حریم حرمت دارد لطفا سرک نکشید

نگاهی به انتشار تصاویر و فیلم های خصوصی افراد به بهانه منتشر شدن عکس های یک دختر دانشجو توسط هم خوابگاهی هایش

دختر دانشجو بر صفحه رایانه عکس‌های شخصی خودش را می‌دید. عکس‌هایی که فقط خودش شاهدشان نبود و حالا بسیاری می‌توانستند با وصل‌شدن به اینترنت، در کسری از ثانیه به آنها دسترسی پیدا کنند...

کمی زمان لازم بود تا بفهمد عمق این اتفاق زشت بیشتر از آن است که فکر می‌کند، برخی از عکس‌هایش مستقیما با ایمیل برای همکلاسی‌ها و حتی استادانش هم ارسال شده بود. چه کسی و با چه اندیشه‌ای می‌توانست چنین کاری با او بکند؟ دختر دانشجو پلیس فتای قزوین را در جریان قرارداد و پس از چندی دو متهم دستگیر شدند. متهمانی که غریبه نبودند و هم‌خوابگاهی‌هایش بودند.

با توجه به اینکه در این سال‌ها، بارها و بارها این حوادث تلخ رقم‌خورده و زندگی بسیاری را درگیر طوفان‌های وحشتناک ترس، کینه و احساس عدم امنیت کرده است، در «موضوع ویژه» این هفته نگاهی داشته‌ایم به این حادثه، هم از جنبه‌های انتظامی و حقوقی و جامعه‌شناسی و هم از این منظر که چه کسانی و با چه وضعیت روانی و خانوادگی‌ای دست به این کار وحشتناک می‌زنند و تبعات این قبیل حوادث در جامعه و بر روان فرد قربانی چیست.

● اگر مورد سوءاستفاده قـرار گرفتـه‌اید، حتما شکایـت کنید

سروان مهندس علی نیک‌نفس

سرپرست معاونت تشخیص و پیشگیری پلیس فتا

عمده جرایم سوءاستفاده از اطلاعات شخصی افراد به هتک حرمت، حیثیت و اخاذی مربوط می‌شود. عضویت در شبکه‌های اجتماعی فعلی کار پسندیده‌ای نیست. البته شبکه‌های دانشجویی خوبی در کشور داریم که متاسفانه رشد زیادی نداشته‌اند. در ایران افراد به‌خصوص بانوان پس از عضویت در این شبکه، عکس‌هایی از خود را در آن قرار می‌دهند که حاضر نیستند آن عکس‌ها را در فضای واقعی به کسی نشان دهند. این عکس‌ها و اطلاعاتی که بی‌ضابطه روی شبکه‌های اجتماعی قرار می‌گیرد، زمینه هر سوءاستفاده‌ای را فراهم می‌کند. اغلب شکایت‌های انجام شده از شبکه‌های اجتماعی هم مربوط به سوءاستفاده از اطلاعات و عکس‌های شخصی افراد است. معمولا افراد سودجو از شبکه‌های اجتماعی به‌خصوص فیس‌بوک به علت به‌روزبودن و بازتاب رسانه‌ای، برای سرقت اطلاعات شخصی، فیلم و عکس کاربران استفاده می‌کنند. البته این اقدام در وبلاگ‌ها و سایت‌های ارائه‌دهنده خدمات آپلود عکس نیز انجام می‌شود. افرادی که اقدام به استفاده از این سایت‌ها می‌کنند، معمولا نمی‌دانند که اطلاعات آنها ممکن است در دسترس همگان قرار گیرد. بسیاری از افراد نیز از تلفن همراه در مهمانی‌ها برای ثبت عکس و فیلم استفاده می‌کنند غافل از اینکه احتمال سرقت این تلفن‌ها وجود دارد. مجرمان اینترنتی در اولین گام اطلاعات تلفن همراه را تخلیه و آنها را در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی به‌خصوص فیس‌بوک منتشر می‌کنند.

متاسفانه جرایم مرتبط با هتک حیثیت و انتشار اطلاعات شخصی افراد در فضای مجازی روندی شتابان دارد و هر روز میزان پرونده‌های تشکیل شده مرتبط با این موضوع در حال افزایش است. به هموطنان و استفاده‌کنندگان از اینترنت و تلفن همراه توصیه می‌شود در نگهداری رایانه و گوشی خود نهایت دقت را داشته باشند و روی تمام فایل‌های خود رمزی ترکیبی قرار دهند. زیرا بسیاری از وسایل ارتباطی سرقت شده یا مفقودی فاقد رمز است و افراد به‌راحتی به اطلاعات آن دسترسی پیدا می‌کنند. یکی دیگر از مشکلات این حوزه، امنیت و ایمنی بسیار پایین کارت‌های حافظه است که به‌راحتی می‌توان اطلاعات آنها را سرقت کرد. اخیرا بسیاری از شهروندان برای سهولت در جابجایی اطلاعات از حافظه‌های قابل‌حمل استفاده می‌کنند که با رمزگذاری مناسب می‌توان آنها را به گاوصندوق الکترونیکی امن تبدیل کرد تا در صورت سرقت، اطلاعات در اختیار افراد دیگر قرار نگیرد. امروزه در پرونده‌های بسیاری شاهد سرقت فیلم‌ها و عکس‌های شخصی به‌وسیله تعمیرکاران غیرمجاز رایانه و تلفن همراه هستیم. مثلا در پرونده‌ای در استان البرز شاهد بودیم تعمیرکاری با نصب یک دوربین به اندازه عدس روی رایانه دختر مورد علاقه‌اش به‌راحتی از خانه آنها فیلمبرداری کرده بود. این دستگاه کوچک می‌تواند تا ۶۰ ساعت تصاویر و صداها را در خود ذخیره کند و به محض اتصال رایانه به اینترنت، اطلاعات را برای نصب‌کننده دستگاه می‌فرستد. گروهی نیز به صورت مجازی اطلاعات را سرقت می‌کنند. این گروه «کراکرها» هستند. کاربران باید بدانند زمانی که بدون توجه به توصیه‌های ایمنی رایانه خود را به اینترنت متصل می‌کنند دیگر رایانه آنها شخصی نیست زیرا تبهکاران با ویروس «تروژان» اطلاعات مورد نیازشان را از رایانه آنها می‌گیرند.

در این حوزه بیشتر با سرقت فیزیکی اطلاعات روبرو هستیم. مجرم به‌راحتی به اطلاعات داخل رایانه دسترسی می‌یابد و امکان هر نوع سوءاستفاده نیز وجود دارد. کاربران باید توجه داشته باشند هر اطلاعاتی که از رایانه پاک می‌کنند به‌وسیله تبهکاران قابل بازیابی است. گاهی نیز سوءاستفاده‌های دیگری انجام می‌شود، بنابراین شهروندان باید به محلی که رایانه را برای تعمیر می‌برند آشنایی و دقت داشته باشند و قبل از آن اطلاعات خود را به سی‌دی یا فلش منتقل کنند. کار تعمیر و نصب نرم‌افزار باید در حضور فرد انجام شود به همین دلیل به افراد توصیه می‌کنیم روی تعمیر و نصب سیستم‌های خود نظارت مستقیم داشته باشند. استفاده‌کنندگان از فیلترشکن هم توجه داشته باشند که اطلاعات آنها روی سرورها ثبت‌ می‌شود و افراد ارائه‌دهنده این فیلترشکن‌ها به اطلاعات آنها دسترسی می‌یابند. در حال حاضر بسیاری از قربانیان جرایم رایانه‌ای به ویژه هتک حیثیت به دلیل ترس از افشای اطلاعات خود حاضر به شکایت نمی‌شوند. متاسفانه این حیا نتیجه معکوس دارد و باعث می‌شود افراد از حق خود صرف‌نظر کنند. این هموطنان باید بدانند اطلاعات آنها تا رسیدگی کامل به پرونده، محرمانه باقی می‌ماند و فقط در اختیار مسوول رسیدگی‌کننده به پرونده در دستگاه قضایی و پی‌جوی پرونده در پلیس فتا قرار می‌گیرد و هیچ‌کس امکان دسترسی به آنها را ندارد. افرادی که در حوزه سایبر مورد سوءاستفاده قرار گرفته‌اند یا اطلاعات شخصی‌شان سرقت شده است، می‌توانند با مراجعه به دادسرای رسیدگی به جرایم رایانه در خیابان مطهری شکایت کنند و مطمئن باشند پس از شکایت در کمترین زمان تبهکاران اینترنتی شناسایی و دستگیر می‌شوند.

● مخفـی نگـه‌داشتـن جـرم، مجـرم را گـستـاخ مـی‌کنـد

موضوع انتشار فیلم و عکس‌های خصوصی از سال ۸۲ همزمان با انتشار فیلم پارتی چند فوتبالیست که منجربه خودکشی دو خواهری هم که در آن فیلم بودند شد، همواره در رسانه‌ها در جریان بوده است. در این ماجرا وقتی دو خواهر شرکت‌کننده در میهمانی شبانه متوجه شدند فیلم آنها در کنار چند فوتبالیست معروف در شهر پخش ‌شده، دست به خودکشی زدند.

پس از این ماجرا، انتشار فیلم و عکس‌های خصوصی در گوشی‌های تلفن همراه به یک اپیدمی تبدیل شد. بازیگران نیز از این موضوع در امان نماندند و فیلم عروسی و مهمانی‌های آنها سوژه بلوتوث بازی بین شهروندان شد.

کم‌کم با رشد تکنولوژی در کشور، مجرمان نیز وارد این حوزه شدند و با به دست‌آوردن عکس و فیلم‌های خصوصی زنان و دختران، دست به اخاذی زدند. طعمه‌های آنها نیز به دلیل ترس از آبروریزی، به جای طرح شکایت سعی ‌کردند به خواسته‌های تبهکاران نوظهور تن دهند غافل از اینکه اخاذی آنها همچنان ادامه پیدا می‌کند و پایانی نخواهد داشت. همزمان با این اتفاق‌ها، تغییر جرایم هم رخ داد و از حالت سنتی به مدرن تغییر وضعیت داد و پلیس هم برای مقابله با این جرایم و مجرمان به فکر چاره افتاد و نتیجه آن راه‌اندازی پلیس «فتا» بود.

سرهنگ محمد مهدی کاکوان، رییس پلیس فتا استان البرز، درباره ضرورت تشکیل پلیس مقابله با جرایم نوظهور می‌گوید: «پلیس «فتا» که مخفف پلیس «فضای تولید و تبادل اطلاعات» است، برای فعالیت در ۴ حوزه مهم و برخورد با تبهکاران این حوزه‌ها تشکیل شد؛ نخستین حوزه فضای اینترنت است. تمام جرایم صورت گرفته در اینترنت از سوی پلیس فتا پیگیری و با مجرمان نیز برخورد می‌شود. دومین بخش، جرایم مربوط به گوشی تلفن همراه مانند مسایل مربوط به بلوتوث است. افرادی که از طریق بلوتوث یا اینفرارد دست به اعمال تبهکارانه از جمله انتشار عکس یا فیلم خصوصی افراد بزنند نیز تحت تعقیب پلیس فتا قرار می‌گیرند. ماموران همچنین با کلاهبرداری‌های ماهواره‌ای برخورد می‌کنند. در حال حاضر مهم‌ترین کلاهبرداری‌ای که در ماهواره‌ها با آن روبرو هستیم، تبلیغ و فروش داروهای تقلبی است. آخرین حوزه برخورد هم بازی‌های رایانه‌ای «آنلاین» است. گاهی شاهد هستیم در جریان این بازی‌ها نیز جرایمی رخ می‌دهد که اغلب قربانیان آن کودکان و نوجوانان هستند. پلیس فتا همان پلیس سایبری کشورهای دیگر است که از چالش، آسیب، جرایم گوناگون و حمله‌های خرابکارانه و نقض حریم خصوصی جلوگیری می‌کند. پلیس در این زمینه توانسته با انتشار دهنده‌های فیلم و عکس‌های خصوصی افراد مقابله کند اما همچنان شاهد تشکیل پرونده‌های مشابه در دادسرا‌ها هستیم. در یکی از این پرونده‌ها که در اصفهان تشکیل شد، مرد تبهکاری با هک‌کردن رایانه زن جوانی توانسته بود به فیلم و عکس‌های شخصی او دسترسی پیدا کند. او در تماس با طعمه خود برای انتشارندادن این عکس‌ها درخواست ۱۰ میلیون تومان کرد. نوعروس جوان نیز برای خراب‌نشدن زندگی‌اش این پول را با فروش طلاها و قرض‌گرفتن از دوستانش تهیه کرده بود ولی در آخرین لحظه‌ها شوهرش متوجه شد و موضوع را به پلیس اطلاع داد. ماموران نیز با ردیابی‌های تخصصی، هکر ۲۳ ساله را دستگیر کردند. در بازرسی لپ‌‌تاپ او تعداد زیادی عکس و فیلم از زنان و دختران جوان کشف شد. در پرونده‌ای دیگر در قزوین، ۲ دختر دانشجو عکس‌های شخصی هم‌اتاقی خود در خوابگاه را به دست آورده و آنها را از طریق ایمیل برای دیگر دانشجویان و استادان دانشگاه فرستاده بودند. دختر جوان در شکایت خود به ماموران گفت: «انتشار عکس‌هایم باعث شده آبرویم در دانشگاه برود. شده‌ام سوژه دانشجویان پسر و می‌خواهم ترک‌تحصیل کنم.» پلیس پس از دریافت این شکایت با ردیابی ایمیل‌های ارسال شده، ۲ دختر تبهکار را شناسایی و دستگیر کرد. متاسفانه مخفی نگه‌داشتن این جرم باعث گستاخ شدن مجرمان می‌شود و آنها پس از رسیدن به خواسته خود، همچنان به اخاذی ادامه می‌دهند. بررسی این پرونده‌ها نشان می‌دهد اغلب قربانیان زنان و دختران جوان هستند. مجرمان حرفه‌ای رایانه‌ای گاهی نیز اقدام به مونتاژ عکس و فیلم‌های طعمه‌های خود می‌کنند تا به این طریق آنها خود را مجبور به اجرای درخواستشان کنند.» لیلای ۲۹ ساله، یکی از قربانیان مجرمان اینترنتی است. او ناخواسته در دام تبهکار خواستگارنما گرفتار و برای حفظ آبرویش مجبور شد ۸ میلیون تومان بپردازد. او زمانی که با خواسته شوم مرد روبرو شد، با مراجعه به پلیس شکایت کرد.

لیلا در تشریح ماجرا می‌گوید: «حدود ۶ ماه قبل در چت با پسر جوانی به نام امیر آشنا شدم. او خودش را مدیرعامل یک شرکت بین‌المللی حمل و نقل معرفی کرد و پس از چند روز حرف‌زدن، ادعا کرد به من علاقه‌مند شده و همسری هستم که او در رویاهایش به آن فکر می‌کرده است. امیر با حرف‌هایش توانست مرا خام خود کند. او یک روز یک دسته گل و حلقه طلا به محل کارم فرستاد و خواست تا زمانی که به خواستگاری‌ام می‌آید، حلقه را دستم کنم. من هم او را همسر خود می‌دیدم. هربار که از امیر می‌خواستم به خواستگاری بیاید، ادعا می‌کرد خانواده‌اش برای درمان به سفر خارج از کشور رفته‌اند و باید تا بازگشت آنها صبر کنیم. یک روز امیر تماس گرفت و خواست چند عکس و فیلم از خودم بگیرم و برای او ایمیل کنم تا برای خانواده‌اش بفرستد و عروسشان را ببینند. من هم به خاطر اعتمادی که به او داشتم، قبول کردم.

بعد از فرستادن عکس و فیلم‌ها، پسر جوان ناگهان ناپدید شد تا اینکه یک هفته بعد تماس گرفت و تهدید کرد اگر می‌خواهم فیلم و عکس‌هایم در اینترنت پخش نشود، باید ۵ میلیون تومان به او بدهم. من که آبروی خانواده‌ام را در خطر می‌دیدم، پس‌اندازم را به او دادم ولی یک ماه بعد تماس گرفت و تقاضای ۳ میلیون دیگر کرد، این بار طلاهایم را فروختم و با قرض از همکارانم این پول را تهیه کردم و به او دادم. فکر می‌کردم تهدیدهایش تمام می‌شود اما او این بار خواسته‌ای شوم را مطرح کرد که باعث شد به پلیس مراجعه کنم.» گرچه متهم این ماجرا نیز دستگیر شد اما همچنان شاهد پرونده‌های مشابه هستیم که به اعتقاد کارشناسان، بی‌توجهی قربانیان به توصیه‌های پلیسی و اعتماد بی‌جا به افراد ناشناس نقش اصلی در بروز این اتفاق‌های تلخ دارد.

● از ۳ مـاه تـا ۲ سـال حـبـس، از ۵ تـا ۴۰ مـیـلـیـون ریـال جـزای نـقـدی

دکتر محمدعلی نجفی توانا

جرم‌شناس و حقوقدان

بزهکاری از پدیده‌های انسانی است که متناسب با تغییرات اجتماعی – صنعتی از لحاظ کمیت و کیفیت دچار تغییر و تحول می‌شود. برخی از رفتارهای جنایی تکرار نمی‌شود اما برخی رفتارهای جدید به‌وجود می‌آید که به علت خطرهایی که برای حقوق اشخاص یا ارزش‌های اجتماعی ایجاد می‌کند، مورد جرم‌انگاری قرار می‌گیرد و به‌عنوان یک رفتار جنایی با رویکرد‌های مختلف با آنها برخورد می‌شود.

رایانه از زمان اختراع تاکنون، به صورت‌های مختلف در بروز رفتارهای اجتماعی و جنایی آثار باورنکردنی داشته است. از زمانی که امکان برقراری ارتباط بین انسان‌ها با پدیده‌های اجتماعی از طریق اینترنت به‌وجود آمد، بخش زیادی از مسایل فردی و اجتماعی دچار تغییرات شگرف منفی و مثبت شد. در این فضا جرایمی به وقوع پیوست که قوانین گذشته و سنتی پاسخگوی برخورد با آن نبود. به همین دلیل قانون با ابداع عناوین جدید در قالب عناوین گذشته، مشکل برخورد با این جرایم را برطرف کرد.

یکی از معضلات موجود در کشور در این زمینه، انتشار اسناد و اسرار شخصی افراد در فضای مجازی است. جرمی که تبعات خطرناکی در جامعه دارد و باعث به‌هم خوردن آرامش بسیاری از خانواده‌ها شده است. قانونگذار نیز برای ارتکاب این جرم مجازاتی در نظر گرفته است. ‎‎‎براساس ماده ۱۶ قانون جرایم رایانه‌ای، هرکس به‌وسیله سیستم‎های رایانه‎ای یا مخابراتی،‌ فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به‌نحوی که عرفا موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از ۹۱ روز تا ۲ سال یا جزای نقدی از ۵ تا ۴۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

در تبصره این ماده آمده است چنانچه تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، مرتکب به حداکثر هر دو مجازات مقرر محکوم خواهد شد.

همچنین در ماده ۱۷ اعلام شده هرکس به وسیله سیستم‎های رایانه‎ای یا مخابراتی، صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد به نحوی که منجر به ضرر یا عرفا موجب هتک حیثیت او شود به حبس از ۹۱ روز تا ۲ سال یا جزای نقدی از ۴۰-۵ میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

این مجازات در حالی در نظر گرفته شده است که شاهد افزایش این جرایم به خصوص انتشار فیلم و عکس‌های خصوصی افراد در فضای سایبری هستیم. متاسفانه مجرمان رایانه‌ای با توجه به قابلیت فنی این ابزار امکان مخفی شدن، فرار و از بین بردن آثار جرم را دارند و آمار سیار ارتکاب این جرایم بالاست. البته باید خطرهای موجود در فضای سایبری آسیب‌شناسی شود تا بتوان با آن مقابله کرد. یارانه و فضای مجازی، عامل محرک قوی برای گردش در دنیایی است که خستگی نمی‌شناسد. جستجو در دنیای بدون مرز و کنجکاوی برخی کاربران امکان تعرض آنها به حقوق دیگران را فراهم می‌کند. بررسی پرونده‌ها نشان می‌دهد عمده مرتکبان جرایم رایانه‌ای، به خصوص انتشاردهندگان اسرار خصوصی شهروندان، جوان هستند و بین ۱۶ تا ۳۴ سال سن دارند. متاسفانه نداشتن قباحت اخلاقی و اجتماعی در فضای سایبری باعث شده برخی افراد اقدام به تعرض به حریم خصوصی کاربران به‌خصوص زنان و دختران کنند. در این زمینه با چند گروه مجرمان روبرو هستیم؛ گروه اول تازه‌کارانی هستند که برای کنجکاوی وارد حریم خصوص افراد می‌شوند و دسترسی به اطلاعات عکس و فیلم‌های شخصی طعمه‌ها حس کنجکاوی آنها را ارضا می‌کند.

گروه دوم مجرمانی هستند که با هدف سوءاستفاده اقدام به تهدید افشای اسرار شخصی افراد می‌کنند و از این طریق پول‌های کلان هم به دست می‌آورند. شناسایی و دستگیری این افراد سخت است و خیلی سریع صحنه جرم را از بین می‌برند. در پایان توجه به این نکته مهم است که ارتکاب به این جرایم برعکس جرایم سنتی رابطه‌ای با فقر و بیکاری ندارد.

● سـرک کشیـدن بـه زنـدگـی مـردم از منظـر دینـی مذمـوم اسـت

دکتر سیدحسن علم‌الهدایی

جامعه‌شناس

▪ آقای دکتر! از اهمیت حریم خصوصی برایمان می‌گویید؟ اصلا مهم است که ما حریم خصوصی داشته باشیم یا نه؟

حفظ حریم خصوصی انسان‌ها یک حق است، یعنی حریم خصوصی از جمله حقوق متقابل افراد است که می‌توان از دو منظر در مورد آن صحبت کرد؛ منظر درون‌دینی و منظر برون‌دینی. نیاز به داشتن حریم خصوصی مطمئن، یک نیاز، تمایل و خواستی طبیعی برای تمام انسان‌هاست. به عبارت ساده‌تر، هرکدام از ما تمایل داریم بخشی از زندگی‌مان خصوصی‌تر باشد و فقط افراد خاصی و تحت شرایط به‌خصوصی حق ورود به این بخش و اطلاع پیدا‌کردن از اتفاق‌هایی که در آن می‌افتد، داشته باشند. به نظر می‌رسد اگر با رویکرد روان-اجتماعی به این موضوع نگاه کنیم، شاید بتوان گفت داشتن حریم خصوصی لازمه رسیدن به رشد و کمال در انسان‌هاست.

▪ آیا همه افراد به یک میزان نسبت به وجود حریم خصوصی در زندگی شخصی‌شان تعصب دارند؟

نه، حساسیت در مورد حریم خصوصی در سنین نوجوانی و جوانی بیشتر است؛ مثلا نوجوانانی که تازه وارد دوران بلوغ شده‌اند یا به تازگی این دوران را پشت‌سر گذاشته‌اند، نسبت به حریم خصوصی خود حساسیت و تعصب بالاتری دارند. یعنی اگر حریم خصوصی در سنین بالا، ۳۰ تا ۴۰ درصد زندگی را تشکیل دهد، ممکن است در سنین نوجوانی و جوانی حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد زندگی افراد باشد و آنها تمایلی به ورود دیگران به این حریم نداشته باشند. می‌توان گفت که نوجوانان، زیاد دوست ندارند والدین یا مربیان وارد حریم خصوصی‌شان شوند و البته اطرافیان هم باید به این‌ تمایلات احترام بگذارند.

▪ اولین نتیجه ناخوشایند از بین بردن حریم خصوصی افراد در سطح جامعه چیست؟

باتوجه به توضیحاتی که داده شد، به نظر می‌رسد که افشا و شکستن این حریم به هر بهانه‌ای و با روش‌های غیر قانونی و غیر شرعی، در درجه اول شکستن حریم انسانیت، پایمال‌کردن حقوق شهروندی و حقوق انسانی است.

▪ اصلا چرا برخی از افراد اجازه شکستن حریم شخصی دیگران را به خودشان می‌دهند؟

گاهی شکستن حریم خصوصی دیگران به بهانه انتقا‌م‌گیری و خصمانه و از روی نفرت و معمولا با هدف مچ‌گیری از طرف مقابل انجام می‌شود. این نوع حریم‌شکنی می‌تواند مصداق بارزی از فساد و فحشا در جامعه هم باشد. در این صورت، سلامت اجتماعی و خانوادگی فرد با خطر مواجه می‌شود. اگر شکستن حریم خصوصی دیگران به صورت یک اپیدمی در جامعه دربیاید، به‌طور حتم سلامت اجتماعی آن جامعه خدشه‌دار می‌شود.

▪ چرا؟

چون وجود انسانیت و آرامش ذهنی در خانواده و جامعه و داشتن یک حریم امن برای هر انسانی، لازمه کرامت انسانی است. این امر به رشد، تعالی و سلامت جسم و روان افراد کمک می‌کند، بنابراین افشای حریم خصوصی و مسایلی که فرد تمایلی به آگاهی پیدا‌کردن دیگران نسبت به آن ندارد، حس امنیت او را از بین می‌برد و شاید به نوعی هم آبرو و اعتبارش را مخدوش کند و زیر سوال ببرد. به هر حال، آشکار‌کردن عیب‌های پنهانی و افشای حریم خصوصی، باعث جریحه‌دار شدن حرمت فرد، خانواده و جامعه می‌شود و سلب امنیت اجتماعی و فردی را هم در پی دارد و به علاوه، حق طبیعی، انسانی و شهروندی را هم پایمال می‌کند. به‌طور کلی آشکارکردن عیب‌های پنهانی افراد یا آنچه در حریم خصوصی آنها اتفاق افتاده است با هر قصد و نیتی، از نظر عقلانی و شرعی، کاری ناپسند، ممنوع و حرام است و عقل سلیم هم به هیچ‌وجه آن را نمی‌پسندد.

▪ آیا در سیره پیامبران ما هم به حفظ حریم خصوصی افراد اشاره‌ای شده است؟

البته! پیامبر اکرم(ص) خطاب به یاران و اصحابشان در این باره می‌فرمایند: «احدی از شما درباره هیچ‌یک از یاران من، سخنی که مرا نسبت به او بدبین سازد، نقل نکند. چراکه من دوست دارم با قلبی پاک با شما روبرو شوم». این سخن پیامبر(ص) نشان می‌دهد که چطور ایشان اصحاب و یارانشان را از افشا‌کردن اسرار مردم و حرف‌های بدبینانه، منع می‌کنند. امام علی(ع) هم درباره اهمیت حقوق انسان‌ها و رعایت پاسداری از آنها می‌فرمایند: «خداوند سبحان، حقوق بندگانش را حتی بر حقوق خود مقدم داشته است. پس هرکه حقوق بندگان را ادا کند، این امر منجر به ادای حقوق خداوند خواهد شد». یعنی حقوق یک انسان از حق خدایی، حقی که خدا بر گردن ما دارد، مقدم‌تر است. پس حفظ جان، مال و آبروی مردم و حفظ حریم خصوصی مردم از جمله حقوق اساسی آنهاست که خداوند رعایت آنها را بر حقوق خود مقدم می‌داند. با این حساب، سرک کشیدن به زندگی مردم، تلاش برای ورود به حریم خصوصی آنها، استراق سمع و بصر و آنچه که عده‌ای آن را کنجکاوی می‌نامند، هم از منظر دینی و هم از منظر انسانی، عملی ناپسند و مذموم است.

▪ چرا؟

چون حفظ حریم انسان‌ها حرمت بسیار بالایی است و باید رعایت شود، مخصوصا از دیدگاه آموزه‌های دینی و اخلاقی ما.

▪ مثالی در این زمینه برایمان می‌‌زنید؟

بله، در قرآن کریم آمده که خداوند انسان‌ها را با کرامت آفریده است. ما داستان‌هایی هم در این ارتباط در قرآن داریم که در آنها با تجاوز به حریم خصوصی افراد خیلی قاطعانه برخورد شده است. مثل داستان مردی که به بهانه سرکشی به درخت خرمای خود، وقت و بی‌وقت وارد حریم خصوصی همسایه خود می‌شد. به همین دلیل از طرف خداوند به پیامبر(ص) خطابی مبنی بر دستور قطع آن درخت آمد (این داستان در سوره نور آمده است). بازهم در سوره نور، آیه ۵۸ به اینکه پدر و مادر و فرزندان، نزدیک‌ترین افراد نسبت به هم هستند، اشاره شده و آمده است که حتی این نزدیکی هم نباید باعث شکستن حریم خصوصی شود و فرزندان باید در برخی مواقع استراحت، وارد حریم خصوصی پدر و مادر خود نشوند. البته همان‌طور که فرزندان حریم خصوصی والدین خود را رعایت می‌کنند، پدر و مادران هم باید به حریم خصوصی فرزند خود احترام بگذارند.

▪ نقش نظارت والدین بر رفتار و تربیت فرزندان چه می‌شود؟

البته والدین می‌توانند در کنار این احترام، با روش‌های عاقلانه کنترل مرئی و نامرئی هم روی اعمال فرزندان خود داشته باشند و با ایجاد اعتماد متقابل، حریم خصوصی فرزندان خود را بهتر بشناسند. والدین باید بدانند که با به کارگیری زور، تنبیه، شکستن حریم خصوصی و عدم پذیرش، حتی آنها هم در مورد راه یافتن به حریم خصوصی نوجوانان و فرزندان خود دچار مشکل خواهند شد. اصلا یکی از ویژگی‌های نوجوانی این است که بچه‌ها اصلا علاقه ندارند کسی وارد حریم خصوصی آنها شود و والدین با آگاهی از این موضوع و جلب اعتماد بچه‌ها می‌توانند کنترل بهتری بر تربیت و عملکرد آنها داشته باشند.

▪ به نظر شما، ورود به حریم خصوصی افراد از طرف دولت‌ها نمی‌تواند باعث ایجاد عدم اطمینان در سطح جامعه شود؟

گاهی مصلحت‌های اجتماعی و سلامت فردی و اجتماعی ایجاب می‌کند که با رعایت ضوابط عقلی، قانونی و شرعی، آنهایی که مجوز قانونی دارند، بتوانند وارد برخی از حریم‌های خصوصی شوند.

▪ چرا این «برخی» از افراد برای ورود به حریم خصوصی دیگران محق هستند؟

زیرا ممکن است که این حریم‌ها گاهی حریم‌های فساد و بخشی از شبکه‌های اجتماعی ترویج‌دهنده فساد و آسیب در جامعه باشند.

▪ آقای دکتر! تحلیل شما در مورد افرادی که به حریم خصوصی دیگران احترام نمی‌گذارند چیست؟

افرادی که از سر خشم، نفرت، عشق، انتقام، حسادت، منفعت‌طلبی و رفتارهای ضداجتماعی درصدد شکستن حریم خصوصی و محرمانه دیگران هستند، به نوعی درگیر برخی مشکلات روان-اجتماعی و بی‌اعتقادی به مبانی دینی و اخلاق اسلامی می‌شوند. با این افراد هم باید برخورد جدی، قانونی و تربیتی شود. در مورد احترام به حقوق دیگران و حفظ حریم خصوصی و محرمانه باید برای بزرگ‌ترها و کوچک‌ترها فرهنگ‌سازی شود. متاسفانه گاهی برخی افراد برای حذف رقیب در شرایط خاصی مانند انتخابات، دست به کارهایی مانند شکستن حریم‌های خصوصی دیگران می‌زنند.

▪ شما فکر می‌کنید که عوارض ناشی از شکستن حریم افراد روی فردی که حریم خصوصی‌اش مورد تجاوز قرار گرفته‌ است، چیست؟

برخی از عوارض شکستن حریم خصوصی عبارتند از: تقویت افکار و رفتارهای منفی در جامعه، سست شدن روابط عاطفی، دوستانه و خانوادگی، افزایش سوءظن و دشمنی‌ها، تهدید سلامت فردی، خانوادگی و اجتماعی (گاهی از طریق اشاعه گناه و فحشا)، رونق بازار شایعه‌ها، تهمت، غیبت، دروغ، حسادت و نفرت، سلب اطمینان و اعتماد متقابل بین افراد در جامعه، قضاوت‌های غیرمنصفانه و عجولانه، گرفتن تصمیم‌های عجولانه و خطرناک (مانند خودکشی یا فرار از منزل، به خصوص در مورد نوجوانان که قدرت تفکر و حل مساله درستی ندارند).

● نـصـب دوربـیـن در مـحـل کــار

فاطمه نوبخت امیرکندی

حقوقدان

در جامعه امروزی تعریف کلی و مشخصی از حریم خصوصی نداریم. طبق قوانین موضوعه، احترام به حریم خصوصی افراد مورد حمایت است و از تعرض مصون مانده، مگر در مواقعی که مخالف مصالح خصوصی و عمومی یک فرد یا یک مملکت باشد. در اصل ۲۲، ۲۳ و ۲۵ قانون اساسی حیثیت، جان، حقوق، مسکن، شغل و عقاید مردم از تعرض مصون مانده و تجسس در امور مردم جز در مواقعی که قانون تجویز کرده، ممنوع است. مواد ۹۶ و ۱۰۰ قانون آیین دادرسی کیفری هم اشاره‌ای به حفظ حریم خصوصی افراد دارد. در این بین استفاده از ابزارهایی نظیر اینترنت، بلوتوث، انتقال تصویر از طریق تلفن همراه و نصب دوربین‌های مداربسته در اماکن عمومی و خصوصی، امکان ورود به حریم خصوصی افراد را به حداکثر رسانده اما فقط چگونگی استفاده از این ابزارها در جایگاه خود، می‌تواند فایده‌ای را که در نتیجه استفاده از آنها مورد نظر است، آشکار کند. یک مثال ملموس، ابزارهایی نظیر دوربین‌های مداربسته است که با توجه به زندگی مدرن و فناوری پیشرفته امکان استفاده آن در مکان‌های عمومی و خصوصی افزایش یافته است. نصب این وسیله داخل و خارج یک بانک برای شناسایی افرادی که قصد سرقت داشته باشند، استفاده مناسب از یک ابزار و فناوری مدرن را توضیح می‌دهد اما نصب همین دوربین در اتاق کارمندان یک شرکت خصوصی، به‌خصوص اتاق کارمندان خانم یا اتاق پرو یک فروشگاه مسلما مشکلاتی را به‌وجود می‌آورد و در بیشتر موارد تجاوز به حریم خصوصی افراد و توهین به شئونات اخلاقی تلقی می‌شود. گاهی نیز صاحب یک فروشگاه یا مجتمع مسکونی اقدام به نصب دوربین می‌کند اما باید توجه داشته باشیم استفاده از فیلم و عکس این دوربین‌ها جز در مواردی که برای آن منظور نصب شده، ممنوع و استفاده از آنها به هر منظوری جرم محسوب می‌شود و تبعات کیفری در بردارد، بنابراین باید توجه داشته باشیم استفاده از ابزارهای ارتباطی و مدرن باید با حفظ حقوق شهروندی و رعایت حریم خصوصی افراد و گاهی در مکان‌های عمومی با کسب اجازه از مراجع ذی‌صلاح باشد زیرا در همه جوامع احترام به حقوق افراد و به تبع آن احترام به حریم خصوصی افراد به رسمیت شناخته شده است به خصوص در دین مبین اسلام که منزلت انسان و حمایت از احترام به وی در جایگاه اشرف مخلوقات ارزش بسیار زیادی دارد.

● حـریـم خـصوصـی، زن و مـرد نـمـی‌شـنـاسـد

دکتر نرگس طالقانی

مشاور خانواده

حریم خصوصی یعنی فضا، محیط یا حتی هر نوع کالایی که فرد به آن تعلق خاطر دارد و آن را مکان و کالای امن خود می‌داند و دوست ندارد که هیچ‌کس از آن فضا یا شیء اطلاعی پیدا کند. مثلا ممکن است شما پول یا انگشتری داشته باشید ولی تمایل نداشته باشید دیگران در مورد مقدار و محل نگهداری آنها چیزی بدانند. یا ممکن است اتاق یا کمدی در یک اتاق، فضای امن شما باشد و دوست نداشته باشید که دیگران بدون اطلاعتان به آن دسترسی پیدا کنند. حالا اگر فردی بدون اجازه و اطلاع شما به حریم‌های خصوصی‌تان دست یابد و اطلاعاتی در مورد کارهای شما به دست آورد، تجاوز به حریم خصوصی و حتی جرم رخ داده است. حتی کنجکاوی و کسب اطلاع در مورد حریم شخصی افراد، جرم و کار ناپسندی محسوب می‌شود، چه برسد به اینکه این اطلاعات در اختیار دیگران هم قرار داده شود.

گاهی، حریم خصوصی برای افراد خطرناک می‌شود. مثلا ممکن است ما قصد داشته باشیم بدون اطلاع دیگران به مکانی برویم ولی این کار برایمان خطرهایی در پی داشته باشد ولی حتی در این صورت هم اطرافیان، دوستان و خانواده باید با اجازه و رضایت خود ما برای رفع خطر احتمالی تلاش کنند، در غیر این صورت مرتکب کار خلافی شده‌اند. معمولا تجاوز به حریم خصوصی دیگران با قصد و نیت قبلی، از روی حسادت، اختلاف سلیقه یا اختلاف‌نظر و برای آزار و اذیت یا ریختن آبروی فرد انجام می‌شود و زخم عمیقی که بر روان فردی که حریمش مورد تجاوز قرار گرفته است بر جای می‌ماند، به سادگی بهبود نمی‌یابد. مثلا در مورد دختری که دوستان او از روی شوخی یا عمدا عکس و فیلم‌هایش را پخش کرده‌اند، شاید عذرخواهی‌ افرادی که مرتکب این عمل خلاف عرف شده‌اند آن هم در برابر تمام کسانی که فیلم یا عکس‌ها را به آنها نشان داده‌اند، اندکی از درد او کم کند. البته به شرطی که تمام افراد به صورت کتبی تعهد بدهند که عکس و فیلم‌های او را از گوشی یا رایانه‌هایشان پاک خواهند کرد. افرادی که به حریم خصوصی‌شان تجاوز می‌شود، باید حتما به مشاور یا روان‌شناس مراجعه کنند تا به دلیل حساسیت و مشکلی که برایشان پیش آمده است، تحت روان‌درمانی قرار بگیرند. این افراد علاوه بر احساس عدم امنیت، مدام احساس خطر هم می‌کنند و باید با راه‌های مختلف درمانی، آنها را هرچه سریع‌تر به جامعه برگرداند تا اعتماد از دست رفته‌شان را باز یابند. نکته دیگر در مورد حساسیت تجاوز به حریم خصوصی خانم‌ها یا آقایان است. حریم خصوصی یک مکان امن است که دیگران حق ورود به آن را ندارند. این حریم برای تمام افراد اهمیت و ارزش بالایی دارد و همه موظف به رعایت آن هستند. تجاوز به حریم شخصی، هم مردها و هم زن‌ها را آزار می‌دهد و این حساسیت در مورد هر دو گروه زن و مرد وجود دارد. البته چون معمولا در جوامعی مانند جامعه ما آزادی مرد‌ها بیشتر است و آنها احساس مصونیت بیشتری می‌کنند، شاید بتوان گفت حساسیت در مورد تجاوز به حریم خصوصی‌شان کمتر از خانم‌هاست. گاهی تجاوز به حریم شخصی با ریختن آبروی افراد همراه است که در این مورد هم زنان نسبت به مردان آسیب‌پذیرتر هستند.

● قـربـانـی حـمـایـت مـی خـواهـد

دکتر مجید ابهری

رفتارشناس

با توجه به فراگیرشدن اینترنت بین نوجوانان و جوانان و نبود آموزش اصولی و منطقی به آنها درباره روش‌های صحیح استفاده از اینترنت و دستاوردهای قرن، مشاهده می‌شود گاهی عکس یا فیلم خصوصی افراد روی سایت‌های اینترنتی قرار می‌گیرد که به قیمت آبرو و شخصیت فرد و گاهی نیز به قیمت یک زندگی تمام می‌شود. از نگاه رفتارشناسی، افرادی که به خود اجازه می‌دهند وارد حریم خصوصی دیگران شوند و حرمت‌شکنی کنند، در خانواده‌های نیمه‌مرفه و مرفه زندگی می‌کنند زیرا دسترسی به دنیای اینترنت برای اقشار کم‌درآمد به‌راحتی امکان‌پذیر نیست. همچنین این اشخاص تربیت خانوادگی ندارند و تربیت آنها کاستی‌های زیادی دارد. والدین این افراد هیچ‌گونه نظارت مثبتی از تربیت فرزندان خود ندارند و اصول تربیتی موفق در این خانواده‌ها هیچ‌گونه نقشی ندارد. دور بودن از ارزش‌های اخلاقی، کمرنگ‌بودن صداقت و آموزش ندادن رازداری باعث بروز چنین رفتارهایی می‌شود. حسادت به شخص قربانی نیز منجر به وقوع چنین حوادثی می‌شود. حال این حسادت می‌تواند به دلیل داشتن شرایط اقتصادی یا داشتن رابطه با جنس مخالف باشد. همچنین داشتن حس برتری و مورد تمسخر قراردادن دیگران به قیمت ریختن آبروی آنها نیز می‌تواند از دیگر انگیزه‌های وقوع این حادثه تلخ باشد. ارضای حس شخصی برای افرادی که از اعتمادبه‌نفس پایین رنج می‌برند، از دیگر دلایل ورود به حریم خصوصی و انتشار فیلم‌های خصوصی افراد است. فردی که قربانی این‌گونه رفتارهای دردناک می‌شود، ممکن است با وقوع چنین اتفاق تلخی از خانه متواری شود یا دست به خودکشی بزند پس بهترین راه برخورد با قربانی این است که خاطرش بیش از این آزرده نشود. خانواده باید او را زیر چتر حمایتی خود قرار دهد و از او حمایت کند و حتی اگر مرتکب خطا شده باشد، نباید با تنبیه و آزارهای رفتاری مورد سرزنش قرار گیرد بلکه باید مرهمی بر زخم‌های روحی او باشند و با رفتارهای منطقی مشکل را برطرف کنند. جامعه نیز به‌عنوان نهاد بزرگ‌تر باید بداند این حادثه تلخ ممکن است در کمین آنها نیز باشد در نتیجه از سرزنش، تمسخر، تهمت یا هرگونه مجازات کلامی خودداری کنند و به فکر دلجویی از این اشخاص باشند.

● به حریم خصوصی بچه هـا احتـرام بگذاریـد

دکتر کتایون خوشابی

فوق تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان

دکتر کتایون خوشابی

فوق تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان

آموزش حریم خصوصی از دوران کودکی، یعنی از حدود ۴ سالگی به بعد، امکان‌پذیر است. اگر پدر و مادر بتوانند در سال‌های ابتدای کودکی، یعنی حدود ۱ تا ۲ سالگی، محل خواب فرزندان را جدا کنند، به‌طور حتم مشکل آن چنانی هم با آموزش حریم خصوصی به بچه‌ها پیدا نخواهند کرد. ناگفته نماند که آموزش در این مورد به بچه‌هایی که از کودکی به خوابیدن کنار والدین خود عادت کرده‌اند، بسیار مشکل است. آموزش در زدن قبل از ورود به هر جایی از ۴ تا ۵ سالگی امکان‌پذیر است. از ۵-۴ سالگی باید به بچه‌ها آموخت که وقتی با در بسته‌ای روبرو می‌شوند، باید حتما برای داخل شدن به آن مکان، در بزنند و اجازه ورود بگیرند. می‌توان این کار را با چند بار تمرین، به فرزند خود آموخت، مثلا چند بار در طول روز در اتاق خواب خود را ببندید و از فرزندتان بخواهید که پیش از ورود، حتما در بزند.

والدین باید هنگام ورود به محیط‌های جدید هم آموزش اجازه خواستن برای داخل شدن را به بچه خود یاد دهند و یادآوری کنند. همان‌طور که ما توصیه می‌کنیم کودکان باید حریم‌های خصوصی را یاد بگیرند و به حریم شخصی والدین خود احترام بگذارند،‌ به پدر و مادرها هم می‌گوییم که باید حریم خصوصی کودکان خود را رعایت کنند و به آن احترام بگذارند؛ مثلا وقتی کودک در اتاق خود مشغول بازی است، والدین باید ابتدا در بزنند و سپس وارد اتاق شوند. به این ترتیب، به بهترین الگوها برای رعایت حریم خصوصی به فرزندان خود تبدیل می‌شوند. معمولا کودکان مستقل که در اتاق و فضای خصوصی خودشان می‌خوابند، بهتر می‌توانند حریم خصوصی را یاد بگیرند و آن را درک کنند.

سارا جمال آبادی

مانی غمخوار

ندا احمدلو

سارا دماوندان

پیمان صفردوست