عوامل زمینه ساز ایجاد سنگ های صفراوی

اختلالات گوارشی از شایع ترین اختلالات در بسیاری از جوامع از جمله جامعه ایران است

اختلالات گوارشی از شایع ترین اختلالات در بسیاری از جوامع از جمله جامعه ایران است. اصولا انسان از همان آغازین روزهای زندگی با مشکلات گوارشی نظیر کولیک (قولنج نوزادان) رو به رو می شود و این اختلالات نخستین عوارضی هستند که همه ما تجربه کرده ایم. دامنه این اختلالات همراه با تحولات زندگی مدرن پیچیده و پیچیده تر شده و بیماری هایی نظیر چاقی مفرط که یکی از این اختلالات است خود به زنجیره گسترده ای از بیماری های مختلف متصل شده است.

آشنایی با شایع ترین این اختلالات می تواند در تشخیص زودهنگام و درمان سریع موثر باشد. این بار به عارضه سنگ های صفراوی در گفت وگو با یکی از متخصصان گوارش و کبد پرداخته ایم.دکتر نادر میثاق، جراح و متخصص داخلی به خراسان می گوید: صفرا در واقع یکی از شیره های گوارش است که از کبد ترشح می شود و به هضم چربی ها کمک می کند. بدن به کمک صفرا قادر است داروها، مواد سمی و حتی رنگ دانه ها را قابل هضم کند. صفرا حاوی املاح، پروتئین، چربی و نمک ها و رنگ دانه های صفراوی است و بیشترین کارکرد آن کمک به هضم چربی است که با کمک نمک های صفراوی چربی ها برای جذب در دستگاه گوارش آماده می شود.

هر روز در یک فرد بالغ حدود هزار سی سی صفرا ترشح می شود و تا زمانی که فرد ناشتاست، صفرا داخل کیسه صفرا ذخیره می شود و به هنگام خوردن غذای چرب صفرا شروع به ترشح در داخل روده می کند. این عضو گلابی شکل با حدود ۵۰-۱۰۰ سی سی گنجایش، در زیر کبد قرار دارد. مجاری آن وارد مجاری اصلی کبد شده و این مجاری وارد روده می شوند.

حال اگر بخواهیم با این ویژگی ها یکی از شایع ترین اختلالات گوارشی را که سنگ های صفراوی وجود دارد بررسی کنیم باید بگوییم که ۲ نوع سنگ صفراوی داریم. نوع کلسترولی که از چربی ساخته شده اند و اشباع شدن صفرا از چربی علت ایجاد آن است. بیشتر افراد چاق که چربی بالایی دارند به سنگ صفراوی کلسترولی مبتلا می شوند، وقتی صفرا از چربی اشباع شد رسوب می کند و گاه همراه با کلسیم تشکیل سنگ می دهد. این سنگ ها منفرد و گرد و مدور و سفیدرنگ هستند. نوع دیگری از این سنگ ها، سنگ های پیگمانته هستند که معمولا به علت افزایش رنگ دانه ای که در صفرا وجود دارد، ایجاد می شود. کسانی که بیماری های مرتبط با خون دارند مثل تالاسمی و کم خونی های داسی شکل بیشتر به این نوع سنگ ها مبتلا می شوند. دسته ای دیگر از سنگ های رنگ دانه ای قهوه ای هستند که به علت عفونت های داخلی صفراوی در مبتلایان به سیروز کبدی منجر می شود. این سنگ ها بر خلاف سنگ های کلسترولی، سطح دار و چند وجهی هستند.

این متخصص گوارش و کبد درباره شیوع این عارضه می گوید: این سنگ ها در خانم ها شایع تر است و گاه عوامل ارثی باعث ایجاد عارضه است. از دیگر عوامل خطر این عارضه می توان به چاقی و تعدد در حاملگی اشاره کرد. زنانی که سابقه چندین بارداری دارند بیشتر در معرض ابتلا به سنگ های صفراوی قرار دارند.به طور کلی متخصصان می گویند یک خانم ۴۰ ساله با زایمان های متعدد احتمال ابتلا به سنگ صفرا را دارد. البته سنگ های صفراوی ممکن است در مردان و در سنین دیگر هم مشاهده شود، همچنین رژیم های طولانی مدت توسط خانم ها می تواند خطر ابتلا به سنگ صفرا را بالا ببرد.علائم این عارضه متفاوت است و اختصاصی نیست. گاه ممکن است به صورت نفخ، سوءهاضمه، دردهای مبهم سر دل، ترش کردن و آروغ زدن خود را نشان دهد اما این علائم، علائم اختصاصی سنگ های صفراوی نیست و مبتلایان از یک یا چند علامت رنج می برند. گاهی فرد به قولنج صفراوی یا کولیک صفراوی مبتلا می شود.

در این حالت سنگ در مجرای صفرا گیر می کند و دردی در ناحیه سر شکم و ناحیه راست ایجاد می شود. فرد پس از خوردن غذای چرب یا سنگین احساس درد می کند و معمولا درد به پشت یا شانه راست کشیده می شود. فرد ممکن است استفراغ یا تهوع داشته باشد و از یک تا ۵ ساعت طول بکشد. این علامت یکی از شایع ترین تظاهرات سنگ های صفراوی است که به محض مشاهده آن باید به پزشک متخصص مراجعه کرد.

نباید فراموش کرد که این عارضه گاه بدون علامت است و دردهای ناشی از آن با درد قلب اشتباه گرفته می شود. بسیاری از بیماران که به علت درد به پزشک قلب مراجعه می کنند متوجه می شوند درد آن ها نه از عوارض قلبی بلکه به علت ابتلا به سنگ های صفراوی است.بدترین حالت این عارضه زمانی است که سنگ های صفراوی در مجرای کیسه صفرا گیر می کند و باعث عفونت کیسه صفرا می شود.

این عفونت درد نواحی فوقانی و راست شکم را در پی دارد و درد آن شدیدتر و طولانی تر است و بیمار ممکن است دچار تهوع، بی اشتهایی و تب و لرز شود و در صورت پارگی کیسه صفرا، به عفونت های داخل شکمی، عفونت کبدی و گاهی اوقات زردی دچار می شود. گاهی اوقات حملات درد سنگ های صفراوی ناشی از عفونت مزمن کیسه صفرا است.تمامی این مبتلایان نسبت به مصرف غذاهای چرب واکنش نشان می دهند. مبتلایان به این نوع زردی، پوست زردرنگی پیدا می کنند و سفیدی چشمشان زردرنگ می شود.

خارش منتشره در سطح بدن، ادرار پررنگ و مدفوع کم رنگ از بارزترین علائم زردی انسدادی است. گاهی سنگ ها منجر به عفونت در مجاری صفراوی را باعث می شود و بیمار دچار تب، درد و لرز می شود و گاه ممکن است عفونت، خون را درگیر کند و در صورت درمان نشدن جان بیمار را بگیرد.دکتر میثاق با اشاره به عارضه ورم لوزالمعده ناشی از ورود سنگ به مجرای لوزالمعده توضیح می دهد: مجرای لوزالمعده با مجرای صفرا یکی و وارد روده می شوند. اگر سنگ در این مجرای مشترک گیر کند بیمار دچار عفونت لوزالمعده یا پانکراتیت می شود، این عارضه فوق العاده خطرناک است و حتما باید درمان شود.

سنگ همچنین در درازمدت می تواند به سرطان کیسه صفرا منجر شود و یا می تواند به سیروز صفراوی تبدیل شود. در واقع ماندن صفرا در کبد علت این عارضه است. گاهی سنگ با پارگی صفرا وارد روده ها و به انسداد روده ای منجر می شود که کمتر شایع است.

تشخیص سنگ های صفراوی بیشتر توسط رادیوگرافی یا سونوگرافی انجام می گیرد مگر در بیماران چاق که زیاد نفخ می کنند که می توان از روش Hida استفاده کرد. بسیاری از اوقات سنگ های صفراوی اتفاقی تشخیص داده می شوند و بیمار به دلیل دیگری به سونوگرافی رفته اما در سونو تشخیص سنگ صفراوی داده شده است. در مورد این بیماران بهتر است جراحی انجام نگیرد، وقتی سنگ علامت دار شد و بیمار را به دردسر انداخت می توان با لاپاراسکوپی سنگ را از بدن خارج کرد. درمان های دارویی در عارضه سنگ های صفراوی جایی ندارند و در مورد بیماران علامت دار بهترین شیوه جراحی و برداشتن سنگ است.

دکتر میثاق به کسانی که سنگ دارند توصیه کرد غذاهای کم چرب بخورند زیرا غذاهای سنگین و چرب باعث تشدید حملات درد می شود. وی تاکید می کند سنگ شکنی با کمک لیزر و شوک های صوتی همانند آن چه در سنگ کلیه انجام می شود در از بین بردن سنگ های صفراوی نقشی ندارد به این دلیل ساده که کیسه صفرا برخلاف کلیه مسدود یا به اصطلاح بن بست است، در کلیه، سنگ پس از ریز شدن می تواند دفع شود اما در صفرا سنگ حتی اگر ریز شود قابل دفع نیست و همان جا می ماند.

وی افزود: باید توجه داشت که در هنگام جراحی فقط سنگ ها را بر نمی دارند بلکه کل صفرا را برمی دارند و نگرانی بابت سلامتی بیمار وجود نخواهد داشت زیرا کیسه صفرا مثل یک انباری صفرا را ذخیره می کند که اگر برداشته شود مشکلی برای بیمار ایجاد نمی کند. پس از عمل جراحی، معضل رژیم غذایی هم حذف می شود زیرا صفرایی وجود ندارد که سنگ بسازد.