مفاهیم كلیدی معماری كتابخانه دیجیتالی

در كتابخانه دیجیتالی, اطلاعات به صورت شیء دیجیتالی ذخیره می شود در ابتدا تصور می كردند شیء دیجیتالی فقط مجموعه ای از بیت ها هستند اما این فكر خیلی ساده انگارانه بود محتوای شی دیجیتالی دارای ساختار است حتی ساده ترین شی دیجیتالی هم دارای ساختار است و اطلاعاتی از قبیل حقوق مالكیت فكری باید به یك شی دیجیتالی پیوست باشد

معماری برای كتابخانه های دیجیتال در گزارشهای پروژه فنی علوم كامپیوتر (‌سی اس – تی آر[۴]) كه به مدت دو سال با پشتیبانی مالی آژانس پژوهشهای تحقیقات پیشرفته وزارت دفاع امریكا (آرپا[۵])انجام شد ،‌ ارائه گردید .این معماری یك چارچوب كلی برای كتابخانه دیجیتالی است كه در آن اشیاء دیجیتالی بسیار زیادی مركب از همه نوع مواد و منابع بر روی شبكه های كامپیوتری ملی قابل دسترس است .این اشیاء دیجیتالی در گزارش رابرت كان[۶] و رابرت ویلنسكی[۷] تعریف شده اند.(۱)

معماری كتابخانه های دیجیتال حاصل بحث های بیشمار و سودمندی بوده است كه از نتایج این بحت ها هشت اصل كلی استخراج شده است و در این مقاله راجع به هركدام توضیحاتی ارانه می شود. این اصول از مسائل كلیدی تبدیل كتابخانه های دیجیتالی واقعی به خدمات شبكه ای است كه امروزه مطرح می باشد. مقاله كان / ویلنسكی[۸] نیز دارای چارچوبی جامع و وسیع برای رفع این مشكلات است .

●اصول كلی

۱. چار چوب فنی معماری درون یك چارچوب فنی و حقوقی است

نظام های اطلاعاتی جوامع حرفه ای با تمركز خاصی كه روی نیاز های خودشان داشته اند، ایجاد گردیده اند. تاكید این سیستم ها دسترس پذیر بودن اطلاعات و رایگان بودن آن ، برای همكاران و عموم بوده است. اما در آینده كتابخانه های دیجیتالی درون یك چارچوب حقوقی –اجتماعی و اقتصادی بزرگتری قرار می گیرند.

برای مثال در كتابخانه دیجیتالی، آثار موسیقی به صورت زنده با حضور آهنگساز ، سراینده و تنظیم كننده اجراء می شود. در آنجا شهرت هنری این افراد به نوع كارشان بستگی دارد نه اینكه چگونه این كار ذخیره یا انتقال داده می شود و شاید مانند استودیو های ضبط موسیقی یا سالن های كنسرت برای استفاده از آنها باید وجه پرداخت كرد و اگر هدف كتابخانه حمایت از علائق كاربران باشد، این كار فقط به عنوان بخشی از فعالیتهای كتابخانه دیجیتالی به شمار می آید.

وظیفه نظامهای حقوقی ، رمز گذاری كردن این چارچوب اجتماعی و اقتصادی به سرعت در حال تغییر است. حوزه های حقوقی مرتبط شامل حق تكثیر ، حق اجراء و دیگر حقوق مالكیت معنوی[۹] ، حق افترا ، حقوق ارتباطات حریم خصوصی و حقوق بین الملل است..

معماری كان / ویلنسكی نمی تواند قانون بنویسد، اما می تواند یك طرح فنی را فراهم كند كه با ساختار حقوقی مطابق است. در این معماری به خالق اثر و دارنده مالكیت فكری احترام گذاشته می شود و حق اثر می تواند تا یكصد سال و بیشتر دوام داشته باشد.در این معماری هر اثر دیجیتالی به طور جداگانه با حقوق مالكیت جداگانه شناسایی می شود.

جامعه انتظار دارد خالق اثر مسئول و پاسخگو ی تولید محتوایش باشد. اما كسانی كه درباره این محتوا تصمیم گیری می كنند هم باید رفتار مسوؤلانه داشته باشند. كتابخانه دیجیتالی پیشرفت نمی كند مگر اینكه برای محتوا مسئولیت حقوقی داشته باشد بخصوص روی بخشهایی كه تنها وظیفه آنها ذخیره و انتقال این اطلاعات است . بنابراین در معماری كتابخانه دیجیتالی باید بین حوز ه های مسئولیت و حقوقی، با بخش های مختلف دیگر مرز مشخصی قائل شد.

۲. برای درك بهتر مفاهیم مربوط به كتابخانه دیجیتالی باید با واژگان خاص آن آشنا شد

محققان ثابت كرده اند واژگان خاص ،مانعی برای توصیف كتابخانه دیجیتالی است. برخی لغات در حوزه فنی یا حقوقی، حرفه ای و اجتماعی آنقدر معنای ضمنی متفاوت دارند كه این مانعی برای بحث بین افراد با پیش زمینه ها و دانش های مختلف می شود. حتی برخی لغات ساده در بین افراد مختلف معنای متفاوتی دارند . مثلا لغت نسخه برداری[۱۰]و نشر[۱۱] برای متخصصان كامپیوتر ، ناشران و حقوقدانان معنای متفاوتی دارد. كاربرد لغات معمول انگلیسی با كاربرد حرفه ای و تخصصی این لغات متفاوت است .انواع زبان انگلیسی كه در سراسر دنیا استفاده می شود نیز با توجه به تفاوتهای فرهنگی از بی ثباتی و دگرگونی معنا در بین ملل دیگر حكایت دارد.

لغات خاص و تخصصی كه باعث كج فهمی در بحث دقیق و جامع كتابخانه های دیجیتالی می شوند باید پالایش شوند. از جمله لغاتی كه فهرست شده اند" نسخه برداری"" نشر" "سند[۱۲]" و "كار[۱۳]" است. لعات دیگر، مثل " محتوا[۱۴]" باید با احتیاط به كار برده شود و اگر استفاده می شوند معنای دقیق آنها به صراحت و واضح بیان گردند.

طبق معماری كان / ویلنسكی، هر مقوله[۱۵] اطلاعاتی در كتابخانه دیجیتالی، شی دیجیتالی[۱۶] نامیده می شوند كه در یك مخزن[۱۷] نگهداری می شوند و با دستگیره واره[۱۸] شناسایی می شوند. اطلاعاتی كه در شی ء دیجیتالی ذخیره می شوند،" محتوا" نامیده می شود كه به دو جز ء" داده" و اطلاعاتی در باره داده تقسیم می شود و با عنوان مشخصه[۱۹] یا فرا داده[۲۰] شناخته می شود .

۳. پی ریزی چنین ساختار و معماری باید بدون در نظر گرفتن محتویات و مطالب قابل ذخیره در كتابخانه های سنتی باشند و مقوله ها و منابع و محتوا ی كتابخانه سنتی از این معماری جدا شوند.

در یك كتابخانه سنتی كتاب ذخیره می شود در كتابخانه دیجیتالی هم كتاب ذخیره می شود. اما اغلب هر نوع اطلاعاتی از جمله متن ، تصویر ، آثار موسیقی برنامه های كامپیوتری ، بانك اطلاعاتی، مدلها ، طراحی ها ، برنامه های ویدیویی و آثار تركیبی همراه با انواع بسیار اطلاعات دیگر می تواند به شكل دیجیتالی ارائه شود.

در معماری كان / ویلنسكی ، ویژگیهایی و خصوصیات به كاربرده شده برای همه نوع مواد مشخص می شود. برای مثال هر شیء باید یك نام یا شناسه[۲۱] داشته باشد؛اقداماتی كه برای اضافه كردن شی ء یا حدف آن به كار برده می شود باید برای همه مواد یكسان باشد و یك روش امنیتی خاص برای آن به كار گرفته شود.

---