وضعیت غذا در جهان

صنایع غذایی شامل گستره ای از تجارت ها و کسب و کارهاست که از مرحلهء کاشت دانه تا فرآوری مواد غذایی و توزیع را شامل می شود در سطح جهان هزاران شرکت در حوزهء صنایع غذایی مشغول فعالیت هستند و ارزش این صنعت در کل جهان ۸ ۳ هزار میلیارد دلار است

صنایع غذایی شامل گستره‌ای از تجارت‌ها و کسب و کارهاست که از مرحلهء کاشت دانه تا فرآوری مواد غذایی و توزیع را شامل می‌شود. در سطح جهان هزاران شرکت در حوزهء صنایع غذایی مشغول فعالیت هستند و ارزش این صنعت در کل جهان ۸/۳ هزار میلیارد دلار است. تنها در ایالات متحده هزار شرکت در این زمینه فعالیت می‌کنند و درآمد‌های شرکت‌های برتر در این کشور ۶۰۰ میلیارد دلار است. صنایع غذایی شامل موارد زیر است:

۱) مقررات: مقررات و قوانین محلی، ملی و بین‌المللی برای تولید و فروش مواد غذایی که کیفیت مواد غذایی و سلامت آن‌ها را شامل می‌شود

۲) آموزش: آکادمیک، شنیداری و مشاوره‌ای

۳) تحقیق و توسعه: تکنولوژی تولید غذا. در این زمینه کشورها سعی می‌کنند با بهره‌گیری از جدیدترین روش‌ها و تکنولوژی‌ها، بهترین استفاده را از موادغذایی و محصولات کشاورزی ببرند

۴) خدمات مالی: بیمه، اعطای وام

۵) تولید: مواد شیمیایی برای استفاده در کشاورزی، بهینه‌سازی دانه، ماشین‌آلات کشاورزی

۶) کشاورزی: تولید محصولات کشاورزی و دامداری

۷) بازاریابی: آشنا کردن مصرف‌کنندگان با محصولات جدیدصنایع غذایی از طریق تبلیغ، بسته‌بندی مناسب، روابط عمومی و...

۸) صنایع تبدیلی: تهیهء مواد غذایی تازه برای بازار، تهیهء محصولات غذایی آماده برای مصرف

۹) عمده‌فروشی و توزیع: شامل انبارداری، حمل و نقل و عملیات پشتیبانی است

۱۰) خرده‌فروشی: فروشگاه‌های زنجیره‌ای و فروشگاه‌های مستقل مواد غذایی، رستوران‌ها و مراکز خدمات غذایی.

در تعریف صنایع غذایی گفته می‌شود، این صنعت به تمامی فعالیت‌ها برای انتقال تجاری غذا از مزرعه به مصرف‌کنندهء نهایی مربوط می‌شود. صنایع غذایی مدرن حاصل دگرگونی‌های تکنولوژیک و فرهنگی است که طی ۱۵۰ سال گذشته رخ داده است. سیستم غذایی جهان شبکه‌ای پیچیده است که از ارتباط بخش‌های مختلف از کشاورز تا صنعتگر شرکت‌های خدماتی تشکیل می‌شود. در صنایع تبدیلی مادهء خام غذایی نظیر محصولات کشاورزی یا گوشت دام به غذا برای مصرف تبدیل می‌شود. تا ۱۰۰ سال پیش کشاورزی کارمحور بود و خانوارهایی که نیروی کار بیش‌تر داشتند در این حوزه موفق‌تر بودند اما طی سدهء گذشته با پیشرفت تکنولوژی و استفاده از ماشین‌آلات متنوع، کشاورزی دیگر مانند گذشته اشتغالزا نیست و اکثر شغل‌هایی که ایجاد می‌کند مربوط به پس از برداشت محصول یعنی مراحل حمل و نقل، توزیع، صنایع تبدیلی، بازاریابی، خرده‌فروشی و... می‌شود.

در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، رشد سریع جمعیت باعث شده تولیدات کشاورزی نتواند نیاز رو به رشد به غذا را تامین کند. در اکثر این کشورها تمام زمین‌های کشاورزی و دامداری از پیش مورد استفاده قرار گرفته است. سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) اعلام کرده در بیش از ۶۴ کشور از ۱۰۵ کشور مورد مطالعه، تولید موادغذایی نتوانسته همپای رشد جمعیت افزایش یابد. در بین مناطق مختلف، آفریقا بدترین وضعیت را دارد. طی سال‌های اخیر رشد سریع جمعیت جهان، کندی رشد تولید محصولات کشاورزی و غذا و در نهایت سیستم نامطلوب توزیع مورد توجه نهادهای بین‌المللی و نیز دولت‌ها قرار‌گرفته است. اگرچه در کل جهان میزان غذا برای شش میلیارد نفر جمعیت آن کافی و حتی بیش‌تر از حد نیاز آن‌هاست اما سیستم غلط توزیع باعث شده بیش از ۲/۱ میلیارد نفر از گرسنگی رنج ببرند.

● عرضه موادغذایی

طی ۵۰ سال گذشته در کل جهان تولید موادغذایی بیش‌تر از رشد جمعیت و تقاضا بوده است. از جنگ جهانی دوم تاکنون جمعیت جهان دو برابر شده در حالی که تولید موادغذایی سه برابر شده است. در کشورهای در حال توسعه سرانهء کالری در اختیار مردم از ۱۹۲۵ کالری در سال ۱۹۶۱ به ۲۷۰۰ کالری در سال ۲۰۰۵ افزایش یافته است. از دههء ۱۹۶۰ عمدتا به سبب انقلاب سبز یعنی تولید انبوه محصولات کشاورزی، چرخش در کاشت دانه‌ها، استفاده از حشره‌کش و کود، بهبود وضعیت آبیاری و تولید موادغذایی رشد چشمگیری داشته است اما طی چند سال گذشته روند رشد کند شده است. اگرچه رشد جمعیت جهان کند شده اما سرانهء مواد غذایی به ویژه در زمینهء غلات کاهش یافته است. نکتهء نگران‌کننده این که در آفریقا امروزه نسبت به چهار دههء پیش سرانهء موادغذایی ۳۰ درصد کاهش پیدا کرده است.

کارشناسان معتقدند، تقسیم اراضی کشاورزی، شهرنشین شدن روستاییان، استفاده نکردن از تکنولوژی جدید، رشد جمعیت، حوادث طبیعی و مدیریت غلط همگی از علل این روند نامطلوب هستند. در حال حاضر یک سوم جمعیت جهان فاقد امنیت غذایی هستند و به پیش‌بینی فائو برای تامین غذای مورد نیاز هشت میلیارد نفر جمعیت جهان در سال ۲۰۲۵ باید میزان تولید غذا دو برابر شود. در سال ۲۰۵۰ هنگامی که جمعیت جهان به ۹ میلیارد نفر برسد وضعیت بسیار دشوارتر خواهد شد. در آن سال جمعیت آفریقا دو میلیارد نفر خواهد بود و برای تامین حداقل غذای مورد نیاز این جمعیت تولید موادغذایی باید ۳۰۰ درصد افزایش یابد.

پیش‌بینی می‌شود، چهار دهه بعد جمعیت آمریکای لاتین ۸۱۰ میلیون نفر، جمعیت آسیا ۴/۵ میلیارد نفر و جمعیت آمریکای شمالی ۳۸۴ میلیون نفر خواهد بود که برای تامین نیاز آن‌ها به غذا باید تولید موادغذایی و کشاورزی در آن‌ها تا سال ۲۰۵۰ به ترتیب ۸۱ درصد، ۷۰ درصد و ۳۰ درصد افزایش یابد.

به اعتقاد صاحب‌نظران، تامین غذا برای مردم جهان باید با استفاده از روش‌ها و تجهیزات جدید صورت گیرد زیرا استفادهء مداوم از خاک و ماشین‌آلات قدیمی به فرسودگی خاک و کاهش تولید منجر می‌شود و بحران غذا شکل شدیدتری پیدا خواهد کرد. به طور متوسط جمعیت جهان سالانه ۵/۱ درصد رشد می‌کند اما در مناطقی نظیر آفریقا این نرخ گاه به دو و سه درصد نیز می‌رسد. حتی با نرخ رشد کنونی، فشار تقاضا طی چند دههء آینده بسیار شدید خواهد شد.

از طرف دیگر، روندی نگران‌کننده همچنان تداوم پیدا می‌کند که عبارت است از شکاف مصرف موادغذایی بین ثروتمندان و فقرا. آمارها نشان می‌دهد ثروتمندان جهان ۴۵ درصد گوشت و ماهی مصرف‌شدهء دنیا را به خود اختصاص می‌دهند در حالی که یک‌پنجم فقیرترین مردم جهان تنها پنج درصد کل گوشت و ماهی جهان را مصرف می‌کنند و این روند هر سال بدتر می‌شود. در حال حاضر ۸۰۰ میلیون نفر از مردم در کشورهای در حال توسعه یعنی یک‌ششم جمعیت این کشورها از گرسنگی رنج می‌برند. برای ۱/۱ میلیارد نفر از جمعیت جهان که در فقر مطلق زندگی می‌کنند رونق کشاورزی تنها گزینهء حل بحران محسوب می‌شود.

محمدعلی آذری‌نیا