اینقدر سرُم نزنید

شاید این اتفاق برای شما هم افتاده باشد که بعد از یک روز کاری خسته کننده, دچار بی حالی و سرگیجه شده باشید و احساس کنید قندخونتان پایین آمده است و بخواهید برای تزریق سرم به نزدیک ترین درمانگاه نزدیک منزلتان مراجعه کنید تا حالتان بهتر شود

شاید این اتفاق برای شما هم افتاده باشد که بعد از یک روز کاری خسته‌کننده، دچار بی‌حالی و سرگیجه شده باشید و احساس کنید قندخونتان پایین آمده است و بخواهید برای تزریق سرم به نزدیک‌ترین درمانگاه نزدیک منزلتان مراجعه کنید تا حالتان بهتر شود...

آیا واقعا این حالت ناشی از پایین آمدن قندخون است؟ چرا برخی از افراد با کوچک‌ترین احساس ضعف و سرگیجه یا خستگی تصور می‌کنند به تزریق سرم نیازمندند؟ آیا تزریق سرم در افرادی که مشکل جدی پزشکی ندارند، کار درستی است؟ گفت‌وگویی با دکتر امیرعلی سهراب‌پور، متخصص بیماری‌های داخلی در بیمارستان شریعتی و استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام دادیم تا بیشتر با سرم و موارد کاربرد آن آشنا شویم.

▪ آیا مصرف سرم در ایران روندی طبیعی دارد؟

- نه! در کشورهای توسعه یافته، مصرف سرم بسیار کمتر از ایران است. تا زمانی که فرد توانایی خوردن غذا یا مایعات را دارد و حالت تهوع و استفراغ ندارد، نباید به او سرم تزریق شود. همان‌طور که به کودکان مبتلا به اسهال در صورت تحمل خوراکی محلول ORS تجویز می‌شود، بزرگسالان نیز در صورت کم‌آب شدن بدن تا حد امکان باید از راه خوراکی آن را جبران کنند.

▪ مگر تزریق سرم ضرر دارد؟

- به هرحال تزریق سرم، یک روش کمکی در درمان بیماری‌‌هاست. باید نسبت به تزریق سرم حساس بود و با صلاحدید پزشک اقدام به این کار کرد. تزریق بی‌مورد سرم افزون بر اینکه سبب هدررفتن سرمایه‌های ملی می‌شود، مثل هر تزریق دیگری با عوارض بالقوه?ای همراه است.

▪ درمورد ترکیب سرم و انواع آن توضیح می‌دهید؟

- سرم‌ها جزو فرآورده‌های دارویی هستند که ترکیب‌های متفاوت و انواع مختلفی مانند سرم?های نمکی، قندی، تغذیه‌ای و سرم‌های تخصصی دارند و هر کدام از آنها برای گروه خاصی از بیماران مورد استفاده قرار می‌گیرد.

▪ بیشترین کاربرد سرم به چه منظور است؟

- سرم‌درمانی برای تامین آب و الکترولیت و سایر مواد مورد نیاز بدن است و در صورت بدحال بودن بیمار انجام می‌شود. به‌خصوص در بیمارانی که نمی‌توانند غذا بخورند یا راه سیستم گوارشی‌شان به علت انسداد یا عمل جراحی بسته شده است. حتی بیمارانی که در بیمارستان بستری هستند، به محض آنکه بتوانند از راه دهان آب و غذا مصرف کنند، لزوما به سرم نیاز ندارند؛ در چنین مواردی مصرف سرم قطع می‌شود و از طریق خوراکی، آب و املاح و موادغذایی مورد نیاز بدن آنان تامین می‌شود.

▪ مهم‌ترین علت تجویز سرم چیست؟

- مهم‌ترین علل تجویز سرم، «افت قندخون» یا «کاهش حجم خون» است. سرم‌های نمکی که عمده ترکیب آنها نمک است، در بیمارانی که حجم خونشان شدیدا کاهش یافته تجویز می‌شوند. از جمله این موارد کودکان یا بزرگسالانی هستند که به اسهال شدید مبتلا شده‌اند، یا دچار استفراغ مکرر در حدی هستند که با وجود احساس تشنگی، نمی‌توانند به اندازه کافی آب و مایعات بنوشند.

▪ چه افراد دیگری ممکن است با کم?آبی مواجه شوند؟

- گاهی اوقات سالمندانی که بیش ‌از حد داروهای مدر مصرف می‌کنند نیز با کم‌آبی مواجه خواهندشد. تزریق سرم‌های نمکی در نمونه‌های ذکر شده باعث بهبود وضعیت بیمار می‌شود و حجم مایع درون رگ را به سرعت افزایش می‌دهد. یک نمون? دیگر بیمارانی هستند که با خونریزی شدید گوارشی مراجعه می‌کنند. این بیماران نیازمند جبران سریع حجم خون از دست رفته هستند و دریافت سرم‌های نمکی گاه نجات‌دهنده جان چنین بیمارانی است.

▪ سایر سرم ها چطور؟

- سرم‌های قندی که عمده ترکیب آنها قند است، هنگام افت قندخون به‌خصوص در بیماران مبتلا به دیابت که گاه در اثر تزریق انسولین یا مصرف قرص با افت قندخون مواجه می‌شوند، تجویز می‌شود. این حالت نسبتا شایع است. انواع دیگر سرم‌ها، سرم‌های قندی-نمکی، پروتئینی و تغذیه‌ای هستند. سرم‌های تغذیه‌ای فقط در بیمارستان‌ها موجود است. این سرم‌ها به دلیل اینکه حاوی مواد چربی و پروتئین هستند، کالری بالایی دارند و در بیمارانی که به علت عمل جراحی نمی‌توانند مدت طولانی غذا بخورند، به صورت وریدی تزریق می‌شود. انواع تخصصی‌تر سرم‌ هم هستند که در درمان بیماران مبتلا به نارسایی کبد، بیماران قلبی‌عروقی، عفونی و... کاربرد دارند.

▪ آیا قبل از تزریق سرم بیماران قلبی، کلیوی، یا دیابتی باید پزشک را از بیماری‌شان مطلع کنند؟

- حتما وگرنه ممکن است عوارض غیرقابل جبرانی را شاهد باشیم، مثلا تزریق سرم نمکی به بیماران دچار نارسایی قلبی یا نارسایی کلیوی می‌تواند آنها را با مشکل جدی مواجه کند. به همان دلیل که این بیماران باید از خوردن نمک به شدت پرهیز کنند، تزریق سرم نمکی نیز ممکن است سبب احتباس آب و نمک در بدن و تشدید علایم بیماری‌شان شود. از سوی دیگر، تزریق سرم حاوی قند در بیماران دیابتی که افت قند نداشته‌اند کار صحیحی نیست و می‌تواند سبب به‌هم‌خوردن تعادل قند خون شود. در موارد ذکر شده، تزریق سرم باید به‌وسیله پزشک مجرب و با دلیل مشخص انجام شود.

▪ هنگام احساس خستگی و ضعف ناشی از افت قندخون تزریق سرم ضروری است؟

- نه! در اغلب موارد در چنین حالتی قندخون طبیعی است زیرا احساس خستگی، بسیاری اوقات ناشی از افت قندخون نیست. برای رفع خستگی کافی است کمی استراحت کنید و مقداری آب، شربت، دوغ یا نوشیدنی‌های سالم دیگر بنوشید. اگر فردی هستید که احساس خستگی دائمی باعث اخلال در کار روزمره‌تان می‌شود، باید به‌جای درخواست برای تزریق سرم به پزشک مراجعه کنید تا علت آن بررسی شود.

▪ احساس خستگی دائمی به چه دلیل می‌تواند باشد؟

- در این مورد علل جسمی و روانی مختلفی مطرح‌اند. در اکثر قریب به اتفاق، علت مهم و خطرناکی وجود ندارد. کم‌خونی یک علت شایع به‌خصوص در خانم‌هاست. مسایل غیرجسمی شامل افسردگی و اضطراب‌های خفیف و نهفته هم علت خستگی در بخش زیادی از جامعه هستند. کمبودهای هورمونی، مصرف برخی داروها، بعضی بیماری‌های عفونی مزمن، مشکلات قلبی، کلیوی، کبدی و بالاخره بیماری‌های نادر عضلانی-اسکلتی هم می‌تواند علت ضعف و خستگی در چنین افرادی باشد. در افراد مسنی که در هفته‌ها و ماه‌های اخیر دچار خستگی شده‌اند، علاوه بر علل مذکور باید به فکر بدخیمی‌ها هم بود.

▪ آیا تزریق سرم در تمامی موارد باعث بهبود وضعیت بیمار می‌شود؟

- متاسفانه برخی افراد تصور می‌کنند بیماری‌شان با تزریق سرم بهبود خواهد یافت. به همین دلیل با مراجعه به درمانگاه یا اورژانس، از پزشک درخواست می‌کنند برایشان سرم تجویز کند. این تصور بین مردم و مخصوصا خانم‌ها رایج است و متاسفانه برخی از همکاران نیز به آن دامن می‌زنند. همه ما باید بدانیم که سرم، دارو نیست.

▪ پس خانم‌ها بیشترین تزریق سرم را دارند؟

- معمولا همین‌طور است. فشارخون طبیعی ۱۲۰ روی ۸۰ میلی‌متر جیوه است اما فشارخون در بسیاری از خانم‌های جوان به طور طبیعی از این عدد کمتر است. برخی از این افراد مکررا برای تزریق سرم به درمانگاه‌ها مراجعه می‌کنند اما بازهم هرگاه فشارخونشان اندازه‌گیری می‌شود پایین گزارش می‌شود! تأثیر تزریق سرم در این افراد مثل هر فرد سالم دیگری مثل این است که یک یا دو لیوان شربت آبلیموی خوشمزه نوش‌جان کرده باشند؛ بنابراین ممکن است به طور موقت احساس خوبی هم پیدا کنند.

راضیه پاشایی

دکتر امیرعلی سهراب‌پور می?گوید آمار مصرف سرُم? در کشور ما بسیار بالاتر از کشورهای توسعه یافته است