هند, گورستان خفته تاریخ

این روزها تنها گنج های نهفته ای چون مقبره های تاریخی نیستند كه با خطر نابودی صددرصد مواجهند, بلكه حتی تاج محل, یكی از معروف ترین شهرهای باستانی كشور هند و دنیای اسلام نیز در معرض این تهدید بزرگ قرار دارد

وقتی از دوردست ها به تاج محل می نگرید، به یاد اشعار زیبای شاعران پارسی زبان هند می افتید؛ درخششی جذاب كه یادآور تمام زیبایی های هند باستان است. اما از نزدیك، این شكوه ستودنی، به خرابه ای بیش شبیه نیست. باران های اسیدی و مواد شیمیایی زائدی كه از كارخانه های تصفیه روغن نشأت می گیرند، ذره ذره چهره شهر را به سوی نابودی می كشانند. كانال های تاریخی هدایت آب، بوی گند می دهند. زباله در همه جا به چشم می خورد و دود ناشی از كارخانه هایی كه هنوز هم از سوخت زغال سنگ استفاده می كنند، در هوا موج می زند. در قرن ۱۸ و اوایل قرن ۱۹، اشخاصی كه به عنوان توریست پا به دهلی نو، پایتخت هند می گذاشتند، با تصویری تاسف برانگیز، یعنی خرابه های آثار تاریخی شهر روبه رو می شدند.در هر طرف، صحنه بناهای سقوط كرده، زمین ها و دیوارهای سوراخ شده توسط غارتگران و درختچه هایی كه از میان خشت های گلی سر به آسمان كشیده بودند، دیده می شد. حمام ها و قصرها، برج های باشكوه مقبره ها، معابد خالی و خرابه های خانه های صوفیان، تنها باقیمانده ۶۰۰ سال امپراتوری حكمرانان هندی بر این سرزمین هستند.ویلیام فرانكلین ، مورخ انگلیسی كه در سال ۱۷۹۵ از هند دیدن كرده، در مورد میراث از دست رفته هندی ها می گوید: تا جایی كه چشم كار می كند، زمین پوشیده از خرابه های باغ های قدیمی، باقیمانده سرسراهای باشكوه و بناهایی است كه با خاك یكسان شده اند. شكوه آن چیزی كه یك روز كانون تمدن و زیبایی جهان بود، امروز چیزی بیش از تلی بی قواره از خشت های خردشده نیست.

بهشت باستان شناسان

از در ورودی پا به درون می گذاری، از حیاط خلوت رد می شوی و به مقبره ای آجری می رسی كه عمری بیش از ۴۵۰ سال دارد. این مقبره كه یكی از جالب ترین آثار باستانی كشور هند است، در گوشه ای از شهر از دیدها پنهان مانده است. نمای ظاهری اش به یكی از اولین مقبره هایی می ماند كه یادآور سبك ایرانی و مغولی است؛ سبكی كه صد سال بعد، باعث شكل گرفتن شهر باستانی تاج محل شد. چند قدمی كه جلوتر می روی، ناگهان بوی نامطبوعی مشامت را می آزارد؛ باوركردنی نیست، اما انگار شهرداری، اینجا را به یك سرویس بهداشتی عمومی تبدیل كرده است. دردسرها در این شهر حتی پیش از ورود به اماكن تاریخی هم به چشم می خورند. مقامات شهری، استفاده از وسایل نقلیه ای كه از سوخت های فسیلی استفاده می كنند را ممنوع كرده اند و درنتیجه بازدیدكنندگان باید سوار بر ارابه هایی شوند كه توسط اسب یا شتر حركت می كنند. با وجود مشخص بودن هزینه مسافرت های داخل شهری، گرفتن مبلغ بیش از حد از مشتریان، امری بسیار معمول است. وقتی به دروازه ورودی بنایی وارد می شوی كه سلطان شاه جهان برای همسر دومش ساخته است، پیش از همه مورد استقبال دوره گردان قرار می گیری. بطری های آب یك بار مصرف و كارت پستال هایی از تاریخ هند در همه جا به چشم می خورند. شاید بتوان از دست این نمایندگان سمج تاج محل فرار كرد، اما پشت سرگذاشتن مامور بداخلاق فروش بلیت، به هیچ وجه كار آسانی نیست. پس از خرید بلیت، صف شماره دو شروع می شود؛ طولانی تر و گاه بسیار پرهزینه تر!

ماموران امنیتی در دو نقطه از این صف، تمام وسایل گردشگران را به امید یافتن شیئی غیر مجاز تفتیش كرده و هرچیزی را كه در لیست موارد غیرقانونی باشد، مصادره می كنند. جالب اینجاست كه وسایل ساده ای چون سه پایه های فیلمبرداری و عكاسی، گوشی های تلفن همراه و دوربین های فیلمبرداری هم جزو این لیست بلندبالا قرار دارند. خطر ربوده شدن وسایل توسط جیب برها هم مشكلی است كه همیشه وجود دارد. دست آخر قدم به داخل بنا می گذارید. در نگاه اول اینجا به بهشت باستان شناسان شبیه است. باغ ها، فواره های تزئینی، گلدسته ها و طاقدیس های عظیم پوشیده از مرمر در همه جا به چشم می آیند و تقارن سازه ها توجه هر بیننده ای را به خود جلب می كند، اما به محض اینكه چشم به این صحنه ها عادت می كند، تحسین جای خود را به تقبیح می دهد. بطری های پلاستیكی در گوشه و كنار، جا خوش كرده اند. كانال های آب، پر از آلودگی هستند. چاپ های سیلك آویخته به دیوارها پاره شده و در بعضی نقاط از دیوارها آویزانند. بوی فضولات كبوترها كه در اتاق های داخلی معابد جمع شده، مشام هر رهگذری را می آزارد و لانه های بزرگ زنبور از طاقدیس ها آویخته شده اند.

میراث از دست رفته تاریخ

نالینی تاكور ، رئیس مدرسه معماری دهلی نو است. در هند او را به عنوان پیشروترین فرد در حفظ آثار باستانی می شناسند. تاكور می گوید: هند، كشوری با میراث تاریخی بی پایان است. اما با گذشت این سالها، حتی بهترین آثار تاریخی هند هم رو به نابودی می روند. نابودی چنین سرمایه هایی، آن هم در كشوری با این پیشینه تاریخی، به یك بحران تمام عیار شبیه است. اگر نتوانیم بسرعت این روند تخریب را متوقف كنیم، همه چیز را از دست خواهیم داد. طی بیش از ۲ هزار سال تاریخ كشور هند، این سرزمین بستر پیدایش ادیان گوناگونی بوده است كه از آن جمله می توان به بودا و كیش هندو اشاره كرد. مسیحیت و اسلام نیز به عنوان ادیانی جدیدتر و در پی قرن ها سلطه امپراتوران مسلمان و مسیحی در این كشور پا گرفته اند. این امپراتوران در پی سالهای حكمرانی خود، با به جا گذاشتن آثار تاریخی چون معابد و قصرهای باشكوه، نام خود را تا جاودانه تاریخ زنده نگه داشتند.

آمار NGOهای حفاظت از آثار تاریخی هند، حاكی از آن است كه این كشور بیش از ۷۰ هزار اثر تاریخی را در دل خود جا داده است، تا جایی كه كمیته میراث بین الملل یونسكو، لقب بزرگترین منبع میراث تاریخی جهان را به این كشور آسیای جنوب شرقی داده است. اما امروزه اوضاع تفاوت زیادی با قرون ۱۸ و ۱۹ دارد. در یك قرن گذشته، جمعیت دهلی نو از ۲۰۰ هزار به ۱۵ میلیون افزایش یافته، در حالی كه یك چهارم از این جمعیت، بومی ساكن مناطق فقیرنشین شهر هستند و سه چهارم دیگر در مناطقی ساكنند كه فاقد هرگونه سیستم بهداشتی و نظارتی است. مطمئنا در چنین وضعیت اسفبار اجتماعی، مسائلی چون حفاظت از میراث باستانی كشور در اولویت قرار ندارد و در حال حاضر حتی دیگر خرابه هایی كه روزی ویلیام فرانكلین شاهد آنها بوده، وجود خارجی ندارند. با این حال تنها رم و قاهره هستند كه در میزان تعدد آثار باستانی، توانایی رقابت با دهلی را دارند، اما هنوز هم بسیاری از بناهای تاریخی شهر به صورت ناشناخته مورد استفاده و تخریب مردم قرار می گیرند.

---