چرا تماشاگران تمـاشاگرنما می شوند

فوتبال یکی از پرطرفدارترین و پربیننده ترین و همین طور پر حاشیه ترین ورزش هاست غیرقابل پیش بینی بودن نتیجه, حاشیه های جذاب, تحرک و هیجان زیاد و لذت برنده شدن تیم مورد علاقه موجب شده است تا این ورزش مهیج در میان ورزش های مختلف, بیشترین تعداد تماشاگر را چه در ورزشگاه ها و چه در پای گیرنده های رادیویی و تلویزیونی به خود اختصاص دهد

فوتبال یکی از پرطرفدارترین و پربیننده‏ترین و همین‌طور پر حاشیه‏ترین ورزش‌هاست. غیرقابل پیش بینی بودن نتیجه، حاشیه‏های جذاب، تحرک و هیجان زیاد و لذت برنده شدن تیم مورد علاقه موجب شده است تا این ورزش مهیج در میان ورزش‏های مختلف، بیشترین تعداد تماشاگر را چه در ورزشگاه‌ها و چه در پای گیرنده‌های رادیویی و تلویزیونی به خود اختصاص دهد. موضوع بحث ما هم همین تماشاگران فوتبال هستند. در پرونده این شماره قصد داریم سلامت روان تماشاگران فوتبال را از جنبه‏های مختلف مورد بررسی قرار دهیم و به همین خاطر پای صحبت یکی از متخصصان حوزه سلامت روان نشسته‏ایم. دکتر محمدرضا خدایی، روان‌پزشک در این باره به نکات جالبی اشاره کردند که خواندنش را به همه فوتبال‏دوست‏ها و تماشاچیان این ورزش مهیج توصیه می‏کنیم...

▪ آقای دکتر! خیلی‏ها به ویژه جوان‏ها و نوجوان‏ها به شدت به تماشای مسابقات فوتبال علاقه دارند. اصلا چرا فوتبال این‌قدر پرطرفدار است؟

ـ هر انسانی به هیجان نیاز دارد. سنین نوجوانی و جوانی اوج این نیاز است و اگر ما به نوجوان و جوانی بگوییم هیجان نداشته باشد و یا زمینه‌های بروز این هیجانات را از او سلب کنیم و به خاطر در نظر گرفتن برخی منافع و مصالح اجازه ندهیم به اندازه مورد نیاز جسم و روانش هیجان دریافت کند، او را تبدیل به فردی می‌کنیم که احساس بی‏ارزشی، بی‌کفایتی و سرخوردگی خواهد کرد. حتی سرکوب این هیجانات در سنین نوجوانی و جوانی ممکن است در سال‏های بعد به صورت‌های نامطلوب اثر خود را نشان دهد و زمینه را برای بروز مشکلات روانی، اجتماعی و خانوادگی مهیا کند. فوتبال بازی کردن و حتی تماشای آن در نوجوانی و جوانی سبب ایجاد هیجان در فرد خواهد شد. البته به جز فوتبال سایر ورزش‌ها نیز می‌توانند این هیجان را در افراد ایجاد کنند اما در این میان ورزش‌های گروهی و جمعی در ایجاد هیجان موثرترند، به خصوص زمانی که نتیجه مسابقات نیز کمتر قابل پیش بینی باشد.

▪ یعنی علت اینکه افراد دوست دارند مسابقات را از نزدیک و در استادیوم‏های ورزشی ببینند هیجان بیشتر است؟

ـ بله اما این تنها علت نیست. بدون شک هیجان تماشای یک بازی از تلویزیون بیشتر است تا شنیدن گزارش آن از رادیو و تماشای یک مسابقه در ورزشگاه از نشستن در منزل و دیدن آن در تلویزیون هیجان بیشتری دارد اما رفتن به ورزشگاه غیر از هیجان بالا، به خاطر تماشای بازی بدون هیچ واسطه‌، دیدن بازیکن‌ها و مربیان مورد علاقه از نزدیک و نشان دادن تعصب فرد به تیم مورد علاقه‌اش است. معمولاً نیز افراد به صورت گروهی و جمعی به ورزشگاه می‌روند و کمتر دیده می‌شود یک فرد به تنهایی برای تماشای بازی برود و این می‌تواند نشانه‌ای برای همراهی کردن با یک گروه از همفکران فرد و پذیرش در جمع و گروه‌هایی که معمولاً از دوستان و هم محله‌ای‌های فرد هستند، باشد.

▪ گفتید انسان نیاز به هیجان دارد و تماشای فوتبال به این نیاز پاسخ می‏دهد. حالا اگر این هیجان زیاد شود چه‌طور؟ هیجان زیاد به سلامت روان آسیب نمی‏رساند؟

ـ قبل از پاسخ به این سؤال اجازه بدهید کمی درباره استرس صحبت کنیم که معمولاً در مسابقات فوتبال برای بازیکنان و تماشاگران وجود دارد. اول اینکه استرس همراه همیشگی انسان است. انسان از زمانی که به دنیا می‌آید تا زمان مرگ استرس را تجربه می‌کند. «هانس سلی» می‌گوید: «نه می‏توانم استرسم را درمان کنم و نه باید این کار را انجام دهم بلکه باید از آن لذت ببرم». آنچه مهم است برقراری یک حد تعادل برای استرس است. اگر استرس از میزان تحمل و مقاومت فرد بالاتر نرود، مشکلی را برای او به وجود نمی‌آورد. به طور کلی همیشه مقداری از استرس برای زندگی کردن و موفقیت لازم است. کسی که استرسی نداشته باشد، فعالیتی نیز نخواهد کرد. دانش‌آموزی که استرس امتحان را از قبل نداشته باشد درسش را به خوبی نخواهد خواند و نمره نیز نخواهد گرفت. هیجان‏ها و استرس‌ها تا زمانی که قابل کنترل و مهار کردن باشند خوب‌اند اما اگر کسی نتواند به مقابله با هیجان و استرس بپردازد و آن را کنترل نکند، آسیب خواهد دید.

▪ هنگام تماشای فوتبال و در ورزشگاه چه‌طور؟

ـ فریاد زدن، جیغ کشیدن و شادی کردن در ورزشگاه تا حدی برای سلامت روان فرد مفید است که قابل کنترل از طرف خود فرد باشد اما اگر این هیجانات بیشتر شود به طوری که فرد دچار تپش قلب، احساس گُر گرفتن، عدم تمرکز فکر، ناراحتی‌های گوارشی و اغتشاش شعور شود، می‌گوییم او در کنترل این میزان هیجان ناتوان است و یا باید هیجان کمتری را تجربه کند و یا توانایی خود را در برابر هیجانات افزایش دهد بنابراین توصیه مهم این است که افراد سعی در کنترل هیجانات خود داشته باشند و با هوشیاری عکس‌العمل نشان دهند. شادی و فریاد و داد زدن را آگاهانه انتخاب کنند و اجازه ندهند آنچه در زمین ورزش و جو ورزشگاه شکل می‌گیرد، خیلی آنها را تحت تأثیر قرار دهد و اصطلاحاً جوگیر نشوند. این جوگیر شدن جلوی تفکر را می‌گیرد و فرد از آن لحظه دیگر کنترلی روی هیجانات و احساسات خود ندارد و ممکن است در معرض آسیب‌های روانی قرار گیرد.

▪ برد و باخت در فوتبال برای طرفداران و تماشاگران خیلی مهم است. به افرادی که تیم‌شان نتیجه را واگذار کرده‌ و شکست خورده‌ است چه توصیه‌ای دارید؟

ـ به نظرم همه تماشاگران فوتبال باید به نوعی شناخت برسند. نباید فوتبال را آن‌قدر در ذهن بزرگ کنند که تصور کنند همه زندگی‌شان در زمین فوتبال خلاصه می‌شود. فوتبال یک ورزش است و تماشای آن یک تفریح و لذت و بخشی از هزاران جزء زندگی یک فرد است.

فوتبال همه زندگی نیست، همان‌طور که قبولی در دانشگاه همه زندگی نیست. مسأله دیگر اینکه شکست در یک مسابقه به معنای شکست واقعی و کامل نیست. شکست در یک یا چند بازی ممکن است، همانطور که برنده شدن در چند بازی نیز ممکن است اما با همه این شرایط تماشاگران باز هم از شکست تیم محبوب‌شان ناراحت می‌شوند چون به یک احساس نارضایتی دست پیدا می‌کنند. در سلامت روان احساس رضایتمندی از خود خیلی مهم است. در این‌گونه مواقع این احساس کمی شکننده و خدشه پذیر می‌شود. فرد به این فکر می‏کند که چه‌طور این شکست را توجیه کند و در برابر دوستان احساس کوچک شدن و حقارت را چه‌طور جبران کند. تماشاگر باید بازی تیمش را تحلیل کند و ببیند آیا تیمش خوب بازی کرده و شکست خورده و یا بازی خوبی ارایه نکرده است. آیا تیم مقابل بازی بهتری نداشته و اصول فوتبال را بهتر رعایت نکرده است. کدام تیم بازی جوانمردانه ارایه داده است. همان‌طور که می‌دانید بسیاری از تیم‌هایی که نتایج خوبی هم نداشته‌اند به عنوان تیم اخلاق معرفی شده‌اند. تماشاگر باید همه ابعاد فوتبال را با هم ببیند. بازی خوب، بازی جوانمرادنه، رعایت اخلاق و امکاناتی که تیمش در اختیار دارد و آن وقت ببیند که حق دارد از باخت تیمش ناراحت باشد یا نه. به هر حال پذیرش شکست نیز برای حفظ سلامتی فرد اهمیت زیادی دارد و تماشاگران باید یاد بگیرند نتیجه بازی را هر چه بود بپذیرند.

▪ متاسفانه در همه جای دنیا فوتبال با خشم و خشونت و رفتارهای ناهنجار هم همراه است، چه‌طور می‌شود خشونت و هیجاناتی را که به خشم و ناهنجاری تبدیل می‌شوند، کنترل کرد؟

ـ ببینید اینکه چه‌طور می‌شود خشونت و هیجانات نامطلوب که هم موجب به خطر افتادن سلامت روان تماشاگران و هم موجب حوادث ناخوشایند و متأثر کننده در فوتبال می‌شوند را کنترل کرد نیاز به کارهای فرهنگی و آموزشی زیادی دارد. اگر در مدرسه، در کلاس‌های ورزش، در درس‌های تربیت بدنی، در باشگاه‌های ورزشی و خلاصه در هر جایی که کودکان و نوجوانان برای اولین بار پایشان به ورزش باز می‌شود به آموزش‌های کنترل هیجان، پذیرش شکست، فرهنگ ورزشی و مسایلی از این دست نیز پرداخته شود، ما در آینده کمتر شاهد بروز مشکلاتی در ورزشگاه‌ها خواهیم بود. حتی اگر در ورزشگاه نیز این مسایل با استفاده از نیروی انتظامی و حراست و حفاظت کنترل شوند، افراد این هیجانات را به سطح شهر منتقل می‌کنند. آنجا نیز اگر با همان تدبیرها کنترل شود، به سطح محله، خانواده و مدرسه برده می‌شود. پس بهتر است نوعی فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی صورت بگیرد که افراد به راحتی هیجانات خود را کنترل کنند و پس از بازی جدای از هر نتیجه، همه بدون هیچ مشکلی ورزشگاه را ترک کنند و از فردا نیز به امید موفقیت و پیروزی تیم‌شان در مسابقه بعدی زندگی عادی خود را از سر بگیرند.

▪ پس از تمام شدن بازی و خروج تماشاگران از استادیوم‏های ورزشی معمولا شاهد اتفاقات تلخ و رفتارهای ناشایستی مانند نزاع و درگیری و آسیب به اموال عمومی در سطح شهر هستیم. علت چیست؟

ـ برخی اتفاقاتی که پس از بازی شاهدش هستیم نیز اگر ریشه یابی شود علل زیادی می‌تواند داشته باشد. از زمانی که تماشاگران قصد آمدن به ورزشگاه را دارند تا زمانی که پس از بازی به سمت خانه حرکت می‌کنند نیاز به یک سری تسهیلات رفاهی مانند حمل و نقل عمومی، تهیه آسان بلیت، تغذیه مناسب، سرویس‌های بهداشتی و سکوها و صندلی‌های مناسب دارند. در این بین آنها خواستار یک بازی خوب و جذاب و زیبا نیز هستند و همچنین خواستار برنده شدن تیمشان که شادی مضاعفی را برای آنها به همراه داشته باشد. همچنین این افراد بسته به سن، ویژگی‏های شخصیتی، تجربه اجتماعی و مهارت‌های زندگی دارای تفاوت‌هایی هستند که در کنترل و مهار هیجانات و استرس تأثیر گذار است. حال اگر هر یک از این مسایل ذره‌ای نقص داشته باشد، مجموع این نواقص موجبات دلخوری و ناراحتی فرد را فراهم می‌کند.

حال تصورش را بکنید که برخی از این شرایط فراهم نباشد، فرد به سختی خود را به ورزشگاه برساند، بلیت گیرش نیاید و یا با قیمت بالا و پس از کلی معطلی بلیت بخرد، سرویس بهداشتی خوبی در ورزشگاه وجود نداشته باشد، آب آشامیدنی به راحتی در دسترس نباشد، صندلی خوبی وجود نداشته باشد و در ضمن تیم‌اش نتیجه را واگذار کند. مجموعه این عوامل از این تماشاگران یک بشکه باروت قابل انفجار ساخته است. حالا ما انتظار داریم که فرد مدیریت خشم کند و به آرامی ورزشگاه را ترک کند، در حالی‌که همین تماشاگر هنگام ترک ورزشگاه با در خروجی مملو از هجوم جمعیت روبه‌رو است و طرفداران هر دو تیم هم قرار است از این در خارج شوند، در چنین شرایطی انتظار می‌رود یک سری حوادث تلخ نیز اتفاق بیفتد.

▪ راه چاره چیست؟

ـ بهبود تسهیلات رفاهی برای تماشاگران خیلی اهمیت دارد و همچنین توجه داشتن به تکنیک‌های روانی کاهش حساسیت‌ها و کنترل هیجانات مسابقه نیز مهم است. از چند روز قبل رسانه‌ها باید فضایی را ایجاد کنند که تماشاگران را تحت تأثیرات منفی قرار ندهد. حاشیه‌پردازی و اختلاف درست کردن کار درستی نیست. شرایط داخل ورزشگاه نیز مهم است. خود بازیکنان نباید کاری کنند که تماشاگر مخالف یا موافق تحریک شود و بر علیه یکدیگر و تیم مقابل‏شان شعار بدهند. اگر یک بازیکن از خودش بازی جوانمردانه نشان بدهد، می‌بینیم که همه برایش کف می‌زنند و او را تشویق می‌کنند. این کارها به جو روانی مثبت در ورزشگاه کمک می‌کند. کاپیتان تیم‌ها نیز نقش و مسوولیت بزرگ‌تری را بر عهده دارند. اگر آنها بازیکنان خود را آرام کنند و اجازه درگیری ندهند تماشاگرها هم هیجان زده نمی‌شوند. هیجانات منفی در این مواقع به خشم تبدیل می‌شوند و خشم نیز مقدمه پرخاشگری و خشونت است.

▪ به نقش آموزش، امکانات، رسانه‏ها و مسوولان تیم‏های ورزشی در کاهش آسیب اشاره کردید. خود تماشاگرها چه‌قدر در کنترل هیجانات منفی، خشم، پرخاشگری و خشونت نقش دارند؟

ـ تماشاگرها را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد. تماشاگران خوب یا قوی که خشم خود را فرو می‌خورند و اجازه نمی‌دهند آن خشم تبدیل به ناسزا و خشونت شود. این تماشاگران احساس خود را از نتیجه بازی به صورت جرأتمندانه بیان می‌کنند. بازی را نقد می‌کنند و نقاط ضعف و قوت را بیان می‌کنند. فحاشی نمی‌کنند و به اموال عمومی خسارت نمی‌زنند.

بعد از بازی ورزشگاه را به آرامی ترک می‌کنند. نزد دوستان می‌روند و درد دل می‌کنند و سعی می‌کنند افکار منفی خود را به مثبت تبدیل کنند. خودشان را آرام می‌کنند و چون می‌دانند که فوتبال همه زندگی نیست از فردا به امید موفقیت و پیروزی تیم‌شان در مسابقه بعدی زندگی عادی خودشان را از سر می‌گیرند. سلامت روانی در این گروه کمتر در معرض آسیب است. گروه دیگر تماشاگران بد یا ضعیف هستند که البته منظور از بد، بدی ذات و شخصیت آنها نیست. آنها در کنترل هیجانات منفی و احساسات‌شان بد عمل می‌کنند و بیشترشان بعد از چند روز که آرام شدند از کارهایی که کرده‌اند پشیمان می‌شوند. این گروه از تماشاگران چون مدیریت خشم بلد نیستند و در کنترل آن ناتوان‌اند شروع به فحاشی و ناسزاگویی می‌کنند، صندلی ورزشگاه‌ها را که متعلق به خودشان است می‌شکنند، اتوبوس‌هایی را که به خودشان خدمات ارایه می‌کنند آتش می‌زنند، شیشه‌ها را می‌شکنند و خلاصه کارهایی می‌کنند که به اموال عمومی و خصوصی آسیب وارد می‌شود. سلامت روانی این گروه به شدت در معرض آسیب است و باید ضمن شناسایی آنها اقدامات مشاوره‌ای و درمانی را برای آنها در نظر گرفت.

▪ چه‌طور می‏توان از اعمال خشونت از سوی این تماشاگران بد یا ضعیف در ورزشگاه‌ها و بیرون از ورزشگاه پیشگیری کرد؟

ـ خوب همان‌طور که گفتم رسانه‌ها، مسوولان ورزشی، بازیکن‌ها و کاپیتان و حتی مربی و سایر عوامل تیم نقش زیادی در این مهم دارند اما اگر احساس می‌شود هیجانات منفی در تماشاگران زیاد است و ممکن است تبدیل به خشونت شود می‌توان در انتهای بازی از مجریان توانمند و محبوب کمک گرفت تا از طریق بلندگوها با تماشاگران صحبت کنند و کمی از فضای منفی محیط کم کنند. کاپیتان‌های هر دو تیم و یا بازیکنان محبوب تیم‌ها می‌توانند با نمایش دوستی و صحبت کردن با تماشاگران و هوادارن خود، آنها را به آرامش و احترام به یکدیگر دعوت کنند. همچنین پخش موسیقی‌های آرام کننده در ورزشگاه در هنگام خروج افراد می‌تواند به آرام کردن فضا کمک کند. بهتر است در‌های خروج هوادارن تیم‌ها جدا باشد و حتی وسایل حمل و نقل عمومی نیز هواداران تیم‌ها را به طور جداگانه منتقل کنند.

▪ حرف یا توصیه آخر؟

ـ صحبت پایانی من این است که هر چه‌قدر امکاناتی فراهم شود تا برای نوجوانان و جوانان ایجاد هیجان کند و آنها بتوانند هیجانات خود را بیشتر نشان دهند و خود را تخلیه روانی کنند ما کمتر شاهد ایجاد خشونت ناشی از هیجانات منفی در ورزشگاه‌ها خواهیم بود. خانواده‌ها نیز وظیفه دارند برای تخلیه روانی فرزندان‌شان اقداماتی انجام دهند و به این موضوع توجه داشته باشند که نوجوان یعنی دوستدار هیجان و نباید مانع ایجاد آن در فرزندشان شوند.

محمدرضا میرغلامی