چهارشنبه, ۱۰ بهمن, ۱۴۰۳ / 29 January, 2025
حساس نشو
چندی پیش در خبرها آمده بود پزشکی که در سفر به خارج از کشور دچار زنبورگزیدگی شده بود، بعد از بازگشت به ایران در باغ شخصی خود مجددا به‌وسیله زنبورگزیده و این بار، نیش این حشره کوچک باعث شوک و نهایتا فوت او شد.آنچه اتفاق افتاد، پدیده‌ای است به نام «شوک آنافیلاکسی»؛ یک واکنش حساسیتی ناگهانی، شدید وحتی کشنده که علایم آن شامل کهیر، فشارخون پایین، گشادی عروق، خارش، ورم گلو و... است...
در موارد شدید بیمار به شوک می‌رود و اگر بلافاصله درمان نشود، باعث مرگ او خواهد شد.
عواملی که باعث بروز شوک آنافیلاکسی می‌شود، متفاوت است؛ از نیش حشرات گرفته تا بعضی غذاها و داروها. بار اولی که بدن با ماده حساسیت‌زا (آلرژن) تماس پیدا میکند، واکنشی نشان نمی‌دهد اما بار دوم برخورد با آن باعث بروز واکنش شدیدی می‌شود و مادهای به نام هیستامین در بدن آزاد می‌شود که باعث بروز علایم خواهد شد.
علل و عوامل
شایع‌ترین عوامل شوک آنافیلاکتیک عبارتند از:
غذاها: در غرب، کره بادام‌زمینی، آجیل، گندم، میگو و خرچنگ‌های خوراکی، شیر و تخم‌مرغ باعث بروز این شوک می‌شوند و در کشورهای جنوب شرق آسیا، نخود و در خاورمیانه کنجد.
داروها: هر دارویی ممکن است توانایی ایجاد شوک آنافیلاکسی را داشته باشد اما معروف‌ترین دارو در این میان «پنی‌سیلین» است. آنافیلاکسی به پنی‌سیلین، در یک نفر از هر ۱۰ هزار نفر دیده می‌شود. این واکنش‌ها، به‌خصوص در موارد تزریق پنی‌سیلین بیشتر بروز میکند و داروهای خوراکی کمتر باعث این واکنش‌ها می‌شوند. داروهای حاجب یددار که در MRI و عکسبرداری‌ها استفاده می‌شوند نیز می‌توانند باعث بروز واکنش‌های آنافیلاکسی شوند. البته خوشبختانه استفاده از این مواد حاجب به تازگی کاهش یافته است.
نیش حشرات: نیش حشراتی مانند زنبور و همچنین نیش مار نیز می‌تواند باعث بروز علائم آنافیلاکسی در افراد مستعد شود، به‌خصوص اگر قبلا به‌وسیله حشرات گزیده شده باشند، احتمال بروز شوک آنافیلاکسی بیشتر می‌شود.
سایر موارد: مواد نگهدارنده کنسروها، زعفران و گرده گل‌ها نیز می‌تواند باعث بروز واکنش‌های آنافیلاکسی شود. البته چنین واکنش‌هایی اغلب با بلعیدن یا تزریق آلرژن رخ می‌دهد.
تشخیص
آنافیلاکسی با علایمش شناخته می‌شود. افراد با سابقه واکنش‌های حساسیتی بیشتر در معرض خطر آنافیلاکسی هستند و تست‌های پوستی می‌توانند کمکی باشد که نشان دهند چه مادهای می‌تواند باعث بروز واکنش‌های شدید شود.
پیشگیری
تنها راه پیشگیری، اجتناب از تماس با مواد حساسیت‌زا (مانند پنی‌سیلین) است اما در بعضی موارد برای درمان بعضی عفونت‌ها، فقط پنی‌سیلین جوابگو است. در این صورت ممکن است پزشک از روش حساسیت‌زدایی استفاده کند که در آن ماده حساسیت‌زا، به دفعات به مقادیر بسیار کم، به بیمار تزریق می‌شود تا حساسیت به آن کاهش یابد. البته چنین کاری فقط در شرایط کنترل‌شده و به‌وسیله متخصص امکان‌پذیر است. به افرادی که سابقه چنین حساسیت‌هایی داشته‌اند، توصیه می‌شود وسایل موردنیاز برای درمان شوک (ماند آمپول آماده مصرف اپی‌نفرین) را همیشه همراه خود داشته باشند. به علاوه، در صورت مراجعه به پزشک یا دندان‌پزشک، وضعیت خود را با پزشک حتما در میان بگذارند و قبل از خوردن هر دارو، با پزشک یا داروساز داروخانه در مورد احتمال بروز حساسیت مشورت کنند. والدین کودکانی که چنین واکنش‌هایی داشته‌اند نیز باید به اولیای مدرسه در مورد احتمال بروز حساسیت یا شوک آنافیلاکسی اطلاع‌رسانی کنند و داروهای لازم را در اختیار آنها (کادر مدرسه) قرار دهند تا در صورت بروز وضعیت اورژانس استفاده شود.
تست پنی‌سیلین
معروف‌ترین دارویی که می‌تواند باعث بروز واکنش‌های آنافیلاکسی شود، پنی‌سیلین است که از ۷۰ سال پیش که ساخته شد، نجات‌دهنده جان انسان‌های زیادی بوده اما از خطرهای آن هم نباید غافل شد. هیچ‌کس از خطر بروز شوک آنافیلاکسی بعد از تزریق آمپول پنی‌سیلین در امان نیست. حتی اگر قبلا آن را بدون مشکل تزریق کرده باشد، باز هم ممکن است به خطر بیفتد. از هر ۱۰ هزار نفر، یک نفر در معرض بروز این عوارض است.
البته در سال‌های اخیر میزان کارایی این تست هم مورد تردید قرار گرفته و عده‌ای معتقدند حتی تست پنی‌سیلین هم ممکن است باعث بروز شوک در برخی افراد شود اما به هر حال همین تست در بسیاری موارد، حساسیت به پنی‌سیلین را قابل تشخیص میکند. افرادی که بعد از تست مشخص می‌شود دچار حساسیت شدید هستند، نباید آموکسی‌سیلین و آمپی‌سیلین و حتی سفالوسپورین استفاده کنند. در چنین مواردی پزشک از سایر گروه‌های آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده میکند. حساسیت به پنی‌سیلین گاه فوری (ظرف چند دقیقه) اما گاه تاخیری است (بعد از یکی، دو روز)، واکنش‌های فوری خطرناک هستند و می‌توانند کشنده باشند اما واکنش‌های تاخیری معمولا چندان خطرناک نیستند اما باز هم ممکن است به رسیدگی‌های پزشکی نیاز داشته باشند.
درمان با اپی‌نفرین
شوک آنافیلاکسی جزو اورژانس‌های پزشکی است و به رسیدگی فوری نیاز دارد. اولین و موثرترین راه برای درمان آن هم یک چیز است؛ تزریق اپی‌نفرین! اپی‌نفرین به سرعت علایم آنافیلاکسی را رفع میکند. این دارو را باید در سرنگ‌های آماده تزریق و در کیت‌های اورژانس نگهداری کرد تا در صورت لزوم بتوان سریع و بدون اتلاف وقت تزریق را انجام داد. بهترین محل برای تزریق هم عضله ران است. اگر نزدیک کسی هستید که دچار شوک آنافیلاکسی شده، سریع با اورژانس تماس بگیرید. بازکردن راه‌های تنفسی هم یکی از مهم‌ترین کارهای اولیه اورژانس است. گاهی علاوه بر اپی‌نفرین، مایعات نیز به صورت داخل رگی به بیمار داده می‌شود. در بعضی موارد بیمار به اکسیژن یا حتی احیای قلبی-ریوی نیز نیاز دارد.
۱۰ نکته درباره تست پنی‌سیلین
تست‌های پوستی می‌توانند برای شناسایی بعضی مواد حساسیت‌زا (مانند پنی‌سیلین) کمک‌کننده باشند. برای شناسایی بعضی مواد حساسیت‌زای خوراکی نیز میتوان از تست‌های خونی استفاده کرد اما حساسیت و احتمال بروز علائم آنافیلاکسی‌ها را فقط به کمک تاریخچه یا قرارگرفتن در معرض آن ماده آلرژن میتوان شناخت، نه با تست‌های پوستی.
۱. تست پنی‌سیلین هم مانند تزریق آن باید به‌وسیله پزشک یا پرستار آموزش‌دیده انجام شود.
۲. تست باید در مطب یا بیمارستان یا آزمایشگاه مجهز انجام شود که درصورت بروز شوک وسایل درمان فراهم باشد.
۳. قبل از انجام تست، تاریخچه‌ای از بیمار گرفته می‌شود که آیا سابقه حساسیت به پنی‌سیلین داشته یا نه.
۴. تزریق در وضعیت خوابیده انجام می‌شود.
۵. لازم است بیمار تا ۳۰ دقیقه بعد از تزریق تحت‌نظر باشد. بیشتر شوک‌ها ۳۰-۲۰ دقیقه بعد از تزریق رخ می‌دهند.
۶. تست دو مرحله دارد؛ خراش پوستی و تست داخل جلدی. در مرحله خراش، یک قطره محلول رقیق‌شده پنی‌سیلین روی خراش ریخته (در قسمت جلوی ساعد) و وضعیت بیمار به مدت ۱۵ دقیقه تحت‌نظر گرفته می‌شود. درصورتی که کهیر، خارش و قرمزی در دایره‌ای با قطر ۱۵-۵ میلی‌متر در محل خراش دیده شد، نشان‌دهنده مثبت بودن (حساسیت به پنی‌سیلین) است. در غیر این صورت مرحله دوم انجام می‌شود. در مرحله دوم، محلول پنی‌سیلین رقیق‌شده داخل جلد تزریق می‌شود و باز هم علایم طی ۲۰-۱۵ دقیقه تحت‌نظر گرفته می‌شود. اگر بعد از این مدت سفتی و قرمزی با قطر بیش از ۵ میلی‌متر یا کهیر و خارش شدید دیده شد، تست مثبت است. البته طبق پروتکل (دستورات اجرایی تصویب‌شده) جدید تست پنی‌سیلین، این تزریق باید در ۳ مرحله از غلظت‌های بسیار کم شروع شود و طی ۳ مرحله در فاصله ۲۰ دقیقه غلظت آن کمی بیشتر شود اما در ایران این پروتکل چندان رعایت نمی‌شود.
۷. بعد از انجام تست، لازم است بیمار تا نیم ساعت در محل بماند و پزشک یا پرستار او را تحت‌نظر داشته باشند چون گاهی بعد از طی چند دقیقه، ممکن است علایم شوک در بیمار دیده شود. اگر در این مدت بیمار احساس خارش شدید، کهیر یا تنگی نفس کرد، باید فوری اطلاع دهد.
۸. چند روز قبل از انجام تست، بهتر است داروهایی مانند آنتی‌هیستامین‌ها، ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای و هیدروکسی‌زین مصرف نشود چون این داروها می‌توانند باعث سرکوب واکنش‌های حساسیتی شوند و جواب تست به طور کاذب منفی شود.
۹. کمی خارش یا قرمزی در محل تست، نشانه واکنش‌های شدید و خطرناک نیست و اغلب بعد از مدتی برطرف می‌شود.
۱۰. درصورت مثبت بودن تست، معمولا محل تزریق در وسط ورم میکند و کمرنگ است و اطراف آن هاله قرمزرنگی دیده می‌شود.
دکتر آیدا روشن‌ضمیر
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست