توزیع شناور محدودیت ترافیکی در مبداء حرکت خودروهای شخصی با مکانیسم شناسه ترافیکی

حمل و نقل شهری با الزامات و ابزار تعریف شده یكی از شاخه های متعدد صنعت پیچیده و پیشرفته حمل و نقل را تشکیل میدهد تأثیر این صنعت در بخش های مختلف زندگی بشر در عصر حاضر , موجب شده برخورداری از سیستم مطلوب حمل ونقل عمومی در ردیف خدمات درجه اول اجتماعی قرار گیرد

● مقدمه :

حمل و نقل از محورهای اصلی توسعه و از صنایع كلانی است كه به دلیل گستره وسیع و اثر بخشی و اثر پذیری مستقیم و غیر مستقیم از دیگر بخش های زندگی بشر،‌ كلیه جنبه های فردی ،‌ جمعی و ملی را در شاخص های مختلف توسعه تحت تأثیر قرار داده است .این صنعت در گذر تاریخ همگام با رشد علوم بشری مراحل تكامل را بتدریج پشت سرنهاده و ضمن رسیدن به شرایطی مطلوب در عصر حاضر ، همچنان درپی دست یازی به افق های تازه است .

در این سیر تاریخی بشر توانسته است با توسعه علوم مختلف و بهره گیری از توانایی حیرت انگیز خود در عرصه فناوری ،‌ نیاز اساسی و اجتناب ناپذیر به حمل و نقل را كه با استفاده از توان جسمی خود و رام كردن چهار پایان شروع كرده بود بتدریج به چرخ و چرخ دنده و ...... رسانده و در زمان حاضر در زمین و هوا و دریا تا كابین پیچیده و تحسین برانگیز هواپیماها و سفینه های دریایی و فضائی ادامه دهد .

حمل و نقل شهری با الزامات و ابزار تعریف شده یكی از شاخه های متعدد صنعت پیچیده و پیشرفته حمل و نقل را تشکیل میدهد .

تأثیر این صنعت در بخش های مختلف زندگی بشر در عصر حاضر ، موجب شده برخورداری از سیستم مطلوب حمل ونقل عمومی در ردیف خدمات درجه اول اجتماعی قرار گیرد . در چرخه این صنعت عظیم ، انسان ، خودرو ، راه و قوانین و مقررات ایفای نقش میكنند و هر یك از این عوامل در حوزه های نظری و عملی سر فصل علوم و پژوهش های گسترده قرار گرفته اند .

ترافیك به معنی عبور و مرور وسیله نقلیه ، عابر پیاده و حیوانات را میتوان بر آیند این عوامل و بستر بهره وری بشر از این صنعت عظیم و گسترده دانست كه طی آن با مطالعه آثار ناشی از رشد و دخالت صنعت حمل و نقل در زندگی بشر ، زیر ساخت ها و شرایط اجتناب ناپذیری برای عبور و مرور و حركت مفید از نقطه ای به نقطه ای دیگر تعیین شده که بطور مستقیم و بلا واسطه در نتیجه برقراری توسعه متوازن و همه جانبه در سطح هر کشور بدست می آید .

بر همین اساس ترافیك مطلوب بر سه اصل آموزش ، مهندسی ترافیك و اجرای مقررات استوار شده است .

آمیختگی و ارتباط این اصول سه گانه بطوریست كه نقض یا نقص هر یك از آنها نقص كلی را در ترافیك در پی داشته و به همین دلیل سرعت در حركت ، ایمنی در حركت و حركت بدون خسارت به محیط زیست منوط به رعایت و اجرای دقیق و متوازن این اصول شده است .

در غیر این صورت است که هزینه های مادی و معنوی حمل ونقل افزایش یافته و عوارضی تحت عنوان مشکلات ومعضلات ترافیکی در اشکال و عناوین مختلف بروز کرده و بخش های مختلف زندگی جوامع بشر را تحت الشعاع قرار میدهد .

تجربیات بدست آمده به روشنی گویاست که استفاده از ابزار و یافته ها ی ترافیکی عصر حاضر مانند گسترش شبکه بزرگراهی و شیوه های مختلف در افزایش ظرفیت ناوگان حمل و نقل عمومی برای کاهش هزینه های ترافیک در سطح كشورهای در حال توسعه و یا کمتر توسعه یافته در صورت عدم توازن در شاخص های توسعه ملی در مقام عمل ، بلااثر ،‌ كم اثر یا دارای اثرات معكوس بوده است .

با این پیش فرض كه كشور ما در حال حاضر بشدت متأثر از عوارض نامطلوب توسعه نامتوازن است ، در این بررسی با گذری به پیشینه تهران در سیر تحولات دوره معاصر ،‌ تلاش شده است معضلات و مشكلات موجود در ترافیك تهران از این زاویه مطالعه و تأثیر روند تحولات این دوره در بروز مشكلات ترافیکی و راه های بلند مدت و كوتاه مدت برای برون رفت از بحران موجود در ترافیك تهران مورد توجه قرار گیرد .

● تهران در مركز توسعه ناهمگون :

مواجهه غیر علمی در ابعاد اقتصادی ‌، اجتماعی ،‌ سیاسی و فرهنگی با پدیده مدرنیته و عدم درك صحیح متولیان وقت از لزوم تأمین زیر ساخت های متناسب با تجربه مدرنیته را می توان شروعی تلخ در آغاز دوره معاصر و میلاد شوم توسعه ناهمگون در كشورمان دانست .

در نتیجه این پیشینه كه جز تجربه ای ناقص‌، پر هزینه و زیانبار از مدرنیته نام ندارد ،‌ شهر تهران بعنوان محور توسعه در مركز این تحولات قرار گرفت و تقاضا برای سفر و گذر به این شهر به مرور زمان و بطور تصاعدی انگیزه های سكونت و سفر در تهران را به دلایلی چون كار و تحصیل و آسایش و تفریح و درمان و ... ‌، تقویت نمود و به تبع آن شهر تهران صرفاً به دلیل رشد غیر متعارف برخی از شاخص های توسعه بسرعت از سایر نقاط كشور فاصله گرفت و روز به روز در طول و عرض و ارتفاع گسترش یافت و در جذب سفر یكه تاز شهر های ایران شد .

هماهنگ با سرعت تحولات این دوره روند تصاعدی سفر به تهران و سفر در تهران نیز ادامه یافت و گذشته از افزایش و تنوع نیاز به خدمات اجتناب ناپذیر زندگی شهری ‌، نیازهای متأثر از تقابل باورهای سنتی مهاجرین با فرهنگ شهر نشینی و نیازهای ناشی از نارسایی و ضعف ساختارهای اقتصادی ‌، اجتماعی و اداری نشأت گرفته از توسعه ناهمگون كشور نیز بر تسریع روند این سفرها افزود .

از طرف دیگر هزینه های مستقیم و غیر مستقیم مادی و معنوی برای بهره مندی از خدمات شهری نیز رو به فزونی نهاد و بموازات آن ‌، سرعت ،‌ كیفیت و میزان دریافت این خدمات در مقیاس سرانه ‌ سیری نزولی را طی کرده است .

در این وضعیت استفاده از آموخته ها و تجربیات ترافیكی برای ایجاد ارتباط منطقی بین اصول سه گانه ترافیک شامل آموزش ، ‌مهندسی ترافیك و اجرای مقررات تیز كم رنگ و بی اثر بوده است .

معضلات و مشكلات ناشی از بروز و دوام این روند نامطلوب به اندازه ای ریشه دار و عمیق است كه امروزه پرداختن به هر یك از آثار منفی آن مستلزم جراحی پرهزینه غده صعب العلاج توسعه غیر علمی شده كه در طی سالیان متمادی در تمام سلولها و اجزای تشكیل دهنده این شهر و بلكه كل كشور ریشه دوانده و به همین دلیل تنظیم امور روزمره و اثر بخشی اقدامات متولیان امور ترافیکی در بخش های مختلف با موانع اجرائی متعددی روبرو شده است .تأثیر پیشینه تهران در شكل گیری مشكلات ترافیكی آن بطوریست كه باورهای آن دسته از كارشناسانی كه تا پیش از این تقویت و اصلاح زیر ساخت های شهری مانند گسترش شبكه بزرگراهی ‌، افزایش ظرفیت ناوگان حمل ونقل عمومی ، اصلاح هندسی معابر و ... را گره گشای مشکلات ترافیکی می دانستند امروزه در مقابل این یافته قرار گرفته كه گرچه انجام این اقدامات به تسهیل جریان ترافیك در تهران كمك میكند ‌، لیکن بدلیل ادامه روند روبه تزاید تقاضای سفر در تهران و جذب سفر به سوی تهران ، ظرفیتهای ترافیكی بوجود آمده در اندك زمانی بوسیله خودروهای جدید اشغال و علاوه بر بی اثر شدن این اقدامات آلودگی هوا نیز بدلیل افزایش تعداد خودروها مضاعف خواهد شد .

▪ پایداری اثرات توسعه ناهمگون :

با به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی و شروع عصر جدیدی از دوره معاصر در نتیجه درك صحیح مسئولین از پیشینه كشور در طی این دوره ‌ تلاشهای فراوانی برای پر شدن شكافهای توسعه ناهمگون با رسیدگی به سایر مناطق كشور انجام شده و می شود ،‌ لیكن بدلیل پایداری آثار وتبعــات منفی دوره های پیشین و همچنین عدم رعایت ضوابط و اقتضائات اجتماعی ‌، اقتصادی ،‌ فرهنگی و سیاسی ‌ در بسط و ارتقاء توسعه ملی ، الزامات پیچیده ای در عناوین و اشكال مختلف برای دوام و بلكه افزایش روند تقاضای سفر به تهران و سفر در تهران و سایر کلان شهرهای کشور بروز نموده است .

در این وضعیت علیرغم اذعان کلیه مسئولین به ضرورت ایجاد توازن در توسعه ملی و درک مخاطرات وعوارض زیانبار ناشی از توسعه نامتوازن و تأثیر اساسی آن در افزایش هزینه های حمل ونقل ،‌ اقدام سازمان یافته و فرابخشی که در مرحله نظر و عمل منطبق با اصول علمی بوده و به کنترل و کاهش روند دیرینه و رو به تزاید جذب سفر به تهران و سفر در تهران منجر شود تا کنون صورت نگرفته .

در سالیان اخیر اصلاح و تقویت زیر ساخت های شهری برای تسهیل جریان ترافیك و كاستن از عوارض مخرب آن بیش از پیش مورد توجه متولیان شهر تهران قرار گرفت و هر یك از دستگاه های مسئول متناسب با مسئولیت ، اختیارات و مقدورات خود اقدامات مختلفی را با صرف هزینه های مادی و معنوی فراوان انجام داده اند .

اعمال استاندارهای زیست محیطی در تولید و ورود خودرو ،‌ سرب زدایی از چرخه سوخت های فسیلی ‌‌، جایگزینی سوختهای غیر آلاینده ،‌ احداث معابرغیر همسطح ، اصلاح هندسی معابر هم سطح ، گسترش شبکه بزرگراهی ، راه اندازی مترو ‌، افزایش ظرفیت ناوگان حمل ونقل عمومی ،‌ اصلاح قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی بر مبنای تشدید مجازات و ارتقاء سطح آموزش همگانی ،‌ عمده این اقدامات را تشكیل می دهد كه هریك به نو به خود مثمر ثمر بوده و در خور تحسین است .

با این وجود در نتیجه توسعه نامتوازن كه ادامه مركزیت تهران را در فعالیت های مختلف اجتماعی ‌،‌ اقتصادی و فرهنگی و .... بدنبال داشته و دارد در حال حاضر بطور روزانه حدود ۱۲۰۰۰۰۰۰ سفر درون شهری با انگیزه های مختلف در تهران انجام و گذشته از آن با گذشت هر روز ۱۴۰۰ دستگاه خودرو جدید به تعداد خودروهای شخصی در تهران افزوده میشود .

در این شرایط رانندگان تهرانی مجبور ند که از هر یكصد هزار كیلومتر مسافت روزانه ،‌ مقدار ۶۰۰۰۰ كیلومتر را صرف یافتن مكانی مجاز برای پارك خودرو كنند و در بحث آلودگی هوا نیز قرار گرفتن در معرض استنشاق بیش از ۱۷۰ كیلوگرم انواع گازهای سمی مهلك ناشی از احتراق سوخت های فسیلی منتشره در آسمان تهران سهم سالانه هر یك از سكنه تهران باشد .

تفاوت تأمل برانگیز نحوه استفاده از خودرو شخصی در کشور ما در مقایسه با ممالک توسعه یافته که در گرایش روز افزون جامعه ما به استفاده كنترل نشده و غیر ضروری از خودرو شخصی نمود یافته از علل اصلی افزایش حجم ترافیک در سطح تهران و شهرهای بزرگ کشورمان و از جمله رفتارهای ناهنجار ترافیكی است كه درنگاهی واقع بینانه نه بدلیل برتری فرهنگ عمومی جوامع توسعه یافته بر فرهنگ عمومی جامعه ما ، بلکه معضلی است که قبل از هر چیز بعلت توسعه غیر علمی کشور در زندگی روزمره مردم ما خصوصاً‌ سکنه و مسافرین شهرهای بزرگی مانند تهران نهادینه شده است .

از این رو نا گفته پیداست که نه تنها آحاد مردم ما بلکه هر فرد با هر فرهنگی در شرایط فعلی حاکم بر ترافیک تهران قرار بگیرد بدون شک استفاده از خودرو شخصی را بر وسایل نقلیه عمومی ترجیح میدهد و البته عکس این موضوع هم صادق است .

این موضوع در كنار معضل استفاده از خودروهای فرسوده و كیفیت نامطلوب در تولید خودروهای داخلی از دلایل عمده در افزایش مصرف انرژی در بخش غیر مولد به عنوان یکی از معضلات و تهدیداتی است که در سال های اخیر اقتصاد کشور ما را به چالش کشیده است .

آمار نامه مصرف انرژی كه در سال گذشته از سوی شركت ملی پخش فرآورده های نفتی منتشر شد ، در مقایسه مصرف سرانه بنزین موتور با سرانه تولید ناخالص داخلی آورده است كه در سال ۱۳۵۵ مصرف سرانه بنزین به ازای هر نفر ۱۱۶ لیتر و سرانه تولید ناخالص داخلی در همین سال ۹۹۴ هزار ریال بوده است ، در حالی كه در سال ۱۳۷۹ مصرف سرانه بنزین به ازای

هر نفر به ۲۴۴ لیتر افزایش یافت لیكن سرانه تولید ناخالص داخلی با رقم ۸۱۱ هزار ریال ۴/۱۸% کاهش را نشان میدهد .

مقایسه میزان مصرف سوخت با آمار خودروهای شخصی كشورمان و كشور آلمان که وسعتی معادل یک پنجم خاک کشور ما دارد زوایای تكان دهنده ازدیاد مصرف سوخت در بخش غیر مولد را بیش از پیش آشكار می كند .

سرهنگ بهرام رشیدیان

سرهنگ دوم فیروز گودرزی مهر

---