نقش شبکه های اجتماعی در ناآرامی های انگلیس چیست

هنوز کمی از تسلط نسبی دولت انگلیس بر ناآرامی های اخیر در این کشور نگذشته بود که انگشت اتهام دولتمردان به سوی شبکه های اجتماعی چرخید

مقام‌های انگلیس بدون اشاره به شبکه‌های تلویزیونی مثل «بی‌بی‌سی» و «اسکای نیوز» که اقدام به پوشش لحظه به لحظه این ناآرامی‌ها می‌کردند، مستقیما سراغ توییتر و فیس‌بوک و برخی دیگر از شبکه‌های اجتماعی رفتند و آنها را متهم به شعله‌ور کردن آتش این ناآرامی‌ها کردند. آیا واقعا اگر این شبکه‌های اجتماعی نبودند، این اتفاقات نمی‌افتاد؟

طرح اتهاماتی از این دست از سوی دولتمردان اروپایی حاکی از نگاه نه چندان جامع سیاستمداران به مقوله شبکه‌های اجتماعی است و نشان می‌دهد با وجود استفاده‌های فراوانی که از این شبکه‌ها در مسیر اهداف خود می‌برند، همچنان در پس ذهن خود به آنها به عنوان مظنونانی همیشگی نگاه می‌کنند.

می‌توان به دولتمردان انگلیسی یادآوری کرد که اگر همین شبکه‌های اجتماعی نبود، بسیج عمومی برای مقابله با این ناآرامی‌ها که باعث سازماندهی خودجوش بسیاری از شهروندان انگلیس برای پاکسازی شهر خود از آثار شورش‌های اخیر شد، غیرممکن بود. علاوه بر این، پلیس انگلیس بسیاری از همین آشوبگران را از طریق همین شبکه‌ها شناسایی و دستگیر کرده است. بنابراین انداختن همه تقصیرها بر گردن شبکه‌های اجتماعی بدون توجه به دلایل ریشه‌ای آغاز و گسترش ناآرامی‌های اجتماعی به نظر کمی بی‌انصافی است. اما ناآرامی‌های انگلیس در کنار بحث‌های فراوان درباره علل اجتماعی و سیاسی خود، یک بار دیگر فرصتی فراهم آورد تا نظرات مختلف درباره نقش اجتماعی فناوری ارتباطات رو در روی یکدیگر مطرح شوند.

● منابع جدید خبری

اولین نکته‌ای که در این ناآرامی‌ها روشن شد، سبقتی است که شبکه‌های اجتماعی از شبکه‌های تلویزیونی در خبررسانی و بسیج عمومی گرفته‌اند. هرچند ناآرامی‌های انگلیس خوراک کافی را برای شبکه‌های تلویزیونی فراهم آورد اما در عین محدودیت آنها را در عصر دیجیتالی قرن بیست و یکم به معرض نمایش گذاشت. مروری بر پوشش خبری تحولات اخیر حاکی از آن است که چقدر شبکه‌های تلویزیونی از رقبای اجتماعی خود عقب افتاده‌اند. در طول چند روز اخیر، شبکه‌های اجتماعی به‌خصوص توییتر منبع خبر اصلی برای بسیاری از کسانی بود که این تحولات را از نزدیک دنبال می‌کردند. آنها در این شبکه، خبرهای خام، سانسورنشده و افشاگرانه‌ای را می‌دیدند که در هیچ جای دیگر بدیلش را نمی‌دیدند. بنابراین نقش شبکه‌های اجتماعی در عصر اطلاعات را نمی‌توان و نباید نادیده گرفت. البته ناگفته نماند که شبکه‌های اجتماعی در این عرصه مثل شمشیر دو دم عمل می‌کنند به‌خصوص که وجود گزارش‌های متعدد از یک حادثه خاص بعضا باعث ایجاد سوءتفاهمات فراوانی می‌شود. علاوه بر این، در طول ناآرامی‌های انگلیس خبرهایی در توییتر منتشر می‌شد که بیشتر جنبه مزاح داشتند و بویی از واقعیت از آنها به مشام نمی‌رسید. مثلا در خبری در توییتر اعلام شد که شورشیان موفق شده‌اند بیشتر بخش‌های لندن را به تصرف خود درآورند اما طولی نکشید که دروغ بودن این خبر مشخص شد.

● حرکت جمعی

شبکه‌های اجتماعی به یک ابزار رایج در بسیج عمومی برای حرکت جمعی تبدیل شده است. این شبکه‌ها امکان تعامل لحظه به لحظه بین گروه‌ها و افراد همفکر را فراهم می‌آورد و آنها را حول یک هدف مشترک گرد هم می‌آورند. نقش توییتر در ناآرامی‌های لندن بر کسی پوشیده نیست. در طول این تحولات، ترافیک توییتر تا حد زیادی افزایش یافت و توانست رکوردی در تعداد مراجعان انگلیسی به این وب‌‌سایت ثبت کند که در نوع خود بی‌سابقه است. در روز دوشنبه (۱۷ مرداد) ۴/۳ میلیون انگلیسی به این شبکه مراجعه کردند. البته توییتر تنها منبع خبررسانی درباره تحولات انگلیس نبود. «سرویس مسنجر بلک بری» نیز نقش مهمی در این اطلاع‌رسانی داشت.

هرچند ماجرا از یک تویت آغاز شد و گسترش یافت اما در نهایت اکنون همه تقصیرها به گردن سرویس مسنجر بلک‌بری (BBM) افتاده است. ظاهرا شورشیان در انگلیس از این سرویس برای ارتباط با دوستان خود و رایزنی با آنها استفاده کرده‌اند. شاید BBM در نگاه نخست یک انتخاب عجیب به نظر برسد. شرکت RIM سازنده بلک‌بری مخاطبان اصلی خود را کاربران اقتصادی می‌داند. از این رو، شورشیان انگلیس که عمدتا نوجوانان محروم هستند، نمی‌توانند مخاطب آن باشند. اما سرویس مسنجر بلک بری یک ویژگی استثنایی دارد: این سرویس ارزان است. استفاده از این سرویس در ماه حدود هشت دلار است که در مقایسه با سرویس‌های دیگر ارزان است. البته از دیگر ویژگی‌های مهم این سرویس اکوسیستم بسته آن است. برخلاف توییتر که همه دوستان پیام شما را دریافت می‌کنند یا فیس‌بوک که بیشتر پیام‌ها در اختیار افراد مختلف قرار می‌گیرد این سرویس بسیار خصوصی است. بیشتر پیام‌های مسنجر بلک‌بری فقط از سوی فرستنده و دریافت‌کننده مشاهده می‌شوند. البته پیام گروهی نیز ممکن است اما باز هم با حاشیه امنیت خوب. کل سیستم رمزگذاری شده است و کمتر در معرض دید پلیس قرار دارد. همین مساله باعث شد یک نماینده پارلمان انگلیس خواستار تعلیق این سرویس برای مدتی موقت شود.

البته RIM اعلام کرده است که با اپراتورهای مخابرات محلی، نیروی انتظامی و مقام‌های رگولاتوری همکاری می‌کند. بر اساس قانون اختیار تحقیقات در انگلیس، پلیس این کشور می‌تواند خواستار سابقه مکالمات، تبادل اطلاعات و تاریخچه اینترنتی برخی افراد خاص شود. این شرکت اعلام کرده‌است که هیچ راهی برای رصد این پیام‌ها ندارد اما تاکنون به دولت برخی کشورها امکان شنود و ردگیری داده است. دولت عربستان سعودی، امارات عربی متحده و هند این امکان را دریافت کرده‌اند. البته گروه‌های هکری چندان از این تعهد خوششان نیامده‌است و حتی چند ماه قبل به بلاگ بلک‌بری حمله کردند و نسبت به آن درباره همکاری با نیروهای دولتی هشدار دادند.

هرچند فیس‌بوک مانند توییتر شاهد افزایش ترافیک در طول ناآرامی‌های انگلیس نبود اما این شبکه اجتماعی نیز نقش کوچکی در این تحولات داشت. به گزارش بی‌بی‌سی، یک نوجوان ۱۷ ساله انگلیسی به‌خاطر استفاده از فیس بوک برای تحریک دیگران جهت ورود به خیابان‌ها دستگیر شده است.

● عامل اتحاد

هرچند شبکه‌های اجتماعی نقشی در شکل‌گیری این ناآرامی داشتند اما در این هفته یک جنبه دیگر از کارکرد شبکه‌های اجتماعی نیز روشن شد. با توجه به اینکه این ناآرامی با مخالفت بسیاری از مردم این کشور مواجه شد، مردم از همین شبکه‌ها برای مقابله با این ناآرامی‌ها استفاده کردند.

در یک حساب کاربری توییتر حدود ۸۰ هزار نفر از سراسر انگلیس تلاش کردند تا در برابر این اقدامات مقابله کنند و شهرهای خود را از آثار ناآرامی پاک کنند. تصاویری از افراد زیادی مجهز به جارو که حاضرند نظم را به کشور خود بازگردانند، منتشر شده است و در توییتر و فیس‌بوک با استقبال نیز مواجه شده‌اند. البته این صفحات مشابه صفحاتی هستند که پیش از این در مورد ناآرامی‌های ونکوور در کانادا ایجاد شدند و در آن از مردم خواسته شد تا در برابر شورش‌ها مقابله کنند.

● آدرس‌های دقیق

شبکه‌های اجتماعی فقط برای بسیج عمومی جهت پاکسازی شهرها از بقایای شورش مورد استفاده قرار نگرفتند بلکه پلیس نیز از آنها برای شناسایی افراد خلافکار کمک‌های فراوانی گرفت. پلیس انگلیس با این کارکرد شبکه‌های اجتماعی به خوبی آشنا است. از ماه جون تاکنون، پلیس لندن از صفحه فلیکر برای نمایش اشیا مسروقه‌ای که موفق به کشف آنها شده، استفاده کرده و از مالکان خواسته است برای بردن اشیا خود به اداره پلیس مراجعه کنند. حالا پلیس انگلیس با انتشار تصاویری از ناآرامی‌های این کشور در شبکه‌های اجتماعی تلاش می‌کند از همه شهروندان برای شناسایی و دستگیری این افراد کمک بگیرد. در این میان، برخی وب‌سایت‌ها نیز به‌صورت خودجوش شکل گرفته‌اند تا نیروهای امنیتی را در این کار یاری کنند. بنابراین، صرف‌نظر از مسایل مختلف، راه‌اندازی و گسترش این شبکه‌ها نشان می‌دهد که شهروندان چگونه یک حرکت را رد و محکوم می‌کنند. یک صفحه در فیس‌بوک راه‌اندازی شده است با عنوان «حمایت از پلیس در برابر شورشیان» که تا این لحظه ۹۰۰ هزار نفر به آن پیوسته‌اند.

● ارتباطات واقعی در فضای مجازی

شبکه‌های اجتماعی در زندگی مردم ریشه دوانده است. در نظر بسیاری، این شبکه‌ها بخشی جدایی‌ناپذیر از هستی مجازی و واقعی آنها است. ناآرامی‌های لندن مثال خوبی برای تشریح این شرایط است و نشان می‌دهد که چطور ارتباط در فضای مجازی توانسته به فضای واقعی امتداد پیدا کند و باعث همبستگی اجتماعی چه از سوی شورشیان و چه از سوی شهروندان عادی شد که با یکدیگر متحد شدند تا در برابر شورش‌ها مقابله کنند. بنابراین انتقاد یکسویه از شبکه‌های اجتماعی بخصوص با توجه به حرکت‌های خودجوش شهروندان که اتفاقا در همین شبکه‌ها صورت گرفت، کاملا غیرمنطقی به نظر می‌رسد. بسیاری از تحلیلگران معتقدند حتی اگر شبکه‌های اجتماعی وجود نداشتند، باز به‌خاطر وجود نارضایتی از سیاست‌های حاکم در انگلیس، افراد ناراضی از طریق پل‌های ارتباطی قدیمی‌تر مثل پیامک کوتاه یکدیگر را از بسیج عمومی مطلع می‌کردند و به خیابان‌ها می‌ریختند. به اعتقاد آنها، بهتر است به‌جای انتقاد از این شبکه‌ها در پی کشف علل نارضایتی عموم مردم انگلیس بود.

بنابراین، اگر قرار است به کارکرد شبکه‌های اجتماعی در ناآرامی‌های انگلیس اشاره شود، باید به نقش محوری این شبکه‌ها در بسیج خودجوش مردم برای محافظت از کشور خود در برابر توفان ناآرامی‌هایی اشاره کرد که علل اصلی‌اش خارج از حوزه این شبکه‌ها قرار دارند.

محمود حبیبی