حریق و راههای کنترل آن

آتش عبارت از یک سری عملیات شیمیایی و اکسیداسیون سریع حرارت زای مواد قابل اشتعال است وقوع هر آتش نیاز به زمینه های فیزیکی و شیمیایی محل وقوع دارد

آتش عبارت از یک سری عملیات شیمیایی و اکسیداسیون سریع حرارت زای مواد قابل اشتعال است وقوع هر آتش نیاز به زمینه های فیزیکی و شیمیایی محل وقوع دارد. برای ایجاد یک آتش سوزی باید سه عامل حرارت ، ماده قابل سوخت و اکسیژن کافی در محل حضور داشته باشند تا یک مثلث کامل تشکیل دهند . حریق با کامل شدن مثلث حریق بوجود می آید.

● علل و شرایط بروز حریق

مهمترین عوامل عبارتند از :

۱) آتش گیری مستقیم مانند نزدیک نمودن شعله به مواد سوختنی

۲) افزایش تدریجی دما: افزایش دما در یک توده زغال سنگ یا مواد آلی یا حیوانی که به تدریج دمای آنها در اثر فشار و فعل و انفعالات بالا رفته و شروع به سوختن می کند.

۳) واکنشهای شیمیایی : واکنشهایی نظیر ترکیب آب و اسید ، پتاسیم و آب ، فسفر با اکسیژن هوا و .....می تواند عامل شروع حریق باشد.

۴) اصطکاک : مالش بین دو جسم آتش گیر مانند دو قطعه چوب خشک و .....

● دسته بندی انواع حریق

برای سهولت در پیشگیری و کنترل آتش سوزی ، حریق ها را برحسب ماهیت مواد سوختنی به دسته های مختلفی تقسیم بندی می کنند.

۱) طبقه A : مواد جامد و خشک که خاکستر به جا می گذارند مانند چوب و کاغذ و پلاستیک و .....

۲) طبقه B : مواد نفتی و مایعات قابل اشتعال

۳) طبقه C : گازها و مایعات یا مخلوطی از آن ها ، گاز مایع و گاز شوی

۴) طبقه D : ناشی از فلزات که سریعاً اکسید می شوند مانند منیزیوم ، پتاسیم و .....

۵) طبقه E : شامل حریق های الکتریکی

روشهای عمومی اطفاء حریق

اصولا اگر بتوان یکی از اضلاع هرم حریق ( حرارت ، اکسیژن ، ماده سوختنی ) را کنترل و محدود نموده یا قطع کرد، حریق مهار می شود:

الف) سردکردن که این عمل عمدتاً بوسیله آب انجام می گیرد. این روش برای حریق های دسته A مناسب میباشد.

ب) خفه کردن که پوشاندن روی آتش با موادی است که مانع رسیدن اکسیژن به محوطه آتش گردد.

ج) حذف ماده سوختنی : این روش در ابتدای بروز حریق امکانپذیر بوده و با قطع جریان ، جابه جا کردن مواد وجدا کردن منابعی که تاکنون حریق به آنها نرسیده میباشد.

▪ مواد خاموش کننده آتش :

الف) مواد سرد کننده ( آب ، گاز co۲ )

ب) مواد خفه کننده ( کف ,co۲ خاک ، ماسه و شن )

ج) مواد رقیق کننده هوا(N۲ و۲ co )

● آب

استفاده از آب برای کنترل حریق یکی از ساده ترین و در عین حال موثر ترین روشی است که تمام افراد با آن آشنا هستند همان اندازه که استفاده از آب می تواند در خاموش کردن آتش مفید باشد به همان اندازه هم می تواند در استفاده نابه جا ایجاد مخاطره و گسترش حریق یا خسارت نماید .

در آتش سوزی هایی که از خود خاکستر بر جا می گذارند (گروه A ) ماده اولیه برای اطفاءآب می باشد .

▪ کف آتش نشانی :

کف بصورت محلول تهیه می گردد کف در هنگام استفاده ، با گسترش فراوانی که دارد می تواند روی حریق را پوشانده و مانع رسیدن اکسیژن و صعود گازهای ناشی از حریق گردد در حریق نوع B می توانیم از کف آتش نشانی استفاده کینم که باعث خفه کردن حریق می شود.

گاز دی اکسید کربن CO۲ :

دی اکسید کربن گازی است غیرقابل احتراق ، بی بو ، غیر سمی و سنگین تر از هوا وعلاوه بر آن حاوی الکتریسته نیز نمی باشد . مکانیسم آن هنگام حریق به سه صورت است :

اول خفه کردن آتش با تشکیل یک لایه سنگین مقاوم در مقابل عبور هوا ، دوم رقیق کردن اکسیژن هوا در اطراف محوطه حریق و سوم سرد کرد ن آتش .

از دیگر خصوصیات گاز CO۲ این است که باعث خسارت به مواد موجود در محیط حریق نمی شود . CO۲ برای حریق های الکتریکی بسیار مناسب است زیرا به دلیل عدم هدایت برق و عدم وجود مواد باقی مانده باعث اتصال یا خرابی در سیستمهای حساس نمی گردد.

برای خاموش نمودن آتش ، تراکم CO۲ در هوا متناسب با ماده در حال اشتعال است .

▪ پودرهای خاموش کننده :

استفاده از پودر برخی از مواد شیمیائی که معمولاً دارای بنیان کربنات ، سولفات یا فسفات می باشند ، یکی از راههای متداول و ساده خاموش کردن آتش از طریق خفه کردن آن است این ترکیبات به راحتی جهت اطفاء انواع حریق های A,B,C بکار می روند ، به همین دلیل در استفاده های عمومی معمولا این ترکیب خاموش کننده توصیه می گردد. به این ترکیبات پودر شیمیایی گفته می شود . نام ذکر شده نباید با پودر خشک اشتباه گرفته شود زیرا پودر خشک دارای ترکیبات متفاوت و استفاده از آن برای اطفاء حریق فلزات میباشد. پودرهای شیمیایی تحت فشار ازت یا CO۲ در سطح قاعده حریق بصورت جارویی پاشیده شده و در صورتی که فرد آموزش کافی دیده باشد به راحتی آتش را خاموش می کند.

▪ پودر خشک :

این پودر برای خاموش کردن حریق فلزات قابل اشتعال مانند سدیم ، پتاسیم ، منیزیوم و مانند آن بکار می رود .

▪ تجهیزات خاموش کننده :

براساس شیوه اطفاءحریق ، گسترش حریق و نوع حریق تجهیزات متنوعی وجود دارد انواع این تجهیزات شامل دو گروه عمده می باشند .

الف) تجهیزات متحرک

ب- تجهیزات ثابت

▪ تجهیزات متحرک :

۱) وسایل ساده مانند شن ، سطل آب ، پتوی خیس و .......

۲) خاموش کننده های دستی با حداکثر ظرفیت ۱۴ کیلوگرم یا ۱۴ لیتر خاموش کننده در انواع مختلف

۳) خاموش کننده چرخدار ( تا ظرفیت ۹۰ کیلوگرم )

۴) خاموش کننده های بزرگ خودرویی

▪ تجهیزات ثابت :

۱) جعبه اطفاء حریق ( شلنگ با آب تحت فشار )

۲) شبکه ثابت خاموش کننده مبتنی بر آب ، CO۲ ، پودر

۳) شیرهای برداشت آب آتش نشانی

▪ خاموش کننده های دستی :

فراگیر ترین وسیله خاموش کننده شامل این دسته می باشد و این دستگاههای ساده و ارزان و در دسترس می باشند ، نیاز به آموزش پیچیده ندارند و در اطفاء حریق های کوچک یا شروع حریقهای بزرگ کاملاً مناسب هستند .

تمام خاموش کننده های دستی به طور قرار دادی باید دارای مشخصاتی باشند تا تشخیص و استفاده از آنها برای افراد به راحتی صورت گرفته و در کوتاه ترین زمان ممکن آتش سوزی مهار گردد.

ظرفیت خاموش کننده :

حداکثر ظرفیت ماده خاموش کننده در نوع دستی ۱۴ کیلوگرم یا ۱۴ لیتر است بطوریکه یک نفر به راحتی قادر به حمل و استفاده از آن باشد . خاموش کننده های دستی به طبقات زیر تقسیم می شوند :

الف) خاموش کننده های محتوی آب

ب) خاموش کننده های محتوی کف

ج) خاموش کنننده های محتوی پودر شیمیایی

د) خاموش کننده های محتوی گاز CO۲

▪ مشخصات فنی:

اجزای دستگاه بایستی متناسب با نوع استفاده و مواد خاموش کننده درون آن ، قابلیت و استحکام کافی را از نظر مقاومت در برابر خوردگی ، فشار ، زنگ زدگی و امثال آن داشته باشد .

▪ مشخصات در لوله پاشنده :

تمام کپسولهای دارای ظرفیت ۳ کیلوگرم و بالاتر باید دارای شیلنگ و سر لوله باشند شیلنگ و سرلوله نباید با ماده خاموش کننده و اکنش نشان دهد .

▪ علائم و برچسب ها :

کلیه خاموش کننده ها باید دارای علائم و مشخصات سازنده بوده و علاوه بر رنگ مناسب ، دامنه عمل آنها با کد مربوطه بر روی آنها حک شده یا توسط برچسب دائمی الصاق شده باشد . رنگ استاندارد برای خاموش کننده ها و همچنین قابلیت آنها برای خاموش نمودن حریق با استفاده از مشخصات مربوطه در جدول زیر بدست می آید:

▪ محتوی کپسول کد حریق مربوطه برای اطفاء رنگ بدنه

▪ آب A قرمز

▪ کف A-B-C قرمز با باند آبی

▪ CO۲ ( تمام گروهها) A-B-C-E قرمز با باند سیاه

▪ پودر خشک D قرمز با باند سفید

● خاموش کننده های پودر و گاز

این خاموش کننده دارای یک محفظه استوانه ای می باشد که مقدار معینی پودر در آن ریخته و تحت فشار یک گاز مناسب به خارج رانده می شود فشار لازم برای عمل دستگاه با استفاده از گاز ازت یا CO۲ تامین می گردد . برای نشان دادن فشار از یک عقربه فشار سنج استفاده می گردد . عقربه بر روی شیر آن نصب و صفحه آن به صورت مدرج به مقادیر فشار یا محدوده رنگ می باشد( سبز برای فشار کافی و قرمز برای فشار ناکافی ) معمولاً وضعیت مطلوب عقربه بعد از موقعیت ساعت ۱۲ است . این دستگاه دارای شیلنگ و سر لوله ساده بوده و راه اندازی آن توسط یک اهرم صورت می گیرد . با فشردن آن یک سوزن که مجرای خروج پودر را بسته است ، آزاد می گردد و تحت فشار گاز، پودر به خارج پاشیده می شود.

● خاموش کننده پودر و گاز بالن دار

منبع تامین فشار در این خاموش کننده گا ز CO۲ مایع شده است . این نوع خاموش کننده ها بر دو نوع میباشد:

الف) بالن داخل

ب) بالن خارج

خاموش کننده پودر و گاز بالن داخل به گونه ای طراحی شده است که هنگام عمل با فشار دادن یک اهرم یا زدن ضربه به یک صفحه ، سوزن مربوطه محافظ مجرای بالن را سوراخ نموده و باعث آزاد شدن گاز CO۲ شده و آن هم به نوبه خود باعث اعمال فشار وراندن پودر به خارج می شود.

خاموش کننده پودر گاز بالن خارج نیز شامل یک محفظه استوانه حاوی پودر ویک کپسول یا بالن کوچک CO۲ است که هنگام عمل ، شیر بالن توسط استفاده کننده باز شده و فشار لازم برای پاشش مواد تامین می گردد.

نکته مهم در بکارگیری این کپسولها این است که اگر به دلایلی پودر داخل دستگاه کلوخه شده باشد ، دستگاه عملاً کارایی ندارد. معمولاً این کلوخه به علت وجود رطوبت و در سطح پودر به مرور زمان بوجود می آید. لذا بهتر است هربار قبل از استفاده با احتیاط کپسول محتوی مواد خاموش کننده سروته شود و سپس مورد استفاده قرار گیرد . مورد استفاده این خاموش کننده ها حریق های دسته A,B,C میباشد.

● خاموش کننده حاوی CO۲

خاموش کننده CO۲ به دلیل قابلیت بالای خنک کنندگی ، خفه کنندگنی آتش ، رقیق کنندگی اکسیژن هوای اطراف حریق ، عدم صدمه مکانیکی به تجهیزات بسیار مناسب است تنها عیب این سیستم قیمت بالای آن نسبت به پودر میباشد.

این دستگاهها از یک سیلندر حاوی CO۲ مایع و یک شیر فلکه ، شیلنگ و سر لوله تشکیل شده است . علت شیپور بودن سرلوله ، جلوگیری از یخ زدگی گازدر هنگام عبور از مسیر میباشد . این خاموش کننده برای حریقهای دسته A,B,C,E مناسب میباشد.

نکات مهم در به کارگیری خاموش کننده های دستی :

۱) تعداد آنها باید متناسب با نوع حریق و فضای مورد نیاز باشد.

۲) فاصله دو کپسول نباید از ۳۰ متر بیشتر باشد و به عبارت دیگر فاصله دسترسی افراد به خاموش کننده نباید از ۳۰ متر بیشتر باشد.

۳) ارتفاع قرار گیری نباید خیلی بالا یا نزدیک زمین باشد . بهتر است ارتفاع قاعده کپسول از سطح زمین ۱/۱ متر بوده و بیشتر از متوسط ارتفاع آرنج افراد نباشد.

۴) برای هر محل بیش از یک دستگاه خاموش کننده پیش بینی شود.

۵) بلافاصله پس از هر بار استفاده از کپسولها باید آن را شارژ نمود شرکت مربوطه که کپسولها را برای شارژ تحویل می گیردباید به تعداد مناسب جایگزین موقت در محلهای مربوطه نصب نماید تا در صورت بروز هر گونه حادثه مشکلی از نظر دسترسی بوجود نیاید.

۶) هنگام استفاده از خاموش کننده برای اطفاء حریق ، بایستی پاشش مواد بصورت جارویی در سطح قاعده حریق انجام گردد.

۷) اپراتور هنگام خاموش نمودن حریق باید پشت به باد باشد.

۸) پرسنل تیم عملیاتی یا کارکنانی که برای اطفاء در نظر گرفته شده اند باید تحت آموز ش مداوم و تمرینات دوره ای قرار گیرند.

بازرسی و آزمایش خاموش کننده های دستی :

برای اطمینان از صحت کار دستگاههای خاموش کننده دستی لازم است که این دستگاهها بطور مرتب و طی یک برنامه معین تحت بازرسی و آزمون قرار گیرند . بهتر است که برای بازرسی کپسولها یک چک لیست مناسب تهیه و بر اساس آن بازرسی انجام گیرد.

بازرسی مورد نظر در ۳ مرحله انجام می گیرد :

الف) بازرسی ماهیانه : این بازرسی شامل باز بینی کلیه کپسولها است و نکات مهم برای تست دستگاههای مانومتردار توجه به عقربه و در نوع پودری ، تکان دادن یا سرازیر کردن کپسول برای باز شدن کلوخه های احتمالی است . بازدید محل نصب به دیوار . وضعیت بدنه مخزن و اجزای دستگاه شامل شیر ، اهرم ، شیلنگ و باز دید سرلوله برای اطمینان از عدم لانه گزینی حشرات از موارد مهم است .

ب) بازرسی و آزمون شش ماه یک بار امتحان برخی از دستگاهها بطور تصادفی در یک حریق آزمایشی

ج) بازرسی و آزمون سالیانه : باز کردن و تخلیه دستگاه و جدا نمودن اجزای آن و اطمینان از سلامت بدنه و متعلقات و تعویض اتصالات و واشرهای لاستیکی ، وزن نمودن بالن حاوی گاز و در صورتی که بیش از وزن آن کم شده باشد شارژ نمودن مجدد آنها. در مورد پودر لازم است مجدداً الک و توزین شده و به وزن مناسب برسد.

د) آزمون دو یا پنج ساله : این آزمون باید استحکام سیلندر در برابر فشار تائید نماید برای این کار از تست هیدرولیکی فشار به عمل می آید.