت در تولید برای توسعه این میدان منعقد شد. شركت بی.پی.آموكو و سایر شركتهای همراه با هدف افزایش تولید این میدان به میزان روزانه ۶۰ هزار بشكه به فعالیت خود ادامه می دهند. میدان الخلیج پس از پنج سال فعالیت اكتشاف و آماده سازی، در مارس ۱۹۹۷ به بهر ه برداری رسید. این میدان در امتداد مرز دریایی ایران و قطر و شرق میدان نفت شمال قطر قرار گرفته است.

---