فمینیسم و بازنویسی متون فلسفی

از یك طرف فمینیستها علاقه دارند زنان فیلسوف را به طور رسمی وارد تاریخ فلسفه كنند در حالیكه عقاید این زنان فیلسوف تفاوت آشكاری با عقاید فمینیستها دارد و هیچ گاه جزء فمینیستها ی اولیه نبودند همچنین آنها چندان متفاوت از مردان همتای خود قلم نزده اند و در واقع وسعت ودامنهٔ علاقهٔ فلسفی آنها با مردان فیلسوف قابل مقایسه است

پروفسور شارلوت ویت در مقاله‌ای با عنوان" فمینیسم باز نویسی متون فلسفی"

به چالشهای فمینیسم و فلسفه پرداخته ، خود در مقدمهٔ این مقاله این طور توضیح می دهد : "دههٔ گذشته به واسطهٔ نوشته های فمینیستها بر قوانین فلسفی,شاهد هیاهوی بسیاری بوده . این نكته نشان‌دهندهٔ پیشرفتی در موازات با دیگر رشته ها مانند ادبیات و تاریخ هنر است . این نوشته های فمینیستی با شیوه های گوناگون و با نقد سنت به پاسخگویی به یك سوال بدیهی پرداخته اند كه چرا متون كلاسیك فلسفی برای فیلسوفان فمینیست اهمیت دارد ؟ "

او در درجهٔ اول به این نكته می پردازد كه هر فیلسوفی عمدتاً بر اساس صحنهٔ معاصر فلسفی خویش رفتار می كند و با آنچه در آن دوران رخ داده ، سروكار دارد . حال در این میان این سوال پیش می آید كه آیا فمینیستهای فیلسوف نیز سرگرم ایجاد قوانین و متون فلسفی برای خودشان اند ؟

فیلسوفان فمینیست از نظر" ویت" مشغول باز خوانی و باز سازی فلسفه در مقابل دو مساله هستند :

اول مساله تاریخی محروم سازی . دوم تقابل با این ایدهٔ غلطی كه معتقد است زن فیلسوف وجود ندارد و اگر تعدادی نیز یافت می شوند ، این تعداد اهمیت چندانی ندارند . این غیبت زنان از تاریخ فلسفه در نوشته های امروزی فلسفی منعكس و تكرار شده است .

ویت در ادامه می گوید: خرد ، عینیت و به طور كلی هنجار های فلسفی در مقابل ماده (جسم) و غیر عقلانی توضیح داده شده اند كه صفات دستهٔ دوم به زنان نسبت داده می شود.

سنت فلسفی به طور تلویحی چه از طریق تصاویر و استعاره ها و چه به صورت أشكار در بسیاری از كلمه های خود از قبیل خرد و عینیت ، چیز هایی كه زنانه می داند حذف می كند .

فیلسوفان فمینیست در پاسخ به محروم سازی تاریخی زنان از سنت فلسفی و معرفی منفی زنان و زنانگی در این سنت دست به انتقاد زدند. مورخان فمینیست فلسفه همچنین استدلال كرده اند كه نگارش تاریخی به دلیل حذف زنان فیلسوف، ناقص وجانبدارانه است و به تحقیر زنان پرداخته است . با این انتقادات آنها دست به ایجاد فلسفهٔ" برای ما " (us) زده و زنان فیلسوف را نیز داخل كرده ومتون فلسفی را ارزیابی مجدد كرده‌اند .

این دو مسأله مقولهٔ سومی را پیش روی فیلسوفان فمینیست قرار داد و آن این بود كه دقیقاٌ آشكار نیست "برای ما"، منظور برای چه كسانی است ؟ برخی نوشته های فمینیستی منظور از "ما" را زنان می داند و قوانین فلسفی را از آن دیدگاه بررسی می كند و زنان فیلسوف را به آن اضافه می‌كند .

برخی دیگر " ما " را متشكل از فمینیستهایی می دانند كه تاریخ فلسفه را برای یك تئوری فمینیستی مفید جستجو می كنند . ویت در اینجا سوالی را مطرح می كند و آن اینكه آیا این "ما" به وسیلهٔ یك جهت گیری فلسفی و سیاسی خاص تعریف می شود ؟ و اصلاً آیا دیدگاه واحدی در ارتباط با فلسفهٔ فمینیستی وجود دارد؟

پروفسور ویت در ادامهٔ مقاله با این پرسش كه چگونه زنان و زنانگی را تعریف كنیم ، مساله مهمی را در فلسفهٔ فمینیستی مطرح می كند . او از دو شیوهٔ فكر كردن و تصویر نمودن زنان و زنانگی نام می برد . برخی از فیلسوفان فمینیست مانند چودوروف و گیلیگان ، زنان را بر حسب ارتباط و مراقبت روان شناختی تعریف می كنند ، برخی دیگر مانند مك كینون زنان را بر حسب نقش جنسی درجه دومشان تعریف می كنند . دیگران نیز مانند الیزابت اسپلمن و جودیت باتلر استدلال می كند كه نباید برای ارائهٔ تعریف واحد از زنان تلاش كرد . چرا كه در این صورت تعدادی از آنها نا دیده گرفته می شوند .

نویسنده گرایش‌های فمینیستی از فلسفه را سه نوع می‌داند : ۱- مطالعاتی كه زن ستیزی فیلسوفان بزرگ را آشكار می كند ( مانند توصیف ارسطو از زن به عنوان مرد ناقص ) ، ۲- مطالعاتی كه تفاسیر جنسیتی شدهٔ مفاهیم تئوریكی را می نمایاند . ۳- پرداختن به دیدگاهی كه به طور تاریخی خرد و عینیت را مردانه كرده‌است .

مقاله با نقل جمله ای از هگل ادامه می یابد :

" زنان قادر به یاد گیری و تحصیل هستند . اما آنها برای فعالیتهایی كه نیاز به قابلیت عمومی دارند ساخته نشده اند ، مانند علوم بسیار پیشرفتهٔ فلسفه و اشكال بخصوص تولیدات هنری . زنان فعالیتهایشان را نه با خواسته های جهان شمول بلكه با عقاید و تمایلات تصادفی تنظیم می كنند" .

ویت معتقد است: این عقیده جنسیت فیلسوف را پیش از عقاید او مهم می داند . بنا براین بررسی اینكه چرا فیلسوفان فمینیست ، جنسیت را مقولهٔ تحلیلی مفیدی در تاریخ فلسفه دانستند ، جالب است . برای این درك ابتدا باید فهرستی از عقاید زن ستیزانه آثار فلسفی را داشته باشیم و بعد از سوگیری جنسیتی فیلسوفان در تئوریهایی كه ظاهراً جهان شمول است پرده برداریم .

او در ادامه به آثار ارسطو اشاره می كند و این را كه ارسطو یك جنس گراست ، مورد تردید قرار نمی دهد . چرا كه ارسطو زنان را آشكارا فروتر از مردان می دانست . برای تایید این نظر سینتیا فربلند ، كه به بررسی آثار ارسطو پرداخته ، جملاتی از این فیلسوف را در مقابل ما قرار میدهد :

« شجاعت و تهور یك مرد در مسلط بودن اوست و برای یك زن در اطاعت كردنش » ، « ماده آرزوی صورت را دارد ، به همان شكل ، زنان مرد بودن را و زشت، زیبا بودن را آرزو می كند » ، « زن مرد ناقص است » ، « زن وجودی پست تر است » ,...

ویت می گوید: با نگاهی دوباره به آثار ارسطو ، ارتباطی بین صورت و مرد بودن ، ماده و زن بودن پیدا می كنیم و در می یابیم كه ماده و صورت تصویری جنسیت داده شده هستند . صورت و ماده شریكهای برابری در متافیزیك ارسطو نیستند . بدین معنا كه صورت برتر از ماده است . این تزی است كه فمینیستهای بسیاری به آن پرداختند . مثلاً لیدا لانگ استدلال كرد كه تئوری تفاوت جنسی ارسطو در هر بخش از زبان متافیزیكی او وجود دارد . بنابراین نمی توان تئوری تفاوت جنسی او را از باقی فلسفه اش جدا كرد .

الیزابت اسپلمن نیز متافیزیك سیاسی شدهٔ ارسطو را انعكاسی از تئوری طبیعت او دانسته كه برای توجیه انقیاد زنان مورد توجه ارسطو قرار گرفته و بالاخره سوزان اكین علت ساخت تئوری كاركرد گرایی ارسطو در بارهٔ" صورت" را تلاش برای مشروع ساختن برده داری و نابرابری می دانست .

افلاطون ، كانت و دكارت نیز پس از ارسطو مورد اشاره قرار می گیرند . ویت معتقد است دكارت بر خلاف ارسطو ، گاهی تئوریهای غیر جنسیتی ارائه كرده و تعهد تئوریكی و شخصی خودرا به برابری اظهاركرده، اما با این حال تعدادی از فمینیستها تئوری "ذهن ـ جسم" او را دو آلیستی می دانند كه در آن با معرفی انتزاعی خرد ، معنی ضمنی جنسیت ( احساساتی تر بودن زنان و نزدیك بودن آنها به جسم ) را تشدید كرده است .

افلاطون نیز, با توجه به دیالوگهای او ( مانند تیمائوس و قانون )، زنان را فرودست مردان می داند .

نوشته های كانت نیز مانند ارسطو به دلیل اظهارات آشكار جنس گرایانه و نژاد گرایانه ، هدف مناسبی برای انتقادات فمینیستهاست و چهار چوب تئوریكی او را می توان در طول خطوط جنسیتی تعبیر كرد .

نویسنده نتیجه ای كه از این بخش می گیرد از اعتبار انداختن آثار مهم فلسفی توسط فمینیستهاست و اینكه این انتقادات ، هنجارها و ارزشهای اصلی فلسفه مانند خرد و عینیت را مردانه و جنس پرستانه معرفی كردند و نشان دادند هستهٔ مركزی سنت فلسفی غرب جنسیتی است و نیاز به تجدید نظر رادیكالی یا حتی رد كردن دارد .

پروفسور ویت در این بخش از مقاله به تفاسیر فمینیستی از آثارمهم فلسفی می پردازد:

---