موز, بلای جان تمساح کایمن

صادرات موز یکی از تجارت های بزرگ کشور کاستاریکاست که هر ساله صدها میلیون دلار سود برای این کشور به ارمغان می آورد اما این میوه خوشمزه, جان کایمن ها را که یکی از نزدیک ترین خویشاوندان کروکودیل ها هستند به مخاطره انداخته است

صادرات موز یکی از تجارت‌های بزرگ ‌کشور کاستاریکاست که هر ساله صدها میلیون دلار سود برای این کشور به ارمغان می‌آورد. اما این میوه خوشمزه، ‌ جان کایمن‌ها را - که یکی از نزدیک‌ترین خویشاوندان کروکودیل‌ها‌ هستند- به مخاطره انداخته است.

براساس نتیجه تحقیق چاپ شده در مجله «سم شناسی محیط و شیمی»، مشخص شده که اندازه و جثه کایمن های سفید کاستاریکا در نزدیکی مزارع کشت موز بشدت دستخوش تغییر شده است. کایمن سفید یا معمولی نوعی تمساح است که برآمدگی استخوانی و سفید رنگی در اطراف چشم خود دارد و براساس همین ویژگی هم براحتی شناخته می شود. کایمن های سفید قلمرو وسیعی دارند که از جنوب مکزیک آغاز می شود و به آمریکای مرکزی و در نهایت قلب حوزه آبگیر آمازون می رسد. دشمن طبیعی این تمساح با جثه حدود ۲.۵ متری، مار مشهور آناکونداست که پس از خفه کردن، آن را از طریق استخوان سه وجهی آرواره می بلعد. تحقیقاتی که در کاستاریکا انجام شده، حاکی از حضور میزان قابل ملاحظه ای سموم آفت کش در خون این جانور است. در واقع این حیوانات نسبت به دیگر گونه های مشابه که در مسافتی دورتر از باغ های موز زیست می کنند، غلظت بیشتری سموم آفت کش را در خون خود ذخیره کرده اند.

● زهری که ناخواسته خورده می شود

پیتر راس استادیار دانشگاه ویکتوریا بریتیش کلمبیا از کشور کانادا که خود شخصا در این طرح پژوهشی شرکت داشته، می گوید: «جثه این حیوانات نسبت به دیگر همنوعان خود بسیار باریک و نحیف تر شده است. چنانچه می توان گفت جثه کایمن های نزدیک زمین های کشت موز حدود ۵۰ درصد از دیگران لاغرتر است.» «هنوز به طور قطع مشخص نیست که آفت کش ها مستقیما برای کایمن ها سمی است یا این که این ترکیبات شیمیایی به شکل غیرمستقیم کیفیت منابع و ذخایر غذایی این حیوان را کاهش می دهد. دکتر راس معتقد است که سناریوی دوم یعنی تاثیر غیرمستقیم بر منابع غذایی بهتر می تواند غلظت متوسط آفت کش ها را که وی و همکارانش تخمین زده اند توجیه کند.

با توجه به این که تمامی آفت کش های شناسایی شده از نوع حشره کش ها بوده ، پس ترکیبات شیمیایی آنها این قابلیت را داشته که به آسانی بخش های انتهایی زنجیره غذایی یعنی گوشتخوارانی چون کایمن ها را تحت تاثیر قرار دهد. استفاده از حشره کش ها براحتی ماهیانی را که از حشرات تغذیه می کنند، آلوده می کند. نتیجه هم این است که کایمن ها که غذای اصلی شان را ماهی ها تشکیل می دهد، مجبور می شوند تا انرژی بیشتری صرف کنند و دنبال همان تعداد ماهی بگردند که از مسمومیت نجات پیدا کرده اند.

● تغییر موضع آفت کش ها از زمین های کشاورزی به سمت مناطق حفاظت شده

کشور کاستاریکا با آب و هوای گرم، بارندگی زیاد و خاک خوب یکی از بهترین مناطق تولید و به ثمر رساندن میوه موز است. این محصول به عنوان یک صادرات کلیدی نقش بسیار مهمی در اقتصاد ملی این کشور ایفا می کند. فقط در سال ۲۰۱۱ کشور کاستاریکا توانست دو میلیون تن موز به ارزش بالغ بر ۷۰۰ میلیون دلار صادر کند، اما هرچقدر درخواست برای صادرات میوه افزایش پیدا می کند، میزان مصرف آفت کش ها هم بیشتر می شود. ظرف دو دهه اخیر مصرف آفت کش ها در آمریکای مرکزی به بیش از دو برابر رسیده است. کاستاریکا دومین کشور جهان است که مصرف آفت کش در آن روز به روز در حال افزایش است. متاسفانه در این میان میوه موز به دلیل نداشتن تنوع ژنتیک در مقابل بسیاری از آفت ها آسیب پذیر است و در مقایسه با هر محصول دیگر در جهان بیشترین دوز آفت کش را دریافت می کند. در کاستاریکا نبود زیرساخت ها و قوانین مناسب مانع از آن شده تا محدودیت های لازم بر مصرف این مواد شیمیایی اعمال شود. از طرف دیگر، بارندگی های مداوم و سیل آسا باعث شسته شدن سموم شیمیایی از زمین های کشاورزی و انتقال آنها به حوزه های آبگیر طبیعی شده است. در شمال شرق کاستاریکا ظاهرا آفت کش ها راه خود را از مزارع و باغ ها کج کرده و به سمت پایین دست رودخانه مشهور سوارته (رودخانه شانس) و منطقه حفاظت شده تورتوگرو (لاک پشت) روان شده است. این منطقه حفاظت شده غنی، نه تنها زیستگاه کایمن سفید بلکه بسیاری از گونه های در معرض انقراض است که در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی جای دارد.

● علت اهمیت وجود سم در خون کایمن ها

به گفته پائول گرنت محقق ارشد و استاد داوطلب دانشگاه استلنبوش آفریقای جنوبی، کایمن ها به واسطه فراوانی، قلمروی گسترده، عمر طولانی و مهم تر از آن قرار گرفتن در راس هرم غذایی یکی از بهترین شاخص ها برای سنجش سلامت اکوسیستم هستند. هر گونه اختلال یا تنش در زیستگاه قطعا روی جمعیت کایمن ها تاثیر خواهد داشت و از آنجا که کایمن ها موجودات کوچکی نیستند، هر تغییری می تواند براحتی به چشم بیاید. دکتر گرنت و همکارانش با آنالیز خون ۱۴ کایمن تلاش کرده اند تا کوچک ترین نشانه ای از ۷۰ نوع آفت کش رایج و محصولات فرعی حاصل از شکست آنها را پیدا کنند. از ۹ آفت کشی که در خون این کایمن ها شناسایی شد، هفت مورد در رده آلاینده های ارگانیک پایدار جای دارد و براساس مفاد کنوانسیون استکهلم که از ۱۲ سال پیش اجرایی شد، استفاده از آنها منع قانونی دارد. لازم به یادآوری است که آلاینده های ارگانیک پایدار -که به آنها به اصطلاح (POPs) گفته می شود- ترکیبات شیمیایی سمی است که نه تنها آثار مخربی بر محیط زیست بلکه حتی بر سلامت انسان ها دارد. با توجه به قابلیت جابه جایی این مواد توسط آب یا باد، آسیب های وارده منحصر به محل تولید نخواهد بود بلکه حتی می تواند مرزهای جغرافیایی را براحتی درنوردد. ماندگاری طولانی این محصول در طبیعت و توانایی انتقال آن از یک گونه به گونه دیگر از جمله دلایلی است که آن را همیشه در صدر توجه متخصصان قرار داده است.

● سود اقتصادی یا بحران سلامت

دکتر راس می گوید پیدا کردن این ترکیبات شیمیایی در خون کایمن ها به هیچ وجه وی را شوکه نکرده اما این غلظت می تواند هشداری برای کل اکوسیستم باشد. قرار گرفتن در معرض ترکیبات آفت کش ها می تواند بدن موجودات زنده را مستعد برخی بیماری های خاص از جمله نازایی، اختلالات پیشرفته هورمونی و حتی مرگ زودرس کند. دکتر گرنت نیز در خاتمه افزود که دانشمندان هنوز نمی دانند آفت کش ها دقیقا از چه مرحله ای برای یک موجود زنده مشکل زا می شوند، اما این حقیقت که خون کایمن ها به این ترکیبات شیمیایی سمی آلوده شده، بیانگر این واقعیت تلخ است که دیگر موجودات آبزی هم می توانند آلوده شوند. در این میان حضور انسان ها را در زنجیره غذایی نیز نباید از یاد برد.

nationalgeographic

مترجم: فرناز حیدری