چند و چون قاچاق در بازار طلا

دو دهه پیش وقتی جزیره کیش به عنوان یکی از مناطق آزاد کشور معرفی شد و تنوع مراکز خرید و البته قیمت بسیار ارزان کالاهای ارائه شده در آنها دهان به دهان بین مردم چرخید, موجی از خریداران به این منطقه آزاد و البته گردشگری سرازیر شد

دو دهه پیش وقتی جزیره کیش به عنوان یکی از مناطق آزاد کشور معرفی شد و تنوع مراکز خرید و البته قیمت بسیار ارزان کالاهای ارائه شده در آنها دهان به دهان بین مردم چرخید، موجی از خریداران به این منطقه آزاد و البته گردشگری سرازیر شد. همین موضوع باعث شد برخی بنکداران و واردکنندگان بازار برای نپرداختن عوارض گمرکی به ارسال کالاهایشان توسط گروهی از مسافران از این جزیره زیبا به بازار مصرف در سرزمین اصلی به صورت چمدانی اقدام کنند و در اصطلاح تجارت چمدانی منطقه را رونق دهند.

اما پس از مدتی که چمدان‌های بسیاری از جزایر خلیج‌فارس به مناطق مختلف کشورمان ارسال شد و سود تقریبا مناسبی به هر دو گروه یعنی مسافران و البته صاحبان کالا رسید، حرفه‌ای به نام چتربازی نیز در این منطقه رونق گرفت. گروهی از مسافران صرفا در ازای دریافت بلیت و محل اقامت رایگان برای حمل بار دیگران به کار گرفته می‌شدند، گروه دیگری هم با هزینه خودشان سفر می‌کردند و در ازای حمل بار بنکداران به مقصد موردنظرشان درصدی به عنوان حق‌الزحمه دریافت می‌کردند.

امروز دیگر از آن چتربازها خبری نیست، اما چتر این گروه جای دیگری از بازار گسترده شده است و به جای حمل و نقل کیف، کفش، البسه، لوازم آرایش، لوازم آشپزخانه و خوراکی، باری کوچک اما بسیار سودآور را حمل می‌کنند. این محموله کوچک اما پرسود چیزی نیست جز فلز زرد رنگ گرانبها یعنی طلا و مصنوعات آن.

اگرچه فعالیت این گروه را نمی‌توان در ردیف قاچاق کالا در نظر گرفت، اما این چتربازها و البته تعداد محدودی از فعالان بازار طلا با استفاده از موقعیت ایجاد شده یعنی ضعف قوانین و البته سوءاستفاده از معافیت‌های گمرکی مسافران در کنار نوسانات ارزی، اقدام به ارسال یا واردات مصنوعات طلا به کشور می‌کنند. هرچند طبق قوانین جمهوری اسلامی، صادرات و واردات این فلز گرانبها با شرایط خاصی انجام می‌گیرد (طبق آمار ارائه شده در وب‌سایت گمرک جمهوری اسلامی ایران هر مسافر می‌تواند ۱۵۰ گرم طلای ساخته‌شده بدون نگین را از کشور خارج کند) و در برخی موارد حتی ورود و خروج هرنوع طلا به کشور ممنوع است، اما برق این فلز گرانبها باعث شده برخی با نادیده گرفتن قوانین دست به صادرات و واردات مجازی (غیرواقعی) طلا به صورت غیرقانونی اما به ظاهر قانونی بزنند. همین چند روز قبل بود که محموله قاچاق ۲۱۶ کیلوگرمی طلا از داخل یک لنج سیب‌زمینی در بندرعباس کشف و ضبط شد.

اما چرا این گونه می‌شود؟ قیمت طلا در ایران مستقیم از نرخ‌های تعیین شده در بازارهای جهانی محاسبه می‌شود، در عین حال به دلیل دلاری بودن قیمت‌های جهانی طلا، نرخ ارز نیز در قیمت طلا در داخل کشور تاثیرگذار است. با این حال گاهی به دلیل نوسانات نرخ ارز و البته اونس جهانی، قیمت طلا در ایران با خارج از کشور بسیار متفاوت می‌شود و بعضا قیمت طلا در ایران از ارزش آن کمتر و گاهی هم گران‌تر می‌شود. به عبارت دیگر، پولی که شما بابت خرید یک قطعه طلا می‌پردازید کمتر (یا بیشتر) ارزش طلای به کار رفته در آن قطعه است. این تفاوت باعث شده شرایط حرکت این فلز زرد رنگ از داخل به خارج یا برعکس فراهم شود و چتربازها با راهنمایی گروه اندکی از فرصت‌طلبان فعال در بازار طلا با توجه به نوسانات قیمت، مسیر حرکتشان را تعیین کنند.

مثلا نوسانات اخیر در بازار ارز باعث شده است گاهی اختلاف قیمت یک کیلوگرم طلا یا همان شمش در داخل با خارج از ایران به حدود چند میلیون تومان برسد و طبیعی است این سود سرشار چقدر برای جماعت فرصت‌طلب وسوسه‌انگیز خواهد بود.

وقتی اختلاف قیمت طلا در بازار داخلی با خارجی زیاد شود و بستن چمدان قاچاق صرفه اقتصادی داشته باشد از آنجا که حمل شمش کار بسیار دشواری است و براحتی قابل شناسایی، سودجویان طلایی به ساخت مصنوعات طلا با عیار بالا و با وزن غیرمعمول اقدام می‌کنند. به عنوان مثال آنها النگوهایی با وزن۳۰۰، ۴۰۰ گرم یا زنجیر و دستبند ۵۰۰ گرمی می‌سازند و آن را تحویل چترباز می‌دهند تا به مقصدی مشخص که معمولا در کشور ترکیه یا امارت است، برساند. البته لازم به یادآوری است این چتربازها افراد عادی نیستند، بلکه افرادی مطلع بوده و با شناخت کامل توسط سودجویان بازار طلا به کار گرفته می‌شوند. فردی که طلا را از کشور خارج می‌کند در ازای آن یا ارز (دلار) دریافت می‌کند یا طلای با عیار پایین‌تر که در هر دو صورت سود سرشاری را نصیب وی و صاحب اصلی طلا می‌کند.

مسیر حرکت طلا عموما از خارج به داخل کشور است، اما گاهی این مسیر معکوس می‌شود و صادرات غیرمجاز مصنوعات طلایی به خارج ایران آغاز و کار و بار چتربازها سکه می‌شود. این تغییر مسیر حرکت طلا باعث تغییر روش محاسبه سود برای صاحبش می‌شود. در این روش دو راهکار برای محاسبه مبلغ و سود وجود دارد. اول این‌که همان مصنوع طلای ارسالی به خریدار خارجی فروخته و به جای آن دلار یا یورو وارد کشور می‌شود یا این‌که طلای ارسالی از داخل کشور با مصنوعات خارجی معاوضه و دوباره به کشور حمل می‌شود و این بار سود واردکننده به ریال محاسبه خواهد شد که این سود در واقع همان اجرت ساخت بالای کارهای خارجی در بازار داخلی است که البته واردکننده آن به کشور این مبلغ را نمی‌پردازد.حتما درباره ارقام اجرت ساخت طلا کم و بیش اطلاعاتی دارید. معمولا اجرت ساخت کارهای داخلی از گرمی ۱۰۰۰ تومان تا ۱۰۰۰۰ تومان محاسبه می‌شود، اما این اجرت وقتی برای کارهای خارجی که عمدتا بسیار جذاب و زیبا هم هستند ، به رقمــــی حدود ۲۰ تا ۳۵ هزار تومان می‌رسد (هرچند در بازار امروز گاهی اوقات اجرت یکصد هزار تومانی هم برای کارهای خارجی وجود دارد) می‌شود محاسبه کرد که یک کیلوگرم کار ساخته شده خـــــــارجی با ۱۵ هزارتومان اختلاف قیمت اجرت ساخت چه سودی برای واردکننده آن خواهد داشت.

همین موضوع باعث شده گاهی سود حاصل از این معامله به چیزی حدود ۲۰ تا ۳۰ میلیون تومان یا حتی بیشتر نیز برسد. اگرچه درصد بسیار اندکی نصیب چتربازها می‌شود اما به هر حال این معامله برای هر دو طرف بدون در نظر گرفتن مصالح اقتصادی کشور توسط آنها بسیار شیرین و گواراست و نمی‌تواند از آن چشم بپوشاند.

کلام آخر این‌که شاید با وضع قوانین و بازرسی‌های متناوب در مبادی ورودی و خروجی کشور بتوان از فعالیت چتربازها کاست، اما به واقع نمی‌توان جلوی این کار را به‌طور کامل گرفت و روند صادرات یا واردات غیررسمی طلا و مصنوعات آن را به کشور قطع کرد.