اقلیم کردستان زمین بازی برد برد

گفت وگو با دکتر جلال جلالی زاده استاد دانشگاه و نماینده اسبق مجلس

جلال جلالی‌زاده، استاد فقه شافعی در دانشگاه تهران و نماینده سنندج در مجلس ششم شورای اسلامی بوده است. او که سال‌ها با مسائل مناطق کردنشین ارتباط داشته از ضرورت توجه دولت جدید ایران به اقلیم کردستان می‌گوید. آقای جلالی‌زاده می‌گوید که گذشته و تمدن مشترک می‌تواند امتیاز ایران نسبت به دیگر کشورها برای ورود به سرزمین غنی و سرشار از فایده اقلیم کردستان عراق باشد. این فعال سیاسی کرد معتقد است که تیم جدید دیپلماسی ایران باید نقش پررنگی در مسیر بهبود روابط ایفا کند.

با این سوال شروع کنیم که به نظر شما رابطه ایران و اقلیم کردستان عراق چگونه باید باشد؟

با توجه به خط مشی و دغدغه‌های دولت جدید برای افزایش سطح تعامل با کشورهای خارجی به نظر من باید نخستین قدم‌ها را در ایجاد روابط حسنه با کشورهای همجوار بردارد. مخصوصا کشورها و مناطقی که از نظر تاریخی، فرهنگی و اقتصادی با ما تناسب و نزدیکی دارند.

مردم اقلیم کردستان همیشه خود را جزیی از ایرانی‌ها می‌دانند و روابط دیرینه‌یی میان آنها وجود داشته است. لذا با توجه به موقعیت ژئوپولتیک اقلیم و نیز تصمیم کشورهای مختلف در راستای افزایش نقش خودشان در آنجا، به نظر می‌رسد دولت جدید باید اقدامات مثبت و محکمی جهت افزایش روابط انجام دهد.

با توجه به وضعیت اقتصادی کشور ما و در راستای اشتغالزایی و ایجاد فرصت‌های تجاری برای شرکت‌های تولیدی و عمرانی، کردستان عراق فرصت بسیار خوبی است. با توجه به اینکه در زمان صدام حسین هیچ کار اقتصادی و سودمندی در کردستان عراق صورت نگرفت و همین‌طور با توجه به آزادی‌‌های موجود و در دست گرفتن سرنوشت خودشان و با توجه به سرمایه‌های موجود، می‌توان گفت اقلیم کردستان منطقه بکری برای انجام فعالیت‌های اقتصادی در زمینه‌های زیربنایی مثل راه‌سازی، سدسازی، ساختمان‌سازی و تاسیس کارخانه‌ها و استخراج منابع زیرزمینی به شمار می‌رود.

ایرانی‌ها باید بیشتر در آنجا فعال باشند. امروزه رقبایی مثل ترکیه با بسیاری از شرکت‌های تجاری در آن منطقه فعالیت دارند. ما هم باید در دولت جدید با اتخاذ سیاست‌هایی که متناسب با برنامه‌ها و بینش دولت در روابط خارجی است از زمینه‌های موجود استفاده کنیم. اما متاسفانه الان ترکیه اصلی‌ترین بازیگر آن منطقه است. کشورهای دیگر هم با تاسیس کنسولگری‌ها و مراکز تجاری و صنعتی فعالیت می‌کنند. اگر به اربیل یا سلیمانیه بروید به راحتی فعالیت کشور‌های خارجی را مشاهده می‌کنید.

روابط بر مبنای اشتراکات فرهنگی چطور باید تعریف شود؟

همان‌طور که اشاره کردم اشتراکات فرهنگی در سطح بالایی وجود دارد. برای نمونه زبان فارسی در همه مناطق کردنشین، حتی در سوریه، ترکیه و عراق هم جریان دارد، کتاب‌های شعرایی مثل سعدی و حافظ در برخی مدارس دینی هنوز تدریس می‌شود.

قصه‌ها، داستان‌ها و موسیقی و حتی نوع لباس و جشن‌هایی مثل نوروز از ابعاد مهم، ریشه‌دار و پایدار فرهنگی میان اقلیم و ایران است. از طرف دیگر نگاه مثبت کردها به ایرانی‌ها و احساس نزدیکی و خویشاوندی فرهنگی-تمدنی بهترین عامل برای گسترش روابط و مراودات است.

نکته مهم دیگر توجه به این مساله است که مراکز علمی و فرهنگی از کشورهای خارجی مشغول راه‌اندازی شعبه‌هایی در کردستان عراق هستند و به نظر من لازم است دانشگاه‌های ما اعم از دولتی و غیردولتی در آنجا مراکزی را تاسیس کنند تا روابط علمی و فرهنگی ما محکم‌تر شود.

برای گسترش روابط چه فرصت‌ها یا تهدید‌هایی وجود دارد؟

متاسفانه یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که ما از آن هم ضربه‌های زیادی خورده‌ایم داشتن نگاه امنیتی به همه مسائل است که موجب شده تا فرصت‌های زیادی را از دست بدهیم. درباره اقلیم کردستان درست است که نیروهای اپوزیسیون کرد- ایرانی در آنجا حضور داشتند اما سال‌هاست که آنها تضعیف شده‌اند و نمی‌توانند کاری کنند. از طرفی در درجه اول خود دولت اقلیم حافظ منافع ایران خواهد بود.

آنچه می‌تواند مفید باشد تحکیم روابط دو طرف و اقدام به برخورد ایجابی و مثبت است که نگاه همگرایانه دو‌طرف را به همراه خواهد داشت. شک نکنید اقلیم کردستان بهترین جایگاه برای افزایش قدرت و نقش‌‌آفرینی ایران در منطقه خواهد بود. چرا ایران باید در آنجا غایب باشد و بیگانگان که هیچ‌وجه مشترکی با اقلیم ندارند از منابع و فرصت‌های آنجا بهره ببرند؟!

فکر می‌کنید گسترش روابط ایران و اقلیم، موجب بروز نگرانی در دولت مرکزی عراق نمی‌شود؟

با توجه به اینکه مساله فدرالیسم در قانون اساسی عراق پذیرفته شده و جایگاه کرد‌ها در دولت فدرال مورد قبول و احترام است و از طرفی این واقعیت تثبیت شده است که دولت فدرال هم بدون حضور کرد‌ها نمی‌تواند در پیشبرد برنامه‌هایش موفق باشد. کشور ما هم با دولت مرکزی و هم با اقلیم کردستان دارای مرزها، پیوندهای فرهنگی و حتی منافع مشترک است، پس باید تعادل و بالانسی در روابط با هر دو آنها برقرار شود تا نه دولت مرکزی نسبت به این مسائل حساس شود و نه دولت اقلیم احساس کمبود کند. یعنی باید منافع ملی ما نسبت به منافع مشترک هر دو بخش به صورتی غیرحساسیت‌زا تعریف شود.

شکل مطلوب تاثیرات ایران در امور سیاسی اقلیم به چه صورت است؟

آنچه برای کشور ما مهم است، واقع‌بینی و اتخاذ سیاست‌های منطقی و درست در راستای منافع ملی است. همان‌طور که گفتم کرد‌ها همیشه ایران را پناهگاهی برای خود می‌دانند. در سیاست خارجی همیشه کشورهایی که از منافع، روابط و وجوه مشترک برخوردار بودند مثل روسیه و صربستان یا انگلستان و استرالیا به یکدیگر احساس نزدیکی و دوستی دارند.

با توجه به این سابقه ضروری است دولت آقای روحانی روابط جدیدی با اقلیم ترسیم کند. با توجه به تاثیرگذاری و نیز نقطه‌نظرات نزدیک درباره مسائلی مانند سوریه، مشکلات کردستان ایران، قدرت اقلیم در دولت مرکزی و نقش موثر آن در منطقه، رابطه با اقلیم می‌تواند موجب افزایش قدرت و تاثیرگذاری ما در منطقه باشد. احترام و احساس مثبت و متقابل طرفین به یکدیگر می‌تواند مهم‌ترین عامل در راستای سرازیر شدن منافع موجود به سمت ایران به جای کشور‌هایی که اشتراکی با اقلیم ندارند باشد.

و سوال آخر اینکه نقش دستگاه دیپلماسی ایران برای رسیدن به آنچه در این گفت‌وگو به عنوان نقطه مطلوب مطرح کردیم، چگونه است؟

طبیعتا وزارت خارجه یکی از بازوهای تقویت روابط است. به‌ویژه پس از انتخابات و روی کارآمدن دولت آقای روحانی طرف مقابل تغییر در دستگاه و تیم دیپلماسی برای افزایش قدرت گفت‌وگو را احساس کرده است و علاقه بیشتری به تحکیم روابط پیدا‌کرده است.

در واقع امروز قدرت خوبی نسبت به چند سال گذشته برای افزایش سطح روابط و تامین منافع خود داریم. باید بپذیریم با توجه به سیاست‌های دولت آقای روحانی، اقلیم کردستان عراق بستر مناسبی برای تامین منافع اقتصادی، سیاسی و فرهنگی ما در منطقه است که به مرور زمان می‌تواند به عنوان همکار و همراه مهمی در منطقه برای ما باشد.

فرشاد نوروزپور