حق انتخاب کردن و حق انتخاب شدن

همزیستی مسالمت آمیز یکی از دغدغه های مهم نسل بشر, در طول تاریخ به شمار می رود که با بالا رفتن دانش بشری و استفاده از تجربیات گذشتگان و دیگر جوامع, دموکراسی به عنوان بهترین شیوه تامین نظم اجتماعی و همزیستی انسان ها, از سوی جوامع مختلف مورد شناسایی قرار گرفت

همزیستی مسالمت‌آمیز یکی از دغدغه‌های مهم نسل بشر، در طول تاریخ به شمار می‌رود که با بالا‌ رفتن دانش بشری و استفاده از تجربیات گذشتگان و دیگر جوامع، دموکراسی به عنوان بهترین شیوه‌تامین نظم اجتماعی و همزیستی انسان‌ها، از سوی جوامع مختلف مورد شناسایی قرار گرفت.

بر اساس این دیدگاه هیچ‌یک از خصایص بشری موجب نمی‌شود که انسان بر دیگر همنوعان خود برتری داشته و آنها را وادار به تبعیت از اوامر و دستورات خود نماید و به عبارتی تمامی شهروندان از حقوق مساوی در اداره جامعه برخوردارند، اما به دلیل این‌که اعمال حق حاکمیت بر سرنوشت اجتماعی و سیاسی به صورت مستقیم از سوی همه‌شهروندان برای اداره‌جامعه امکانپذیر نیست، آنها از طریق شرکت در انتخابات حق خویش را اعمال کرده و افرادی را انتخاب می‌کنند که به نمایندگی از افراد جامعه، مدیریت جامعه را عهده‌دار شوند.بر همین اساس انتخابات مهمترین ابزار و وسیله تحقق دموکراسی در جوامع مردم‌سالا‌ر محسوب می‌شود. انتخابات فرایندی طولا‌نی بوده و مراحل مختلف، نام‌نویسی کاندیداها، بررسی صلا‌حیت‌ها، تبلیغات انتخاباتی، برگزاری انتخابات و اخذ آرا، شمارش آرا و اعلا‌م نتیجه و مشخص شدن افرادی که از سوی شهروندان برگزیده شده‌اند، را در بر می‌گیرد. ‌

بدیهی است تمامی این مراحل باید به نحوی انجام شود که دست‌اندرکاران برگزاری انتخابات متهم به جانبداری از اشخاص و یا جریان‌های سیاسی خاص نشوند، بر همین اساس در کشورهای مختلف مقرراتی از سوی قانونگذار تدوین می‌شود که بر مراحل مختلف برگزاری انتخابات حاکم بوده و از تضییع حقوق جامعه اعم از انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان جلوگیری نماید. ‌

این قوانین به دلیل اهمیت انتخابات در تحقق دموکراسی به اندازه‌ای مهم است که پس از قانون اساسی از مهمترین قوانین کشور محسوب شده و حتی برخی این قوانین را در حکم قانون اساسی می‌دانند و هرگونه تغییر در آن با حساسیت‌های خاص جامعه مواجه می‌شود و برای این‌که حزب حاکم این قوانین را به نفع خود در آستانه انتخابات تغییر ندهد، این تغییرات اگر در فواصل زمانی نزدیک به برگزاری انتخابات انجام شود در آن انتخابات قابل اعمال نخواهد بود. مثلا‌ در کشور ترکیه اگر قوانین انتخاباتی در فاصله‌کمتر از ۶ ماه به برگزاری انتخابات تغییر پیدا کند در آن انتخابات اعمال نخواهد شد. همچنان‌که تغییر سن کاندیداهای نمایندگی مجلس از ۳۰ سال به ۲۵ سال و یا برگزاری رفراندوم برای انتخاب رئیس جمهور با آرای مستقیم مردم اگر چه به تصویب مجلس گذشته رسید ولی در انتخابات پارلمانی تابستان گذشته و یا انتخاب رئیس‌جمهور اعمال نگردید. ‌

همچنین با توجه به اینکه <حق انتخاب کردن> و <حق انتخاب شدن> از بدیهی‌ترین و اولیه‌ترین حقوق شهروندی محسوب می‌شود، شرایطی که برای کاندیداها مدنظر گرفته می‌شود معمولا‌ شرایطی است که موجب محدود شدن حق حاکمیت بر سرنوشت اجتماعی شهروندان نشده و به راحتی قابل اندازه‌گیری می‌باشد، به عبارتی این شرایط نباید به گونه‌ای باشد که موجب شود برخی افرادی که از وزن و جایگاه اجتماعی در جامعه برخوردار هستند با برخوردهای سلیقه‌ای از گردونه رقابت خارج شوند، بر همین اساس، معمولا‌ شرایطی که برای کاندیداها در نظر گرفته می‌شود عبارت است از؛ شرط سنی، تابعیت، سواد خواندن و نوشتن و یا مدرک تحصیلی خاص و نداشتن محکومیت کیفری که موجب محرومیت از حقوق اجتماعی می‌شود هم‌چنان‌که در منشور معیارهای انتخابات آزاد و منصفانه رعایت نمایند که از جمله این پیشنهادات، پیش‌بینی شرایط و معیارهای روشن برای کاندیداها است که قابل اندازه‌گیری بوده و سلا‌یق سیاسی در آن بی‌تأثیر باشد. ‌البته در برخی کشورها علا‌وه بر شرایطی که وجود دارد شرایط خاصی مانند حمایت یکی از احزاب و در صورت مستقل بودن کاندیدا و عدم حمایت حزبی و یا پایین بودن کرسی حزب در پارلمان وجود دارد و یک کاندیدا باید تعدادی امضای جمع‌آوری کرده و یا وثیقه‌ای تودیع نماید که در صورتی که آرای وی از حداقلی که پیش‌بینی شده بالا‌تر باشد آن وثیقه، مسترد می‌گردد. مثلا‌ در کشور آلمان کاندیداهای مستقل و یا کاندیداهایی که حزب حامی آنها کمتر از ۵ کرسی در مجلس دارند باید ۲۰۰ امضای ‌جمع‌آوری نموده و ضمیمه سایر مدارک کنند و در زمان ثبت‌نام ارائه دهند. ‌

در عرصه‌تبلیغات نیز برای اینکه برخی کاندیداها و یا احزاب به دلیل بالا‌ بودن توان اقتصادی و یا جلب کمک‌های غیرمتعارف که موجب وامدار شدن آنها می‌شود، انتخابات را از حالت رقابتی و عادلا‌نه خارج نمایند و یا بعلکس توان اقتصادی پایین برخی احزاب و کاندیداها، آنها را از گردونه‌رقابت خارج ننماید، در اکثر کشورها تمهیداتی اندیشیده شده است که دولت با تعیین ذی‌حساب، برای ستادهای انتخاباتی بر جمع‌آوری آرای شهرها و میزان هزینه‌های تبلیغاتی نظارت داشته باشد و همچنین در برخی کشورها اشخاص حقوقی از کمک به احزاب و کاندیداها منع شده‌اند و یا سقفی برای این کمک‌ها در نظر گرفته شده است و همچنین در صورتی‌که احزاب و کاندیداها به حداقل آرایی که پیش‌بینی شده حائز گردند از یارانه دولتی برخوردار می‌شوند که در برخی کشورها مانند فرانسه در انتخابات ریاست جمهوری این یارانه‌ها به بیش از چهل میلیون فرانک می‌رسد.

در مرحله برگزاری انتخابات نیز مجریان انتخابات (دولت) که خود با رای مردم سرکار آمده‌اند، خود را امین مردم دانسته و قوانینی که برای اخذ رای پیش‌بینی شده است معمولا‌ امکان تقلب در آرا؛ چه از سوی کاندیداها و طرفداران آنها و چه از سوی مجریان و برگزارکنندگان را به حداقل می‌رساند. از جمله‌این راهکارها می‌توان به ثبت‌نام شهروندانی که می‌خواهند در انتخابات شرکت کنند در مدت زمان چند ماهه قبل از برگزاری انتخابات از طریق مکاتبه و یا رایانه، تعیین شعبه اخذ رای برای هریک و اعلا‌م به آنها، ارائه لیست افرادی که در هر صندوق باید رای دهند به اعضای صندوق که مبادرت به اخذ رای می‌کنند و از همه مهمتر نظارت احزاب بر اخذ رای از طریق نمایندگانی که در صندوق‌های مختلف دارند و تا اتمام مرحله‌شمارش آرا و نظارت مستقیم بر اخذ رای اشاره کرد. ‌

قوانین انتخاباتی در این زمینه به اندازه‌ای گویا و روشن می‌باشد و نظارت بر انتخابات نیز به اندازه‌ای دقیق است که هیچ‌یک از احزاب و کاندیداها، کوچکترین دغدغه‌ای در خصوص جابه‌جایی آرا و تقلب در رای ندارند.در کنار همه اینها وجود احزاب قانونی و کارآمد متشکل از افراد همفکر که برنامه‌های خود را برای اداره جامعه در عرصه‌های مختلف تدوین می‌نمایند و به ترتیب نیروهای خود برای تحقق این برنامه‌های همت می‌گمارند و در آستانه برگزاری هر انتخابات با ارائه برنامه و معرفی کاندیداهای خود به جامعه، زمینه برگزاری انتخابات رقابتی را فراهم می‌آورند و مردم نیز از این طریق با توجه به پشتوانه حزبی افراد و برنامه‌های آنها دست به انتخاب می‌زنند و بدین طریق از انتخاب افراد بی‌برنامه که سابقه آنها مشخص نیست و چه بسا مردم‌عطشان را به بهانه‌رسیدن به آب به سراب هدایت می‌کنند، که بیشترین هزینه‌ها را بر جامعه تحمیل می‌نمایند، جلوگیری می‌شود.

ابراهیم امینی