یک بام و دو هوای آژانس

مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی تنها چند روز پس از ارائه گزارش خود به شورای حکام و شورای امنیت درباره برنامه هسته ای ایران مبادرت به ارائه گزارشی درباره توانایی های هسته ای اسرائیل به شورای حکام کرد یوکیا آمانو در حالی برای اولین بار مبادرت به ارائه گزارشی کوتاه درباره برنامه هسته ای اسرائیل کرد که وی طی مدت کوتاهی که به آژانس آمده, ۳ گزارش مفصل درباره برنامه هسته ای ایران منتشر کرده است

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تنها چند روز پس از ارائه گزارش خود به شورای حکام و شورای امنیت درباره برنامه هسته‌ای ایران مبادرت به ارائه گزارشی درباره توانایی‌های هسته‌ای اسرائیل به شورای حکام کرد. یوکیا آمانو در حالی برای اولین بار مبادرت به ارائه گزارشی کوتاه درباره برنامه هسته‌ای اسرائیل کرد که وی طی مدت کوتاهی که به آژانس آمده، ۳ گزارش مفصل درباره برنامه هسته‌ای ایران منتشر کرده است. مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ادامه قطعنامه ۱۸ سپتامبر ۲۰۰۹ و برای اولین بار در کسوت مدیرکل جدید آژانس گزارشی را در ۳ صفحه و ۱۱ بند درباره توانایی‌های هسته‌ای اسرائیل منتشر ساخت.

آمانو در قسمت d از بند یک در باب چرایی و چیستی گزارش جدید خود، تلاش دارد این موضوع را با آوردن مذاکرات ژوئن و آوریل در بند بعدی به دغدغه‌ها و نگرانی‌هایش پیوند زند. مدیرکل آژانس تلویحا با آوردن این نکته که تصمیم گرفته «به نحو مقتضی موضوع را پیگیری کند» قید می‌کند که درباره اجرای این قطعنامه به شورای حکام و کنفرانس عمومی در پنجاه و چهارمین نشست آن تحت دستور کاری با عنوان «توانایی‌های هسته‌ای اسرائیل» گزارش دهد.

گزارش آمانو برخلاف این القای پنهان نه‌تنها نشان از دغدغه‌ها و نگرانی‌های شخص مدیرکل ندارد بلکه در پاسخ به خواسته‌های کشورهای اسلامی و غیرمتعهد درباره برنامه هسته‌ای بدون پادمان این رژیم شکل گرفته است. چنان که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بیش از ۴۰ نامه را پیوست این گزارش کرده که از کشورهای عضو این آژانس درباره چگونگی متقاعد کردن اسرائیل به امضای پیمان ان.پی.تی دریافت کرده است. با وجود این مدیرکل آژانس در ادامه گزارش خود می‌‌افزاید که نگرانی کنفرانس عمومی درباره توانایی‌های هسته‌ا‌ی اسرائیل را با مقامات آنان مطرح و از این رژیم برای پیوستن به معاهده ان‌.پی.تی و قرار دادن تاسیسات هسته‌‌ای‌‌اش تحت پادمان‌های جامع آژانس دعوت کرده است. این اعلام نظر آمانو در حالی منتشر می‌شود که وزارت امور خارجه رژیم صهیونیستی در پاسخ به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای عنوان کرده که این گزارش دارای انگیزه‌های سیاسی بوده و می‌‌کوشد توجهات را از چالش‌های واقعی اشاعه هسته‌ای در خاورمیانه منحرف کند.

وزارت امور خارجه‌ اسرائیل با تاکید بر خروج این موضوع از دستور کار آژانس مدعی شده که این قطعنامه مغایر اصول مقدماتی و هنجارهای حقوق بین‌الملل است. این اعلام نظر نشان از تداوم روند عدم پیوستن این رژیم به پیمان ان.پی.تی با وجود درخواست‌های جامعه جهانی است.آمانو اگر‌چه سعی داشته در گزارش‌نویسی خود درباره توانایی‌های هسته‌ای اسرائیل به سنت بی‌طرفی آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای وفادار بماند، اما در بندهای پایانی گزارش خود ناچار به ذکر چند مورد از یاغی‌گری‌ها و قانون‌گریزی‌های هسته‌ای این رژیم می‌شود. مدیرکل آژانس در بند ۹ گزارش خود قید می‌کند که در رابطه با اسرائیل، برخلاف کشورهایی که توافق‌نامه پادمان‌های جامع را اجرا می‌کنند، فعالیت‌های راستی‌آزمایی آژانس و اظهارات‌ این رژیم برای آژانس محدود است.

● برخوردی دوگانه به گزارشی دوگانه

در این گزارش ۳ صفحه‌ای که همراه با ۷۸ صفحه ضمیمه نامه‌نگاری‌ها و سوابق قبلی در این زمینه، روز جمعه و ۳ روز بعد از گزارش درباره برنامه هسته‌ای ایران منتشر می‌شود، آمانو درخواست کرده تاسیسات هسته‌ای اسرائیل تحت نظارت آژانس قرار گیرد. این درخواست آمانو در سفر ماه پیش وی به تل‌آویو نیز بدون آن که با پاسخی از جانب رژیم صهیونیستی مواجه شود، تکرار شده بود. البته این مساله خواسته‌ای بود که پیش از این و در جریان کنفرانس بازنگری پیمان ان.پی.تی که ۵ ماه پیش در نیویورک برگزار شد، کشورهای شرکت‌کننده با تاکید بر به خطر افتادن صلح خاورمیانه از این کشور داشتند.

با وجود این خواست هسته‌ای جامعه جهانی، اما‌حمایت‌های کشورهای غربی از رژیم صهیونیستی سبب شده در تاسیسات هسته‌ای این کشور همچنان ناگشوده باقی بماند. چنان که کاترین اشتون، کمیسر عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپایی در نامه‌ای که اواسط تیر ماه به یوکیا آمانو ارسال کرد، پرداختن آژانس به موضوع توانایی‌های هسته‌ای اسرائیل را ضربه زننده به جو خوب مجمع عمومی و تهدیدکننده ایجاد خاورمیانه عاری از سلاح هسته‌ای توصیف کرد.

همچنین کانادا نیز در نامه‌ای که ۲ سپتامبر ۲۰۱۰ به آژانس ارسال کرد بدون توجه به موضوع توان هسته‌ای اسرائیل، تلاش کرد توجه این نهاد را به چالش‌هایی که فعالیت‌های هسته‌ای ایران در منطقه ایجاد کرده، جلب کند. کانادا در نامه خود از این که موضوع هسته‌ای اسرائیل در دستور کار نشست قبلی شورای حکام قرار گرفته، بشدت ابراز نارضایتی کرد.

در پی ارائه گزارش آژانس درباره توان هسته‌ای اسرائیل به شورای حکام آژانس، فیلیپ کرولی، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز اعلام کرد اسرائیل با آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای کاملا همکاری کرده است و ما معتقدیم هیچ دلیلی برای بحث بر سر مساله اتمی اسرائیل در آژانس وجود ندارد.

وی افزود، مساله اتمی اسرائیل در بیانیه کنفرانس بازنگری منع گسترش تسلیحات هسته‌‎ای در بهار سال جاری مطرح شد و از این رو، دلیلی برای طرح دوباره این موضوع وجود ندارد. از سوی دیگر، اما گزارش آمانو درباره توانایی‌های هسته‌ای اسرائیل با واکنش کشورهای اسلامی و غیرمتعهدها روبه‌رو شد. بسیاری از این کشورها گزارش آمانو را گزارشی غیرالزام‌آور خوانده و آن را بیان‌کننده تمامی ابعاد برنامه هسته‌ای این کشور ندانستند. بازتاب رسانه‌ای این گزارش هم بیشتر معطوف به کشورهای اسلامی بود. روزنامه الشرق‌الاوسط در این باره نوشت که آمانو در این گزارش از چهره‌هایی در اسرائیل نام برده که تنها با تکیه بر توان هسته‌ای اسرائیل به حکومت خود ادامه می‌دهند و از این افراد می‌توان به لیبرمن، وزیر امور خارجه این رژیم اشاره کرد.

همچنین روزنامه القدس العربی در این زمینه نوشت که اسرائیل در میان دریایی از جنگ‌افزار هسته‌ای قرار دارد و اگر حادثه‌ای هرچند کوچک رخ بدهد اسرائیل نابود خواهد شد و چند کشور دیگر را نیز به نابودی خواهد کشید.

● سفر نمادین آمانو به تل‌آویو

قبل از ارائه این گزارش، مدیرکل آژانس تلاش داشت با اقدامی عملی فشارهای کشورهای اسلامی و غیرمتعهدها را درباره برنامه هسته‌ای اسرائیل پاسخ گوید. از این رو وی تنها چند روز پس از سوخت‌گذاری رآکتور هسته‌ای بوشهر برای دیداری ۳ روزه راهی تل‌آویو شد. این سفر، اولین سفر مدیرکل جدید آژانس انرژی هسته‌ای به تل‌آویو به شمار می‌رفت؛ البته در این سفر با وجود درخواست قبلی، آمانو نتوانست دیداری با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل داشته باشد.

اگرچه این سفر به نوعی پاسخی از سوی مدیرکل آژانس به فشارهای کشورهای مسلمان و غیرمتعهد برای پیوستن اسرائیل به پیمان ان.پی.تی بود، اما زمان و برآوردهای سفر وی چیزی غیر از این را نشان می‌داد. دیدار از تل‌آویو تنها به فاصله چند روز از سوخت‌گذاری نیروگاه بوشهر از نگاهی اعلام پیام اطمینان بخش و صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای نیروگاه ایران به مقامات اسرائیلی از سوی مدیرکل آژانس ارزیابی می‌شد. اگرچه از نگاهی دیگر این سفر نشانه‌ای از حساسیت برانگیخته شده از سوی دیگر کشورها بود، اما بی‌نتیجه بودن سفر آمانو وجه تبلیغاتی بودن این دیدار را بیشتر برجسته می‌سازد. به واقع می‌توان گفت برنامه هسته‌ای بدون پادمان اسرائیل که با رویکردی نظامی سال‌هاست پیگیری می‌شود، کاملا در حاشیه امنیت نگاه منفعلانه آژانس قرار داد، به نحوی که محمد البرادعی، مدیرکل سابق آژانس در طول ۱۲ سال صدارتش تنها ۲ بار به اسرائیل سفر کرد. در طول این سال‌ها هم هنوز یک بازرس آژانس موفق به بازرسی از تاسیسات گسترده و بدون پادمان هسته‌ای اسرائیل نشده است؛ تاسیساتی که به اذعان منابع غربی بیش از ۲۵۰ کلاهک هسته‌ای را در خود جای داده است تاکنون در سایه حمایت کشورهای غربی خصوصا آمریکا از بازرسی‌های بازرسان آژانس در نتیجه پیوستن به پیمان ان.پی.تی مصون مانده است.

● نگاه دوگانه به برنامه هسته‌ای ایران

در نخستین جلسه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، پس از آن که یوکیا آمانو مدیرکل آژانس، هرمان نکارتس را به عنوان جانشین اولی هاینونن، رئیس گروه بازرسان پرونده هسته‌ای ایران و سوریه معرفی کرد، بار دیگر به انتقاد از برنامه هسته‌ای ایران پرداخت. البته انتقادات شفاهی آمانو بیشتر حول عدم پذیرش ۲ بازرس آژانس از سوی ایران بود.منع ورود این ۲ بازرس آژانس به ایران پس از آن صورت گرفت که در گزارش آنها اعلام شد ایران از طریق حرارت‌دهی زیاد، مشغول آزمایش فرآیندی است که می‌تواند در تلخیص فلز اورانیوم کاربرد داشته باشد، از این فرآیند می‌توان در ساخت کلاهک اتمی استفاده کرد.

علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، این گزارش بازرسان آژانس را ارائه اطلاعات غلط و غیرحقیقی و همچنین برملا کردن پیش از موعد رسمی اطلاعات دانسته بود. به گفته وی بر اساس معاهده ان.پی.تی هر کشور در صورتی که بازرسان آژانس در مورد فعالیت اتمی‌اش گزارش خلاف واقع بدهند، حق دارد خواستار تعویض آنان شود.

یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس هرچند در گزارش فصلی خود بر این حق ایران اذعان کرده بود، اما در نشست شورای حکام از این‌که ایران با بازرسان آژانس همکاری کامل نداشته و به ۲ تن از بازرسان که به گفته او تجربه‌ای طولانی و آگاهی بسیاری نسبت به پرونده ایران داشتند، اجازه ورود و انجام تحقیقات نداده است، ابراز تاسف عمیق کرد.

تروئیکای اروپایی هم در بیانیه مشترکی مدعی شد عدم همکاری کامل ایران با آژانس مشکل‌ساز است.

این در حالی است که بنا به گفته علی‌اصغر سلطانیه، نماینده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، آژانس بیش از ۱۵۰ بازرس برای ایران دارد و تهران به تازگی ۵ بازرس دیگر را هم تایید کرده است. از این رو به نظر می‌رسد در بین این همه بازرس، تاکید و اصرار بیش از حد مدیرکل بر ۲‌ بازرس بخصوص تنها بهانه‌جویی و ابهام‌زایی پیرامون برنامه هسته‌ای برای ادامه جنجال رسانه‌ای است.

با درک این بازی رسانه‌ای نهاد دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل متحد، علی اصغر سلطانیه در نامه‌ای به یوکیا آمانو، اعتراض ایران را به گزارش اخیر آژانس درباره فعالیت هسته‌ای ایران اعلام و آن را کپی‌برداری از قطعنامه اخیر شورای امنیت سازمان ملل متحد توصیف کرد.

در این نامه که همزمان با آغاز به کار شورای حکام آژانس منتشر شد، مطرح شدن جزئیات بسیاری از فعالیت‌های هسته‌ای ایران در گزارش اخیر آژانس مغایر با اصل حفاظت از اطلاعات محرمانه حساس متعلق به کشورهای عضو بر‌شمرده شده است. نماینده ایران در آژانس، این نهاد نظارت و بازرسی هسته‌ای بین‌المللی را با عنوان کردن انحراف آژانس از اساسنامه‌اش، خدشه‌دار کردن اعتبار و زیر سوال بردن استقلال‌اش آورده است که این شیوه درستی برای گزارش‌دهی از سوی یک آژانس تخصصی مستقل نیست که وارد بازی سیاسی کشورهای خاص شده است.

گزارش‌نویسی هسته‌ای مدیرکل آژانس هسته‌ای نشان می‌دهد که این نهاد نظارت و بازرسی هسته‌ای بین‌المللی هم در عمل و هم در سخن نگاهی دوگانه نسبت به مسائل هسته‌ای دارد. ایران به عنوان عضو پیمان ان.پی.تی که تمامی تاسیسات هسته‌ای‌اش تحت نظارت مستمر بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار دارد در مقایسه با اسرائیل که عضو پیمان ان.پی.تی نیست و تاسیسات هسته‌ای‌اش تحت نظارت آژانس قرار ندارد دو پرده از معیارهای دوگانه آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای است.

یوکیا آمانو در حالی در گزارش دوشنبه خود درباره ایران اعلام می‌کند که با وجود انجام بیش از ۴ هزار نفر روز بازرسی‌های مستمر هنوز نمی‌تواند ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران را تایید کند که در گزارش جمعه خود درباره اسرائیل بنا به گزارش مقامات اسرائیلی برنامه هسته‌ای این کشور را تحت نظارت آژانس و صلح‌آمیز می‌خواند.انتشار یک گزارش غیرالزام‌آور و غیرحقوقی و فنی آژانس درباره فعالیت‌های هسته‌ای گسترده اسرائیل تنها سناریویی طراحی شده از سوی دیده‌بان هسته‌ای بین‌المللی است که تلاش دارد تلویحا بی‌طرفی خدشه‌دار شده این نهاد را القا کند.

ارسلان مرشدی