اول اجرای عمومی بعد جشنواره

گفت وگو با ناصح کامکاری کارگردان« منظومه مور بی ملکه»

ناصح کامکاری نمایشنامه‌نویس، کارگردان، طراح صحنه و نور، کارشناسی طراحی صحنه خود را در دانشکده هنرهای زیبا و دوره طراحی صحنه را زیر نظر ژوزف اسووبودا در انستیتو بین‌المللی دلاماریونت فرانسه گذرانده و همچنین دارای مدرک کارشناسی ارشد نمایشی از دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران است.

او فعالیت حرفه‌ای خود را از دستیار کارگردانی در سال ۶۷ آغاز کرد. کامکاری با وجود کارگردانی، نگارش و ترجمه متون نمایشی، همچنان به طراحی صحنه می‌پردازد. کامکاری با نمایش منظومه مور بی ملکه در بخش مرور ۸۶-۸۵ جشنواره بیست و ششم حضور دارد البته تا تنظیم این گفت‌وگو او هنوز از اینکه گروهش بتواند به اجرای جشنواره برسد اطمینان نداشت. در این گفت‌وگو علاوه بر پرداختن به وجوه مختلف این نمایش تلاش کردیم به جهات مختلف جشنواره نیز نگاهی داشته باشیم. کامکاری سال ۸۵ را برای تئاتر سال چندان خوبی نمی‌داند اما در مورد بخش‌های غیررقابتی جشنواره امسال نظر مساعدی دارد.

▪ نمایش «مور بی‌ملکه» در اجرای عمومی خود بیش از نود دقیقه بود اما این نمایش در جشنواره ۶۰ دقیقه است. دلیل این تغییر چیست؟

ـ «منظومه مور بی‌ملکه» عنوان یک نمایش سه‌قسمتی بود. «مرغ باغ هپروت»،‌ «ماهی با قلاب گریخته» و «منظومه مور بی‌ملکه» ما در جشنواره تنها بخش «منظومه مور بی‌ملکه» را اجرا می‌کنیم به همین دلیل زمان نمایش ۶۰ دقیقه است.

▪ آیا عوامل نمایش تغییری نداشته‌اند؟

ـ بازیگرانی که در این قسمت حضور دارند تغییری نکرده‌اند و در کل باید بگویم عوامل نمایش هیچ تغییری نداشته است.

▪ چطور در این بخش پذیرفته شدید؟ آیا در همان زمان اجرای عمومی این اتفاق افتاد؟

ـ پس از فراخوان جشنواره ما درخواست حضور در بخش مرور تئاتر را داشتیم اعضای انتخاب در همان زمان اجرای عمومی نمایش ما را دیدند و نمایش برای حضور در این بخش پذیرفته شد. البته خبر پذیرفته‌شدن نمایش را حدود دو سه ماه قبل به ما اعلام کردند.

▪ اعلام انتخاب نمایش در این زمان برای گروه مشکلی را ایجاد نکرد؟

ـ در واقع وقتی این خبر اعلام شد هر یک از اعضای گروه مشغول کار بودند. ما دو سه ماه قبل از آغاز جشنواره از پذیرفته شدن‌مان مطلع شدیم اما خبر قطعی را که می‌شد روی آن حساب کرد اواخر دی‌ماه به ما دادند. در این زمان الهام پاوه‌نژاد مشغول بازی در «مرغابی وحشی» بود و علی بی‌غم نیز در تله‌تئاتر «ملودی شهر بارانی» بازی می‌کرد و خود من نیز درگیر یک کار سینمایی بودم. این دیر خبر کردن از یک سو و عدم تسویه مالی اجرای عمومی نمایش از سوی دیگر موجب ناراحتی گروه شده است.

▪ چه میزان از دستمزدهای اجرای عمومی شما باقی مانده؟ آیا برای اجرا در جشنواره قرارداد تازه‌ای ندارید؟

ـ قرار بود تا تیرماه با گروه تسویه‌حساب شود اما هنوز قرارداد گیشه باقی مانده است. وقتی نمایش به عنوان اثر برگزیده انتخاب می‌شود این توقع وجود دارد که بده‌بستان‌های مالی نیز با گروه به شکلی معقول انجام شود. با توجه به اعلام دیرهنگام جشنواره و با توجه به اینکه معلوم نبود ما بتوانیم همه عوامل را برای اجرا در جشنواره گردهم جمع کنیم. هزینه‌ای بابت حضور در جشنواره نگرفتیم و این مساله را به پس از اجرای جشنواره موکول کردیم زیرا تا یکی دو روز قبل هم هنوز معلوم نبود به اجرا خواهیم رسید یا خیر.

▪ پس از آگاهی از حضور در جشنواره و باتوجه به درگیری بازیگران با دیگر پروژه‌ها چگونه خود را برای حضور آماده کردید؟

ـ ما زمان را از دست دادیم به همین دلیل هم هنوز برای اجرا به قطعیت نرسیدیم هر یک از بازیگران در وقت‌هایی که دست داد به صورت انفرادی روی متن کار کردند. چون یکی از بازیگران در صحنه نواختن ساز دارد به تنهایی روی نت‌هایش کار می‌کند و بازیگر دیگر هم به همین ترتیب عمل می‌کند.

▪ بخش مرور جشنواره که «منظومه مور بی‌ملکه» در آن حضور دارد را چگونه می‌بینید؟

ـ در سال‌های گذشته گروه‌ها ابتدا در جشنواره تئاتر فجر حضور می‌یافتند و سپس حاصل کارشان در طول سال به اجرای عمومی درمی‌آمد من همواره منتقد این شیوه جشنواره بودم. به‌نظرم این روشی که در بخش مرور اجرا می‌شود مناسب‌تر است. ابتدا یک نمایشی به اجرای عمومی در بیاید و پس از آنکه از سوی مردم مورد توجه قرار گرفت به عنوان نمایش برگزیده در جشنواره به نمایش در بیاید. زیرا نمایش در اجراهای عمومی به قوام کافی می‌رسد و با مخاطب ارتباط شایسته‌ای برقرار می‌کند. به این ترتیب تماشاگران در جشنواره با یک اثر قوام یافته روبه‌رو می‌شوند مشکلی که در این حوزه وجود دارد این است که به تئاتر هم مثل سینما نگاه می‌شود در سینما فیلم روی نگاتیو ثبت شده و می‌شود هر لحظه که اراده کردیم آن را نمایش دهیم اما تئاتر علاوه بر نیاز به آمادگی بازیگران به دکور، طراحی صحنه، لباس و... نیز نیاز داردکه تهیه هرکدام مشکلات خاص خود را دارد بنابراین نمی‌شود هر وقت اراده کردیم نمایشی را روی صحنه ببریم چنین نمایش‌هایی حداقل بیست روز تا یک ماه به تمرین نیاز دارد.

▪ در واقع شما با شکل غیررقابتی و تکرار نمایش‌های اجرا شده در سال در جشنواره بیشتر موافق هستید؟

ـ مدت اجرای نمایش‌ها بسیار محدود است حتی نمایش‌هایی که یک ماه روی صحنه هستند فرصت کافی را پیدا نمی‌کنند تا چگونگی اجرای نمایش را به اطلاع علاقه‌مندان برسانند در این شرایط وقتی نمایشی اجرا می‌شود و مورد توجه قرار می‌گیرد در اجرای جشنواره‌ای این فرصت به تماشاگرانی که موفق به دیدن نمایش نشده‌اند داده می‌شود از سوی دیگر وقتی اجرای عمومی تمام می‌شود کار در ذهن عوامل اجرایی ته‌نشین می‌شود که اگر بخواهیم حاصل جمع نظر تماشاگران را در پروسه اجرا دخیل کنیم این فرصت در بخش مرور جشنواره امکانپذیر است.

▪ نمایش شما در تالار قشقایی به صحنه رفته بود و اکنون در تالار مولوی اجرا می‌شود این تغییر مکان نمایش مشکلاتی را در پی نداشته است.

ـ برای «منظومه مور بی‌ملکه» مشکلی دربرنداشت بلکه به‌خاطر اینکه فقط در یک قسمت اجرا می‌شود و به‌خاطر امکاناتی که تالار مولوی دارد ما می‌توانیم از امکان نوردهی بهتری برخوردار شویم. شاید برای گروه‌های دیگری که نمایش‌های آنها احتیاج به دکور بلندتری دارد این تغییر مکان و کوتاه‌تر بودن سقف تالار مولوی مشکلی برای آنها داشته باشد اما برای ما مشکلی نداشت.

▪ گستردگی جشنواره امسال را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

ـ برآوردی که من از فراخوان جشنواره امسال داشتم یک فراخوان آرمان‌گرایانه برخاسته از یک بررسی جامع از خلاها و نیازهای تئاتر ما بود. آرمان‌گرایانه از نظر اینکه خیلی با ظرفیت‌های تئاتر ما تطبیق نداشت و ممکن بود بسیاری از برنامه‌ها برای عملی شدن دچار مشکل شود نمایش‌های زیادی به این فراخوان پاسخ دادند اما ظرفیت‌های اجرای جشنواره این امکان را نداشت تا گروه‌های زیادی در بخش مرور حضور پیدا کنند. ای کاش پس از برگزاری جشنواره این انگیزه برای مدیران تئاتر کشور ایجاد شود تا هرچه بیشتر در این حوزه ظرفیت سازی کنند. بهتر است به نحوی با سازمان‌های دیگر تعامل برقرار شود تا در طول سال اجراها در این سالن‌هایی که اکنون به جشنواره اختصاص پیدا کرده ادامه یابد. بدین‌ترتیب رفته‌رفته تماشاگران نیز سالن‌ها را می‌شناسند و تئاتر تهران به چند سالن در مرکز شهر محدود نمی‌شود. اکنون سالن‌های گمنامی به جشنواره اختصاص یافته که ممکن است خیلی‌ها آن را نشناسند. اگر این سالن‌ها تا سال بعد تعطیل بمانند از دست می‌روند. لازم است برنامه‌ای فراگیر برای نهادینه شدن این سالن‌ها طراحی و اجرا شود و این گستردگی اتفاقی نباشد که فقط امسال رخ داده است. ما همه خواهان گسترش جشنواره هستیم و من روی استمرار این گستردگی تاکید می‌کنم.

▪ دقیقا کدام بخش از جشنواره امسال را می‌توان از ویژگی‌های مثبت آن برشمرد؟

ـ نوع و تعدد بخش‌های جشنواره مهم‌ترین ویژگی آن است که سعی شده همه نوع تئاتر حرفه‌ای، آماتوری و دانشجویی را در بر بگیرد و همه سالن‌ها به طور همزمان به کار گرفته شود. در این میان حتی نمایش شهرستان‌ها نیز فراموش نشده و در جشنواره به شکل شایسته‌ای حضور پیدا کرده است. شاید یکی از دلایل این حضور فراگیر دبیر جشنواره باشد که یک فرد دانشگاهی است.

▪ شما به جز اینکه در جشنواره «منظومه موربی ملکه» را به اجرا درمی‌آورید چگونه جشنواره را دنبال می‌کنید؟

ـ سعی کردم نمایش گروه‌هایی را که در جشنواره حضور دارند و از من مشاوره گرفته‌اند را ببینم. البته موفق به دیدن همه آنها نشده‌ام.

▪ به جز حضور در بخش مرور آیا متقاضی شرکت در بخش دیگری بودید؟

ـ من فقط در بخش مرور شرکت کردم زیرا هیچگاه به بخشی که به تولید منجر می‌شود فکر نمی‌کنم. می‌دانم که یک متن به خوبی نمی‌تواند از همه مراحل انتخاب جشنواره بگذرد تا به اجرا برسد بنابراین ترجیح می‌دهم همان مسیری را طی کنم که برای اجرای «منظومه موربی ملکه» طی کردم این‌طوری انرژی کمتری صرف می‌شود زیرا معتقدم در شکل عکس آن خیلی از بودجه‌ها بی هدف تلف می‌شود.

▪ با برگزاری جشنواره فجر گویی به سال جدیدی برای تئاتر پا می‌گذاریم. سال گذشته را در تئاتر چگونه گذراندید؟

ـ سال گذشته سال خاصی برای تئاتر بود. سالی تلخ و شیرین. به این جهت که ضرورت بازسازی تئاتر شهر که اصلی‌ترین مرکز تئاتر است مقارن شد با حسرت به صحنه رفتن خیلی از اجراها و بیکار ماندن خیلی از تئاتری‌های حرفه‌ای. زیرا در زمان اجرای تعمیرات هیچ چاره‌ای برای خلأ ایجاد شده اندیشیده نشد. خیلی از کارگردان‌هایی که فرصت داشتند نمایشی به روی صحنه ببرند به خاطر تعطیلی تئاتر شهر موفق نشدند و مشغله ذهنی و معیشتی داشتند.

من سال ۸۴ چهار نمایش را طراحی صحنه کردم. اما سال ۸۵ فقط یک کار به روی صحنه بردم. برای خیلی از همکاران من نیز این اتفاق افتاد. آیا وقتی قرار است اتوبوسی بازسازی شود سرنشینان آن را میان راه رها می‌کنند یا اینکه ابتدا راهی برای رساندن سرنشینان به مقصد اندیشیده می‌شود و بعد برای تعمیر آن اقدامی صورت می‌گیرد؟ اگر چه بازسازی فی‌نفسه خوب است، اما بازسازی ابتدا باید در نگرش ما به تئاتر صورت بگیرد که اگر این اتفاق می‌افتاد هرگز سخت‌افزارهای ما که یکی از آنها سالن است چنان مستهلک نمی‌شد که برای تعمیر آن نیاز به تعطیلی چند ماهه باشد.