حضور درعرصه اقتصادی با حفظ منزلت و کرامت انسانی

سخنی درباره اشتغال زنان

یکی از محوری ترین موضوعات اقتصاد اسلامی، نگاهی مجموعه نگر به فرد، خانواده و اجتماع با هدف اصلاح الگوی درآمد و هزینه ها است که در این میان خانواده اصلی ترین نهاد برای کنترل و هدایت نیازها است.

در اصل تقسیم کار براساس نیازهای فطری و خدادادی، بیش از هرچیز بر حفظ بنیان خانواده و ایجاد خانواده های سرشار از مهر و محبت و آرامش سفارش شده است.

از نظر اسلام وظیفه سرپرستی و مسئولیت نان آوری خانواده، برعهده پدر خانواده است همانطور که در قرآن ذکر شده «و علی المولود له رزقهن و کسوتهن بالمعروف ... خوراک و لباس زنان آن هم به وجهی نیکو برعهده صاحب فرزندان (پدر) است» (بقره،۲۳۳)

بنابر این مصلحت کانون خانواده دراین است که زن از تلاش های اجباری خرد کننده معاش معاف باشد. و بر اساس خلقت بشر و تجربه چندین هزار ساله او به تربیت فرزند برای حفظ بنیان حیات و زندگی، بیشتر از هر چیز دیگری اهمیت دهد.

امروزه کم رنگ جلوه دادن آموزه های دینی و فطری در ابعاد اجتماعی و اقتصادی زنان یکی از مشکلات پیش روی آنان است.

تمام سعی وتلاش دنیای غرب دراین است که دین را سد راه پیشرفت زنان و آزادی آنان قلمداد نمایند وحجاب را که مصونیت است محدودیت جلوه دهند. در مقابل دین گریزی را عامل تجدد، پیشرفت و ترقی زن معرفی نمایند.

یکی ازحربه های دشمنان که در سال های اخیر درکشورمان به شدت به آن دامن می زنند، بحث اشتغال بی قید و بند زنان است تا از این طریق بتوانند بنیان خانواده ها را سست و احکام دینی را ناکارآمد جلوه دهند در صورتی که دین اسلام و انقلاب اسلامی نیز نه تنها با اشتغال زنان مخالف نیست بلکه اگر تاریخ اسلام را از ابتدا تاکنون مطالعه نمایی شاهد خدمات بسیار ارزشمند زنان مسلمان خواهی بود که در بسیاری از عرصه های اقتصادی اجتماعی و اجتماعی منشأ خدمات ذی قیمتی شده اند که از نقش بسیاری از مردان برجسته تر و مفیدتر بوده است. و در بسیاری از موارد ورود آنان جزء ضروریات به شمار آمده و عدم حضورشان موجب نقصان و بی نظمی خواهد شد، درتاریخ اسلام، نقش زنان قهرمان بسیاری را می بینیم که به جد مورد تأیید و تشویق قرآن و رسول مکرم اسلام(ص) بوده است، که حضرت خدیجه، فاطمه بنت اسد، اسماء بنت عمیس، نسیبه، ام عطیه و ام سلیم و فاطمه بنت اسد، مادر حضرت علی(ع) و همسر ابوطالب و... از جمله آن هاست. در دوران سخت انقلاب و پس از آن، بخصوص در هشت سال دفاع مقدس ایران اسلامی نیز خدمات زنان نه تنها کمتر از مردان نبود بلکه دوشادوش مردان و در بسیاری از موارد نیز پیشتاز مردان صحنه های شگفت انگیزی را خلق کردند که بر هیچ کسی پوشیده نیست.

آنچه که مورد توجه و تأکید جدی است، نوع اشتغال زنان است. زمانی کار زنان، مفید جامعه بخصوص خانواده خواهد بود که نجابت و عفت زن دچار خدشه نگشته و فرزندان از کانون گرم خانواده ومهر مادری محروم نشوند، چون خلأ حضور مادر در سال های کودکی و نوجوانی باعث لطمات فراوانی به فرزندان و ظهور ناهنجاری هایی در بزرگ سالی می شود. که متأسفانه امروزه به این امر مهم و ارزشمند کمتر توجه می شود و بیشتر تلاش ها متوجه ثروت و انباشت آن شده است.

پس اسلام، اشتغال زنان را زمانی کارآمد و مفید می داند که کانون گرم خانواده برهم نریزد و کرامت و نجابت زن به خصوص زن مسلمان به طور تمام و کمال حفظ و حراست شود و هر چیزی که بخواهد به هر نحوی این کرامت و نجابت خدادادی را خدشه دار کند، غیرقابل قبول بلکه مطرود جامعه اسلامی است. بدین منظور احادیث و روایات بسیاری گویای این واقعیت است که زن مدیر کانون گرم خانواده و مسئول فراهم نمودن فضای سرشار از شادی و آرامش آن است. لذا مرد را به سیل تشبیه می کنند که خارج از محیط خانواده با تلاش و کوشش، نیازهای خانواده را تأمین و به سوی خانه سرازیر می کند و زن را همانند سدی می دانند که آوردهای مرد را جمع و از هدر رفتن آن جلوگیری نموده و از آن ها به طور بهینه و صحیح استفاده می کنند و هم نحوه درست هزینه کردن را به فرزندان آموزش می دهند در این صورت نقش زن غیرشاغل نیز نه تنها از بعد اقتصادی از مرد کمتر نیست، بلکه به مراتب بااهمیت تر از کار و فعالیت مرد در خارج از خانواده است. خانواده و رسیدگی به امور آن به قدری بااهمیت و ارزشمند است که روزی اسماء بانوی شجاع اسلام از طرف زنان مسلمان خدمت رسول اکرم(ص) شرفیاب شد و عرض کرد: مردها جنگ می کنند و به ثواب جهاد نائل می آیند و ما در منزل مشغول خانه داری می باشیم. حضرت در پاسخ فرمودند: «جهاد المرئه حسن التبعل» یعنی جهاد زن، نیکو شوهرداری اوست. (همایونی، علویه، زن مظهر خلاقیت الله، چاپ اول، ص ۱۲۰)

آنچه بیان شد گویای این واقعیت است که زنان نقش بسیار بزرگی در تولید ناخالص ملی و درآمد خانواده دارد. بدون کارهای بی مزد زنان، چرخ های زندگی کدام خانواده متوسط یا فقیر شهری و روستایی به چرخش درمی آید؟

یکی از مهم ترین مشکلات جوامع کنونی نگاه صرف به دنیا و جاذبه های مادی آن و تبدیل شدن آن به هدف اصلی زندگی بشر است، که سبب شده فرد برای رسیدن به آن از هیچ عملی فروگذار نکند. چه بسیار افرادی که به دلیل افتادن در دام دنیا و جاذبه های آن نه تنها از دنیایشان به درستی بهره نبرده اند بلکه آخرت خود را نیز تباه کرده اند. حضرت علی(ع) درباره دنیا می فرماید: «داستان دنیا چون داستان مار است که دست بر آن بکشی نرم و در اندرونش زهر کشنده است.» (نهج البلاغه، حکمت ۱۱۵، ص ۱۱۴۲)

حال آن که دنیا هدف غایی انسان نیست بلکه وسیله ای برای رسیدن به هدف غایی که همان قرب الهی است، می باشد. در حدیث نبوی آمده است. «الدنیا مزرعه الآخره» دنیا کشتگاه و مزرعه آخرت است. چنانکه در سوره غافر آیه ۲۰ آمده است:

«هرکسی از مرد و زن عمل شایسته انجام دهد و ایمان داشته باشد داخل بهشت می شود و بدون حساب روزی داده می شود و از مواهب روحانی و جسمانی آن جهان برخوردار می گردد.»

در سوره نحل آیه۹۷ نیز آمده است:

«هرکسی از مرد و زن عمل نیک انجام دهد و مؤمن باشد به او حیات و زندگی پاکیزه ای می بخشیم و پاداش آن را به وجه احسن خواهیم داد.»

«افراد با ایمان کسانی هستند که به خدا و رسول او ایمان آوردند و در ایمان و عقیده خود شک و تردیدی نداشتند و در راه خدا با اموال و جان های خود جهاد و فداکاری و جانبازی می کنند مسلماً آنان در ادعای ایمان راستگویانند.»(سوره حجرات/۱۵)

یکی از پاسخ هایی که درا کثر مواقع از زنانی که به اشتغال های غیرمتعارف که در شأن یک زن مسلمان نیست مشغولند، پرسیده می شود این است که به دلیل مشکلات و تأمین نشدن مخارج زندگی بسیاری ناچار می شوند به این مشاغل سخت و نامناسب روی آورند. در پاسخ این گروه باید گفت مگر نه این است که ما مسلمانیم و اسلام در تمامی زمینه ها ما را رهنمون می شود اسلام هیچگاه در مواجهه با سختی ها تسلیم و تن دادن به گناه و خطا را توصیه ننموده است بلکه همیشه به صبر و شکیبایی و خودداری از گناه تأکید کرده است.

«الا ان اولیاءالله لاخوف علیهم و لاهم یحزنون. آگاه باشید که دوستان خدا، ترس از آینده و غمی از گذشته ندارند.» (سوره یونس آیه۶۲)

«واصبر علی ما اصابک ان ذالک من عزم الامور... در برابر سختی ها و مصائب بردبار و شکیبا باش این ها از سفارش های مؤکد و لازم است.»(سوره لقمان/ ۱۷)

«الا بذکرالله تطمئن القلوب، یاد خدا مایه آرامش دل هاست.»(سوره رعد/۲۸)

«کسانی که هرگاه پیش آمدی بر آنان رسد. گویند، از خداییم و به سوی او باز می گردیم.»(سوره بقره/۱۵۵)

اما این بدین معنی نیست که اسلام برای زنانی که وارد عرصه های اجتماعی می شوند قانون و دستورالعملی نداشته باشد بلکه آیات و روایات فراوانی در این خصوص وجود دارد که به راحتی قابل دسترسی است.

به نظر می رسد، راه جلوگیری از بسیاری از مشکلات موجود، توجه به بنیان های خانواده و ایجاد امنیت برای زنان جامعه است چرا که اگر زنان حتی تحصیل کرده، در منزل احساس امنیت نمایند و وجود خود را مفید و موثر بدانند و احساس کنند که رسیدگی به فرزند و شوهر کمتر از جهاد مردان نیست و در جامعه نیز قوانینی حاکم باشد که جلوی هر سوءاستفاده احتمالی را از سوی مردان بگیرد، از روی آوردن به شغل های غیرمتعارف و زیان آور اجتناب کرده و رسیدگی به اعضای خانواده و ایجاد محیطی امن توأم با محبت و صمیمیت برای آنان را ترجیح خواهند داد البته این توجهات زمانی سودمند خواهد بود که از افراط و تفریط ها جلوگیری شود و بهترین شیوه نیز بهره گرفتن از آموزه های دینی به وسیله کارشناسان و عالمان آن است. که هر توجه افراطی زمینه سوءاستفاده دیگری را فراهم خواهد کرد.

همان طور که بیان شد، این مهم، کتمان یا رد ورود زنان در عرصه های اجتماعی نیست بلکه زنان بسیاری در عرصه های اجتماعی منشأ خدمات ذی قیمتی شده اند که از نقش بسیاری از مردان برجسته تر و مفیدتر بوده است که اگر تاریخ اسلام را از آغاز تاکنون به درستی مطالعه نماییم به این مهم اعتراف خواهیم نمود. اما آنچه که مورد توجه و تأکید جدی است، نوع اشتغال زنان است، چرا که کار زنان زمانی مفید جامعه بخصوص خانواده خواهد بود که نجابت و عفت زن دچار خدشه نگشته و فرزندان از کانون گرم خانواده و مهرمادری محروم نشوند. لذا نقش و جایگاه و شأن و منزلت زنان جامعه اسلامی به مراتب فراتر از حد موجود است که اگر به این بعد از نیاز زنان بیشتر توجه شود دیگر خلأ نقش مادر و همسر در خانواده ها مشاهده نشده یا بسیار کمتر خواهد شد.

علی رمضانی

منابع:

۱- قرآن کریم، ترجمه مرحوم استاد الهی قمشه ای.

۲- نهج البلاغه، فیض الاسلام.

۳- مجلسی محمدباقر، بحار الانوار.

۴- ر. ک، زن در آینه جلال و جمال، مرکز نشر فرهنگی رجا.

۵- هیئت تحریریه موسسه در راه حق، بانوی بانوان حضرت فاطمه زهرا(س)، چاپ دهم.

۶- همایونی، علویه، زن مظهر، خلاقیت الله، چاپ اول.