ریا, چک بی محل است

ریا در لغت تظاهر به کار خوب است و در اصطلاحِ علم اخلاق, به معنای نشان دادن کارهای خوب و پسندیده به مردم برای یافتن اعتبار و منزلت در دل آنهاست

ریا در لغت تظاهر به کار خوب است و در اصطلاحِ علم اخلاق، به معنای نشان دادن کارهای خوب و پسندیده به مردم برای یافتن اعتبار و منزلت در دل آنهاست. ریاکاری شکلی از دوگانگی ظاهر و باطن است، چرا که ظاهرعمل، الهی و باطن آن شیطانی و ریایی است.البته لازم است توجه کنیم که افراط و تفریط در این مسأله مانند همه مسائل، اشتباه و خطاست، همانطور که برای تشخیص هر بیماری سراغ علائمش می‌رویم، در بیماری‌های اخلاقی هم لازم است سراغ نشانه‌های این بیماری‌ها برویم و وجود یا عدم‌نشانه‌ها را جست‌وجو کنیم. باید از علامات ریا پی به وجود ریا در خودمان ببریم و از آن پرهیز کنیم، ولی وسواس و حساسیت بیجا در این مساله غلط است.چنانچه این نشانه‌ها در ما وجود داشته باشد، عمل ما ریایی است اما اگر این نشانه‌ها در عمل موجود نباشد، عمل ما ریایی محسوب نمی‌شود و لازم نیست حساسیت بیش از حد به خرج دهیم.بهترین محک برای شناخت اعمال ریایی از غیر ریایی همان معیارهایی است که در روایات اسلامی آمده است.

● علامت ریاکار

در روایتی حضرت رسول صلی الله وعلیه وآله می‌فرمایند:«امَّا عَلامَةُ الْمُرائِی فَارْبَعَةٌ: یَحْرُصُ فَی الْعَمَلِ لِلَّهِ اذا کانَ عِنْدَهُ احَدٌ وَ یَکْسِلُ اذا کانَ وَحْدَهُ وَ یَحْرُصُ فی کُلِّ امْرِهِ عَلَی الْمَحْمِدَةِ وَ یُحْسِنُ سَمْتهُ بِجُهْدِهِ؛امّا علامت ریاکار چهار چیز است: هنگامی که کسی نزد اوست تلاش می‌کند اعمال الهی انجام دهد و هنگامی که تنها شد در انجام عمل کسل است! و در تمام کارهایش اصرار دارد مردم از او مدح و ستایش کنند وسعی می‌کند ظاهرش را در نظر مردم خوب جلوه دهد.» (تحف العقول ص ۱۷) خلاصه، هرکاری که با انگیزه بهتر نشان دادن عمل در چشم مردم انجام شود، نفوذ ریا در عمل می‌شود این انگیزه را از دوگانگی عملکرد ما نسبت به اعمالی که در خلوت و جلوت انجام می‌دهیم می‌توانیم متوجه شویم.

● چگونه با ریاکاری مبارزه کنیم؟

راه مبارزه با ریا کاری هم مثل همه رذایل اخلاقی دیگر است، از طریق علمی و عملی انجام‌پذیر است. در مرحله علمی، شما لازم است نسبت به ریشه ریا آگاهی پیدا کنید و عواقب سخت و عوارض مادی و معنوی ریا را بشناسید و در مرحله عمل آهسته و پیوسته به ترک این رذیله اقدام کنید. وقتی پایه‌های توحید افعالی (به این معنا که لا موثر فی الوجود الا الله الوجود الا الله) در انسان محکم نباشد و انسان عزت و ذلت و رزق و نعمت را بدست خدا نداند، در این شرایط برای بدست آوردن این امور ممکن است سراغ مردم برود و با عمل ریایی خودش سعی در جلب رضایت مردم داشته باشد.

با محکم کردن پایه‌های توحید افعالی در وجود خودمان می‌توانیم از ریا فاصله بگیریم.اگر به آموزه‌های قرآن توجه کنیم و به یقین برسیم که همه چیز دست خداوند است، دیگر از عمل ریایی و نشان دادن عمل برای مردم صرف نظر می‌کنیم چرا که خدا در قرآن می‌فرمایند:«انْ یَنْصُرُکُمْ اللَّهُ فَلا غالِبَ لَکُمْ وَ انْ یَخْذُلْکُمْ فَمَنْ ذَاالَّذی یَنْصُرُکُمْ مِنْ بَعْدِهِ؛ اگر خداوند شما را یاری کند هیچ کس بر شما غلبه نخواهد کرد و اگر دست از یاری شما بر دارد هیچ کس نمی‌تواند شما را یاری کند!» (سوره آل عمران آیه ۱۶۰) البته در مراحل ابتدایی درمان ریا، می‌شود از طریق پنهان نگه داشتن عمل این مشکل را حل کرد. هر عملی که خود ما احساس می‌کنیم ممکن است در انجام دادنش ریا کنیم، بهتر هست دور از چشم بقیه و در جای خلوت انجام دهیم.کم کم با تکرار این کار، رذیله ریا به فراموشی سپرده می‌شود. البته گاهی در انسان حالت نشاطی به خاطر انجام عمل نیک ایجاد می‌شود. این حالت نشاط اگر به گونه‌ای باشد که انسان کیفیت عملش را در چشم مردم تغییر دهد، ریا محسوب شده و موجب بطلان عمل است اما اگر صرفاً حالت نشاط و شادی دارد، نسبت به توفیقی که خداوند به او داده و این نشاط باعث نشود که کیفیت و کمیت عمل را در نظر مردم تغییر بدهد، موجب بطلان عمل نیست.

بنابراین هر نوع حالت نشاطی، از نشانه‌های ریا محسوب نمی‌شود ولی باز هم تکرار می‌کنیم که حساسیت بیش از حد و وسواس در این مساله لازم نیست. در شرایطی که انسان دچار حساسیت شده به شرطی که مقدار عملش را در نگاه مردم تغییر ندهد، لازم است نسبت به این حالت بی تفاوت باشد و با در نظر گرفتن رضای الهی عملش را انجام بدهد و به وسوسه‌های شیطان توجهی نکند.از بین نشانه‌های ارائه شده برای شخص ریاکار وجود همه نشانه‌ها در کنار هم لازم نیست. هر شخص ممکن است یک یا دو یا همه نشانه‌ها را در خودش داشته باشد؛ بنابراین به محض احساس وجود این علائم در خودمان لازم است که به درمان ریا مشغول شویم. این که حضرت یکی از نشانه‌های ریا را این دانسته اند که شخص ریا کار سعی می‌کند ظاهرش را در بین مردم خوب جلوه دهد، به معنی پیروی کردن از خودآرایی و تیپ و مد نیست بلکه منظور تظاهر به عمل خیر است و به شکلی که اعمال و رفتار و گفتارش را به گونه‌ای انجام دهد که فقط در ظاهر و در نگاه مردم ممدوح است اما باطناً خبری از این خوبی‌ها نیست.

زهرا اجلال