دهان آینه جهان نما

تظاهرات دهانی بیماری های سیستمیک

حفره دهان ارتباط تنگاتنگی با وضعیت سیستمیک افراد دارد. برخی مشکلات حفره دهان نظیر بیماری‌های پریودنتال می‌توانند در تشدید بیماری‌های نظیر دیابت موثر باشند. از طرف دیگر بسیاری از بیماری‌های سیستمیک علایمی در دهان ایجاد می‌کنند که گاهی این علایم از اولین نشانه‌های بیماری است...

● بیماری آدیسون (کم‌کاری غده فوق‌کلیه)

تولید ناکافی هورمون کورتیکواسترویید آدرنال در اثر تخریب قشر آدرنال، به بیماری آدیسون یا هایپوآدرنوکورتیزولیسم اولیه منجر می‌شود. تظاهرات دهانی به صورت پیگمانتاسیون ماکولر قهوه‌ای روی مخاط دهان به شکل فشرده و یا Pateh است که در اثر تولید بیش از حد ملانین ایجاد می‌شود. در اغلب موارد تغییرات مخاط دهان اولین تظاهر بیماری است. بعد از آن هایپرپیگمانتاسیون پوست رخ می‌دهد. بعضی اوقات تشخیص هایپرملانوزیس دهانی از پیگمانتاسیون فیزیولوژیک نژادی مشکل است، اما اگر پیگمانتاسیون د‌هانی اخیرا به وجود آمده باشد، احتمال بیماری آدسیون وجود دارد.

● دیابت قندی

تظاهرات دهانی دیابت قندی، عموما مربوط به بیماران مبتلا به نوع I است. مشکلات عبارت‌اند از بیماری پریودنتال که نسبت به افراد دیگر در این بیماران بیشتر رخ می‌دهد و سریع‌تر پیشرفت می‌کند. بهبود و ترمیم بعد از جراحی با تاخیر صورت می‌گیرد و احتمال وقوع عفونت در این بیماران بیشتر است. تورم دو طرفه منتشر و غیرحساس غدد پاروتید (Diabetic Sialadenosis) امکان دارد در هر دو نوع دیابت دیده شود. در بیماران دیابتی که کنترل نشده‌اند و یا به خوبی کنترل نشده‌اند، اریتم و تورم چشمگیر لثه چسبنده مشاهده می‌شود. به علاوه این بیماران نسبت به اشکال متفاوت بالینی کاندیدیازیس دهانی حساس‌تر هستند. در بیش از ۳۰ درصد بیماران کاندیدیازیس اریتماتوز گزارش شده است که به شکل آتروفی پاپیلری مرکزی، در پاپیلاهای سطح پشتی زبان دیده می‌شود. یک‌سوم بیماران دیابتیک از احساس خشکی دهان شکایت دارند، البته در مطالعات انجام شده برای اثبات کاهش حقیقی جریان بزاق در این بیماران تناقض وجود دارد.

● سندرم پلامر- وینسون

سندرم پلامر- وینسون بیماری‌ نادری است که با آنمی کمبود آهن مشخص می‌شود و همراه آن گلوسیت و دیسفاژی دیده می‌شود. از علایم بالینی مشهود، تغییر در الگوی ناخن‌هاست که به قاشق مانند شدن آنها منجر می‌شود. معمولا بیماران از حس سوزش زبان و مخاط دهان شکایت دارند. گاهی این ناراحتی به قدری شدید است که بیماران نمی‌توانند از دست دندان استفاده کنند. کیلیت انگولاریس غالبا وجود دارد و ممکن است تشدید شود. آتروفی مشخص پاپیلاری زبانی سبب ایجاد سطح صاف و قرمز در پشت زبان می‌شود. اغلب بیماران از اشکال در بلع و دیسفاژی شکایت دارند.

علایم دهانی بیماران مبتلا به آنمی کمبود آهن به تنهایی نیز مشابه است: کیلیت انگولاریس، گلوسیت ‌آتروفیک یا آتروفی ژنرانیزه مخاط دهان. گلوسیت به صورت آتروفی منتشر یا تکه‌تکه پاپیلای پشت زبان دیده می‌شود که اغلب با حساسیت در لمس و حس سوزش همراه است. برخی معتقدند که کمبود آهن بیمار را به عفونت کاندیدیای مستعد می‌سازد.

● کم‌کاری تیرویید

بیماری است که در اثر کاهش هورمون تیرویید ایجاد می‌شود. اگر این کاهش در دوران نوزادی صورت گیرد، سبب ایجاد مشکلات بالینی می‌شود که میگزدم نام دارد. اگر سطح هورمون به مدت طولانی در افراد بزرگسال به میزان قابل توجهی کاهش یابد، سبب رسوب ماده زمینه‌ای گلیکوزآمینوگلیکان در بافت‌های زیر جلدی می‌شود که ادم غیرگوده‌گذار non pitting edema ایجاد می‌کنند. در ارتباط با علایم دهانی، امکان درد در اثر تجمع گلیکوزآمینوگلیکان، لب‌ها کلفت شوند. بزرگی منتشر زبان نیز به همین دلیل رخ می‌دهد. اگر این بیماری در دوران کودکی ایجاد شود، می‌تواند مانع رویش دندان‌ها شود، اما معمولا در تشکیل دندان‌ها اختلالی ایجاد نمی‌کند.

کم‌کاری تیرویید که می‌تواند بیماری گریوزو یا تیروتوکسیکوز به وجود بیاورد معمولا علایم واضحی در دهان ندارد.

● موکوپلی‌ساکاریدوزیس

گروهی از اختلالات متابولیک هستند که معمولا با الگوی اتوزومال مغلوب به ارث می‌رسند. این اختلالات با کمبود هر یک از چند آنزیم مورد نیاز برای متابولیسم مواد مهم بین سلولی ب ه نام گلیکوزآمینوگلیکان همراه می‌باشد. تظاهرات دهانی این اختلال بسته به نوع آن متفاوت است. در بیشتر انواع درجاتی از بزرگی زبان دیده می‌شود. ممکن است در اثر خشکی دهان و تحریکات ناشی از تنفس دهانی، هیپرپلازی لثه به خصوص در نواحی قدامی دیده شود. تغییرات دندانی شامل نازک شدن مینا و کامپ‌های تیز در دندان‌های خلفی می‌باشد. علامت دیگر وجود تعداد زیادی دندان نهفته با فضای فولیکوی برجسته است.

● کمبودهای ویتامینی و علایم دهانی

▪ ریبوفلاوین: علایم دهانی به صورت گلوسیت، کیلیت آنگولاریس، گلودرد و تورم و اریتم مخاط دهان است که امکان دارد آنمی‌ نوموسیتیک و نرموکرومیک ایجاد می‌شود و درماتیت بسوره‌ای، پوست را درگیر سازد.

▪ نیاسین: کمبود نیاسین سبب ایجاد بیماری پلاگر می‌شود که با علایم اسهال، دمانس و درماتیت متقارن در نواحی که در معرض تابش خورشید هستند، مشخص می‌شود. تظاهرات دهانی به صورت گلوسیت و استوماتیت می‌باشد و زبان ظاهر قرمز و صاف پیدا می‌کند.

▪ ویتامین C: کمبود این ویتامین با عنوان اسکوروی شناخته می‌شود. گروه‌هایی که بیشتر مبتلا می‌شوند عبارت‌اند از: نوزادان شهری (که اغلب فقط از شیر تغذیه می‌کنند) و پیرمردان بدون دندان، تظاهرات دهانی عبارت‌اند از تورم ژنرالیزه لثه‌ها همراه با خون‌ریزی خودبه‌خودی، زخم، لقی دندان‌ها، افزایش شدت عفونت‌های پریودنتال و تخریب استخوان اطراف دندان‌ها.

▪ ویتامین K: کمبود این ویتامین در بیماران دچار سندرم‌های سوءجذب یا در بیمارانی که فلور روده‌ای خود را در اثر استفاده طولانی مدت، از آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف از دست داده‌اند، دیده می‌شود. کمبود ویتامین K سبب کوآگولوپاتی می‌شود. در دهان این کوآگولوپاتی غالبا به صورت خون‌ریزی لثه تظاهر می‌یابد. اگر این حالت درمان شود در اثر خون‌ریزی سیستمیک کنترل نشده مرگ اتفاق می‌افتد.

دکتر مریم خادمی