مرحمت فرموده ما را حس کنید

یادی از جانبازان شیمیایی و مشکل های پوستی آنها درگفت و گو با دکتر سیدناصر عمادی به بهانه سالروز آغاز جنگ تحمیلی

۳۱ شهریور سالروز حمله رژیم بعث عراق به کشورمان ایران است. براساس مستندات موجود که به تایید سازمان ملل و گروه‏های حقیقت‏یاب نهادهای بین‏المللی رسیده است، این رژیم از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ به دفعات از انواع سلاح‏های شیمیایی استفاده کرد...

یکی از حمله‌های شیمیایی عراق به مناطق مسکونی شهر سردشت بود و ۵ بمب شیمیایی خردل بر سر مردم بی‌دفاع این شهر ریخته شد. نتیجه این بمباران، شهادت ۱۳۰ نفر و مجروحیت بیش از هزاران نفر با عوارض پوستی، چشمی و ریوی بود که همچنان تحت درمان و مراقبت‏های جدی قرار دارند. دکتر سیدناصر عمادی، متخصص پوست، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و عضو مرکز تحقیقات مصدومان شیمیایی کشور یکی از پزشکانی است که طی این سال‏ها به درمان عوارض پوستی جانبازان شیمیایی پرداخته است؛ جانبازانی که بر جسم و جانشان تنگی نفس، قرمزی چشم‏ها، خشکی و خارش پوست باقی‌مانده است.

▪ کدام یک از سلاح‏های شیمیایی باعث این عوارض پوستی‌ می‌شوند؟

تنوع سلاح‏های شیمیایی در طول جنگ بسیار بود اما گازهای شیمیایی با عنوان جنگ‏افزار شیمیایی با دو اثر کشندگی و ناتوان‏کنندگی بیشتر به کار رفتند که از جمله آنها می‏توان به انواع گاز خفه‏کننده، گاز اعصاب، گاز خون، گاز خردل یا تاول‏زا و... اشاره کرد.

▪ مهم‌ترین عارضه‌ای که این سلاح‏ها روی انسان دارند، چیست و چرا بعد از ۲ دهه همچنان این آثار باقی مانده‌اند؟

یکی از سلاح‏های ناتوان‏کننده، گاز خردل است. گاز خردل یا تاول‏زا، از مهم‌ترین گازهای شیمیایی با عوارض حاد و مزمن محسوب می‌شود و متاسفانه می‏تواند در ۳ ارگان مهم بدن یعنی ریه، چشم و پوست آثار خفیف و ضعیف کوتاه‏مدت تا عوارض شدید و طولانی‏مدت ایجاد کند. عوامل محیطی، محافظتی و قدرت سیستم ایمنی فرد مواجه‌شده با گاز خردل در تعیین شدت عوارض چشمی، پوستی و ریوی نقش دارد. نتایج مطالعه‌ها ثابت کرده بدن افراد مختلف در شرایط کاملا مشابه و مساوی در مواجهه با میزان مشخصی از گاز خردل پاسخ‏های متفاوتی نشان می‌دهد؛ عده‏ای دچار مشکل‌های جدی می‌شوند و از عوارض آن رنج می‏برند اما عده دیگری به دلیل مقاومت خوب بدن و سیستم ایمنی، بعد از یک دوره نقاهت کوتاه سلامت کامل خود را به دست می‌آورند. شغل، محیط زندگی و عادت‌های فرد در دوران بعد از مجروحیت در تشدید یا عود عوارض شیمیایی نقش مهمی دارد.

▪ شایع‌ترین عوارض پوستی جانبازان شیمیایی در مواجهه با گاز خردل چه بود؟

سه نوع عارضه پوستی در صورت مواجهه با این گاز ممکن است مشاهده شود؛ عوارض حاد که از همان ساعت‌های اولیه تا حداکثر ماه اول بعد از تماس با گاز خردل ایجاد می‏شود و معمولا به صورت قرمزی، خارش، سوزش، پوسته‏ریزی و تاول‏های آب‏دار کوچک و بزرگ در سطح پوست است. در ماه‏های بعد، تاول‏های ایجاد‌شده با کانون‏های احتمالی از عفونت‏های موضعی جای خود را به لک‏های قهوه‏ای یا جوشگاه دائمی خردل می‏دهند. جوشگاه سوختگی خردل منظره خاصی در پوست ایجاد می‏کند که مناطق شایع آن در چین‏های پوستی کشاله ران، زیربغل، چین گردن و... است بنابراین خشکی، خارش و نداشتن تعریق در مناطق جوشگاه‏های خردلی از شکایت‌های شایع جانبازان شیمیایی است. عوارض مزمن و دیررس پوستی که معمولا با تاخیر چند ماهه یا چند ساله بعد از مجروحیت شیمیایی آغاز می‏شوند، معمولا شامل خشکی و خارش هستند اما گاهی ضایعات مزمن پوستی دیگری مانند اگزما، قارچ‏های سطحی پوست، ضایعات برجسته و کوچک قرمز در سطح پوست تنه و گردن به نام آنژیوم گیلاسی، خال‏های پوستی، کهیر، التهابات پوستی، تبخال، آفت، تیرگی موضعی پوست و... نیز به وجود می‌آیند. درمان‏های متعدد در علاج ضایعات و زخم‏های مزمن مقاوم به درمان در محل جوشگاه‏های سوختگی خردل، موثر نبوده‏اند. بررسی چنین زخم‏هایی برای بررسی احتمال بدخیمی برای جانبازان ضروری است و همکاری، دقت و توجه آنها به توصیه‏های پزشک معالج نقش موثری در درمان ضایعات خواهد داشت.

▪ بسیاری از جانبازان شیمیایی نگران انتقال جراحت‌های شیمیایی خود به همسر، فرزندان و نسل‏های دیگر هستند. چنین چیزی امکان دارد؟

به‌عنوان کسی که بیش از ۱۵ سال در این زمینه مطالعه کرده و صاحب مقاله‌های علمی متعددی در مجله‌ها و منابع علمی دنیا در این زمینه است، می‌گویم تاکنون هیچ مستند علمی و پژوهشی‌ای در مورد انتقال عوارض شیمیایی گاز خردل از جانبازان شیمیایی به فرزندان یا همسر آنها کشف نشده است. با این حال همه مراکز تحقیقاتی مرتبط با جانبازان شیمیایی همواره در حال مطالعه هرگونه عوارض احتمالی در نسل‏های بعدی هستند و انجام مطالعه در این زمینه را وظیفه خود می‏دانند.

▪ گفتید یکی از عوارض شایع و مهم در جانبازان شیمیایی خشکی و خارش پوست است. این عارضه مشکل‌هایی هم در پی دارد؟

وقتی ماده مرطوب‏کننده و نرم‏کننده پوست که همان سبوم یا چربی است، به میزان کمی ترشح ‏شود،‌ پوست خشک می‌شود. سبوم یا چربی علاوه بر تامین رطوبت و نرمی پوست، نقش مهمی در دفع مواد زائد از سطح آن دارد و مانع نفوذ آلاینده‏ها و عوامل آسیب‏رسان به عمق پوست می‏شود. این مکانیسم دفاعی در پوست‏های خشک ضعیف است در نتیجه مواد آلاینده به‌خصوص در شهرهای آلوده یا محیط‏های شغلی به راحتی از راه منافذ و خراش‏های کوچک به لایه‏های عمقی پوست نفوذ می‌کنند و حتی جذب جریان خون می‏شوند.

مریم منصوری