نترسید, شما وسواسی نیستید

هر آنچه می خواهید در مورد وسواس بدانید

شستن و شستن و شستن، کنترل و کنترل و کنترل، تکرار و تکرار و تکرار. این کارها زندگی روزمره برخی افراد است که ما به آنها وسواسی می‌گوییم و تنها می‌پنداریم که این رفتارهای تکرارکننده برای ما که آنها را مشاهده می‌کنیم، خسته‌کننده و باورنکردنی است اما خودشان هم خسته‌ شده‌اند از رفتارهایی که گویی هیچ توانی برای مقابله با آن ندارند. آنها به یک اختلال مبتلا شده‌اند به نام وسواس.

● وسواس چیست؟

اختلال وسواس که با عنوان کامل‌تر وسواس فکری ـ عملی ‌(OCD) شناخته می‌شود یک اختلال در گروه اختلالات اضطرابی است که افراد مبتلا به آن افکار، احساسات و ایده‌های ناخواسته و تکرارشونده یا رفتارهایی دارند که این احساس را به آنها می‌دهد که مجبور به انجام کاری خاص هستند. اغلب مبتلایان به این اختلال در برابر این اجبار خود را ناتوان می‌بینند و این رفتارها را انجام می‌دهند تا از افکار وسواسی‌شان خلاص شوند، اما این کار تنها به آنها تسکین موقتی می‌دهد. انجام ندادن این کارها نیز می‌تواند موجب اضطراب زیادی در این افراد شود. برخلاف باور عامه که تصور می‌کنند افراد وسواسی هیچ‌گونه ناراحتی از رفتارهای وسواسی‌شان ندارند و از وسواس‌شان آگاه نیستند، آنها می‌دانند که رفتارشان وسواسی و غیرمنطقی است اما نمی‌توانند مانع انجام آنها شوند.

● سن شیوع و علت‌ها

تعداد مبتلایان به اختلال وسواس بیشتر از آن چیزی است که فکرش را می‌کنید. اغلب افراد نشانه‌های این اختلال را تا سی سالگی بروز می‌دهند.

در مورد علت ابتلا به این اختلال نیز نمی‌توان با قطعیت به یک یا چند مورد خاص اشاره کرد. چند فرضیه در مورد علت‌های این اختلال وجود دارد اما هیچ کدام تائید نشده است. برخی روان‌شناسان معتقدند که این اختلال به آسیب نورون‌های مغزی و عملکرد نادرست بخش‌هایی از مغز مرتبط است. در این زمینه چند تحقیق به نابهنجاری‌های مغزی بیماران مبتلا به وسواس اشاره کرده‌اند، اما در این زمینه تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.

● علائم

علائم زیر از جمله عمده‌ترین نشانه‌های این اختلال است:

- رفتارها یا افکار تکرارشونده و مزاحمی که به دلیل بیماری یا مصرف دارو ایجاد نشده است.

رفتارها یا افکاری که موجب ناراحتی زیاد فرد می‌شود یا مزاحم زندگی روزمره اوست.

باید توجه داشت که افکار و رفتارهای وسواسی بسیار متنوع است. یک نمونه از این افکار و رفتارها که تعداد بیشتری از افراد وسواسی آن را نشان می‌دهند، ترس زیاد از عفونت و اجبار برای شستن چند باره دست‌هاست.

برای تشخیص این اختلال علاوه بر دقت در رفتار و افکار روزمره که به فرد نشان می‌دهد آیا علائم این اختلال را‌ (به مهم‌ترین آنها در سطور بالا اشاره شد) دارا هستند یا نه، پرسشنامه‌هایی همچون (YBOCS) وجود دارد که روان‌شناسان برای تشخیص این اختلال از آن استفاده می‌کنند.

● درمان

اکنون روش‌های درمان وسواس روز به روز دقیق‌تر و موفق‌تر می‌شود. بعضی از این روش‌ها مکمل یکدیگرند و زمانی که با همدیگر استفاده شوند موثرترند. در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

۱ـ درمان دارویی: نخستین درمانی که از سوی روانپزشکان استفاده می‌شود، تجویز تعدادی از داروهای ضد‌افسردگی با عنوان داروهای سه‌حلقه‌ای است. «فلوکسیتین» مشهورترین و پرطرفدارترین دارو از این گروه است که برای درمان این اختلال استفاده می‌شود.

۲ـ درمان شناختی ـ رفتاری: علاوه بر درمان دارویی،‌ روان‌درمانی‌هایی مبتنی بر تغییر شناخت و رفتار که با عنوان درمان شناختی ـ رفتاری شناخته می‌شود، بسیار موثر است. در این درمان، بیمار زمان زیادی با موقعیت‌هایی که افکار وسواسی او را بر می‌انگیزانند مواجه می‌شود و یاد می‌گیرد که بتدریج اضطراب انجام ندادن رفتار وسواسی را تحمل کند و کاهش دهد.

علاوه بر اینها استفاده از روش‌های زیر نیز می‌تواند در کاهش علائم این اختلال به شما کند:

تقویت اعتماد به نفس: برای این کار می‌توانید هر روز روی یک کاغذ کارهایی را بنویسید که توانایی انجام آنها را دارید و بسیاری از اطرافیان شما در انجام آنها ناتوان هستند. اگر کمی فکر کنید، متوجه می‌‌شوید تعداد این کارها خیلی زیاد است؛ فقط چون برای شما یک امر عادی به شمار می‌‌آید، به توانایی‌های خود باور نداشتید.

عدم سرزنش: هر بار که فکر وسواسی به سراغ شما آمد، از آن رنجیده نشوید و خودتان را سرزنش نکنید، زیرا این کار شما را در یک چرخه معیوب قرار می‌دهد و وسواس‌تان را تشدید می‌کند.

تشویق: هر بار که موفق شدید بدون اضطراب بر فکر وسواسی خود غلبه کنید، خودتان را تشویق کنید.‌

ایست: زمانی که فکر وسواسی به شما حمله کرد، ابتدا آن را آزاد بگذارید. مثلا اگر احساس کردید دست‌تان کثیف است، به دستشویی بروید و مشغول شستن دست‌هایتان شوید. بعد یکباره بگویید ایست و به شستن دست‌هایتان خاتمه دهید و کلمه ایست و توقف بعد از آن را یک قانون نقض‌ناشدنی در نظر بگیرید.

قرار گرفتن در موقعیت‌های مشابه وسواس: مثلا اگر از نامرتب بودن احتمالی کیف خود همیشه رنج می‌‌برید و می‌ترسید که کتاب، دفتر یا خودکارتان را جا گذاشته باشید و همین فکر باعث می‌‌شود هر شب چند بار کیف خود را بیرون بریزید و آن را مرتب کنید، از خواهر، برادر یا دوست‌تان که به عنوان همراه انتخاب کرده‌اید بخواهید کیفش را در حضور شما مرتب کند و شما هم پس از او همان کار را انجام دهید.

محمد ملکی‌

روان‌شناس