مادر اسلام

حضرت فاطمه س نه تنها نماد راستین مادر بودن, بلکه شخصیتی است که برای پیامبر اسلام نیز نقشی مادرانه ایفا کرد

حضرت فاطمه(س)‌ در روزگاری از تاریخ عرب به دنیا آمد که اعراب برای دختران خود احترام و اهمیتی قائل نبودند و آنها را زنده به گور می‌کردند. هر چند از دید برخی متفکران زنده به گور کردن دختران دلایلی مانند ترس والدین از ازدواج دختران با افرادی ناشایست، اسارت آنها هنگام جنگ با دیگر قبایل و مسائل اقتصادی داشته است، اما اعراب هیچ حقوقی برای زنان قائل نبودند. پیامبر(ص)‌ در چنین جامعه‌ای به دفاع از زنان پرداخت و برای آنها حقوق و مزایایی قائل شد. (مانند حق ارث، طلاق و...) پیامبر (ص) از قبیله‌ای معروف بود. قریش مهم‌ترین قبیله عرب بود که از ۲ طایفه بنی‌امیه و بنی‌هاشم تشکیل شده بود.

طایفه بنی‌امیه ثروتمند بودند اما طایفه بنی‌هاشم به خاطر تولیت کعبه از احترام و اعتبار بیشتری برخوردار بودند. مردم بنی‌هاشم به خاطر اعتبار و امانتداری که محمد(ص) نزد آنان داشت، بر این باور بودند که او می‌تواند جای عبدالمطلب، پدربزرگش را که او نیز مردی بزرگ بود، بگیرد. و پیامبر (ص) نه تنها جانشین عبدالمطلب شد که منش و دین قوم را تغییر داد و آنان را از تاریکی به سوی روشنایی هدایت کرد، اما تقدیر، چنین رقم خورد که او در این جامعه از داشتن پسری که ادامه دهنده راه او باشد، محروم شود. در حالی که این امر نه‌تنها او را محزون نکرد که عنصر زن را نزد او والا گردانید. خداوند با نزول سوره کوثر او را به داشتن فرزندانی صالح بشارت داد و به دنیا آمدن فاطمه (س) او را شادمان کرد.

حضرت فاطمه کوچکترین دختر پیامبر بود. ایشان به روایتی ۲ یا ۵ سال بعد از نخستین وحی و در شرایطی به دنیا آمد و رشد کرد که پیامبر (ص) متحمل سختی‌های بیشماری شده بود. فاطمه (س) از این موهبت برخوردار بود که برخلاف رسم آن روزگاران که به دایه سپرده می‌شدند، کنار پدر و مادر خویش بزرگ شود. افکار و اندیشه‌های والای پدر در شکل‌گیری شخصیت او نقش بسزایی داشت.

او درهمان کودکی همواره یار و یاور پیامبر (ص) بود و هنگامی که مخالفان پدرش را آزار می‌رساندند، او بود که تسلای خاطر پیامبر بود. بسیار کوچک بود که در سوگ مادر نشست و پس از ازدواج با علی(ع) سختی‌های دیگری را متحمل شد. آنها در سال‌های اولیه ازدواج بسیار تنگدست بودند؛ به طوری که شانه‌های حضرت به خاطر آوردن آب از چاه ورم کرده بود و انگشتانش به خاطر آسیاب کردن تاول زده بود. وقتی وضعیت مالی آنها بهتر شد، حضرت چندین خدمتکار استخدام کرد ولی با آنها همانند اعضای خانواده خود رفتار می‌کرد.

از خصوصیات دیگر او می‌توان همواره در حال عبادت و قرائت قرآن بودن را نام برد. بدین سبب او بتول نامیده می‌شود. حضرت فاطمه (س) از لحاظ پاکدامنی با حضرت مریم مقایسه می‌شود. از این روست که یکی دیگر از القاب او مریم کبری بوده است. در باور مسیحیان حضرت مریم و در باور شیعیان حضرت فاطمه هر دو معصوم هستند. پیامبر درباره فاطمه (س) فرمودند:‌ «مریم سرآمد زنان روزگار خود بود و فاطمه سرآمد زنان همه دوران.» (Calmard, ۱۹۹۹ )

فاطمه (س) به پیامبر بسیار شباهت داشت. از ام سلمه نقل شده است« «فاطمه به چهره شبیه‌ترین کس به رسول خدا بود.» همچنین عایشه در شباهت بین پیامبر (ص) و فاطمه (س) گفته است: «هیچکس را به سخن گفتن همچون فاطمه شبیه به رسول خدا ندیدم. هر زمان که وی به حضور پدر می‌آمد پیامبر به احترامش از جای برمی‌خاست و دست او را می‌بوسید و به وی خوشامد می‌گفت و او را در جای مخصوص خویش می‌نشانید و هرگاه که رسول خدا نزد فاطمه می‌رفت او نیز همچنان رفتار می‌کرد.» (صفی‌زاده، ۱۳۸۹)

احترام به فاطمه(س)‌ از سوی پیامبر در دورانی که زن نزد اعراب ارزشی نداشت، از اهمیت والایی برخوردار بوده است. آنچنان که پیامبر درباره فاطمه (س) فرمود: «فاطمه پاره تن من است. هر که او را شادمان کند مرا شادمان کرده و هر که او را به خشم بیاورد مرا خشمگین کرده است.» این امر پایه‌گذار سنت احترام به زنان بود که در آن زمان از احترام اندکی برخوردار بودند. در ادعیه اسلامی خداوند به فاطمه (س) قسم داده می‌شود: یا فاطرُ به حق فاطمه، این عبارت در بردارنده معنای عظیمی است که عارفانی از قبیل ابن عربی سعی در بسط دادن آن کرده‌اند. در نظر ابن عربی زن از خلاقیت برخوردار است. به این معنا که بنا بر قدرت زایشی خود قادر است موجود جدیدی را تولید نماید. این امر با نَفَس رحمانی قابل قیاس است که همواره در خلقی جدید است. (کربن، ۱۳۸۴) از دید انسان‌ها جهانی که اکنون در آن زندگی می‌کنند همان جهانی است که همیشه بوده است. آنها تغییر مستمر جهان را احساس نمی‌کنند و از این روست که آن را ثابت می‌پندارند. در حالی که به اعتقاد ابن عربی خداوند در هر لحظه، آفرینشی جدید دارد. (ایزوتسو،۱۳۷۸ ) و زن در این آفرینش از نیروی خلاقه برخوردار است.

بنابراین ابن عربی با پیامبر(ص)‌ که در حدیثی فرمود: «از دنیای شما سه چیز نزد من محبوب است: زن، عطر و نماز.» همنوا شد و ارزش زن و احترام به او را یادآور گشت.

خصلت بزرگداشت فاطمه (س) از سوی پیامبر (ص) به پیروان آن حضرت منتقل شد و به ایرانیان سریان یافت. ایرانیان در ایام فاطمیه یاد و خاطره فاطمه الزهرا (س) و ذکر مصائب او را گرامی می‌دارند و در سالروز تولد او به عنوان روز زن مولودی به پا می‌کنند و جشن می‌گیرند.

پیامبر که خود در کودکی مادر خود را از دست داده بود به فاطمه (س) که تسکین‌دهنده آلام او بود، پناه برد و او را ام ابیها خطاب می‌کرد. او که با مشکلات زنان در آن روزگاران آشنا بود و می‌دانست که زنان در پرورش فرزندانشان چه مشقاتی را متحمل می‌شوند، با صراحت اعلام کرد: «بهشت زیر پای مادران است.»

هما شهرام‌بخت