مشكلات گردشگری

با وجود افزایش دایمی گردشگری و رونق بازار توریست در اكثر كشورهای جهان، ایران در آمار جذب توریست و گردشگر خارجی جایگاهی همچنان دور از انتظار دارد و با وجود آن كه در مقام پنجم یا دهمین كشوری است كه از بیشترین و متنوع‌ترین جاذبه‌های توریستی برخوردار است اگر نگوییم هر سال به دلایل و مسایل مختلف سیر نزولی داشته یا از نظر آماری متوقف بوده رشد معقولی از نظر گردشگر و توریست خارجی نداشته است و این مسأله‌ای است كه بر هیچ كس، حتی آنها كه ارتباط و تجربه و مطالعه‌ای در زمینه صنعت توریست و گردشگر ندارند پوشیده نیست زیرا حداقل در گذشته‌های نه چندان دور اكثراً گردشگران و توریست‌های خارجی را در خیابان و بازار و ابنیه‌های تاریخی فرودگاه و ترمینال و غیره رویت می‌كردند و حال مدت‌هاست كه دیگر كمتر به چشم می‌خورد.

● چرا ؟

این سوالی است كه برای هر كس كه علاقه‌ای به آبادانی و پیشرفت و شكوفایی رشد اقتصادی كشور دارد باشد پیش می‌آید.

هرچند كه رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری كه معاون ریاست جمهوری هم هست طی مصاحبه‌ای با اعلام رشد ۷۱ درصدی ورود توریست خارجی، خط بطلان بر روی این تصور كشیده كه قطعاً فرمایشات ایشان مبتنی بر شواهد و دلایل خاص مریی یا نامریی است كه نیاز به آگاهی و تحقیق و مطالعه بیشتر دارد و ما برای كسب آن، گفتگوهایی ترتیب داده‌ایم با چند تن از دست‌اندركاران این صنعت كه آن چه در پی می‌آید نتیجه و حاصل این گفت و شنیده‌هاست.

● رشد منفی

مجتبی احمدی مدیر آژانس آتی در پاسخ به این سوال كه در سال گذشته و سال جاری در رابطه باتوریست خارجی كار شما از چه رشدی برخوردار بوده است گفت:

تا آنجا كه من اطلاع دارم متاسفانه در طی چند سال اخیر در زمینه گردشگر و توریست خارجی به طور كلی اگر رشدی وجود داشته، رشد منفی بوده است و نمونه آن شرایط كاری خود ماست.

به عنوان مثال در سال ۱۳۸۱ آمار ورودی ما از كشورهای عربی و مناطق مختلف جهان ۱۰۲۴۱ بوده و در سال ۱۳۸۴ با تمام تلاشی كه انجام گرفته تنها ۱۷۴ نفر ورودی داشته‌ایم و در سال جاری هم شرایط بهتری از سال گذشته نداریم.

ما امسال در بین ۲۳۰۰ آژانس به عنوان اولین و آژانس برتر شناخته شده و تندیس افتخار از معاون رییس‌جمهور دریافت كرده‌ایم وقتی ما چنین شرایطی داشته باشیم بقیه وضعشان معلوم است.این مسأله را طی نامه به سازمان گردشگری نیز منعكس كرده و اعلام داشته‌ایم كه آمارها نادرست ارایه می‌شود.

این آمار و ارقام اعلام شده هیچ كدام واقعی نیست و براساس كنترل صحیح و كار كارشناسی نمی‌باشد و احیاناً اگر رشدی در آمار ورودی‌ها دیده می‌شود رشد توریست و گردشگر كه برای كشور بازده داشته باشد قطعاً نبوده است.

و به همین جهت هم هست كه عملاً شعار اشتغال‌زایی در این صنعت با مشكل مواجه است.

مدیر آژانس آتی در پاسخ به این سوال كه جایزه ده دلاری ورود توریست خارجی تا چه اندازه در تشویق و فعالیت آژانس‌ها موثر بوده است گفت:

برنامه‌ریزی و تشكیل و ترتیب یك تور از خارج برای ورود به كشور نیاز به ماه‌ها زمینه‌سازی، تبلیغات و ارتباطات كاری فراوان دارد كه طبعاً بسیار هزینه بر است.

با توجه به همین مسایل و مشكلات برای ورود هر توریست ۱۰ دلار جایزه تعیین كرده‌اند اما:

اما در پرداخت همین ده دلار آنقدر بوروكراسی اداری و گرفت و گیر و آمد و رفت و تهیه مدارك و غیره وجود دارد كه هر كس بخواهد این ۱۰ دلار را بگیرد باید ۱۲ دلار خرج كند تا موفق شود.

● بررسی

عطار رییس جامعه هتلداران در پاسخ به همین سوال مشخص گفت: اطلاعات ما براساس امكانات محدودی است كه در اختیار داریم و طبعاً دیگران كه از امكانات فراوان‌تری برخوردارند می‌توانند اطلاعات كامل‌تری در هر زمینه‌ای ارایه دهند.

مشهد به علت وجود مرقد مطهر حضرت رضا علیه‌السلام كه قبله حاجات شیعیان جهان است از شرایط ممتازی در میان شهرهای ایران در امر ورود زایر و گردشگر داخلی و خارجی برخوردار است كه از خیلی جهات با خیلی از مراكز استان‌ها قابل مقایسه نیست اما:

آنچه ما در این شهر به عینه دیده‌ایم و می‌بینیم این است كه ما امسال كمتر از سال ۸۴ زایر و مسافر خارجی داشته‌ایم و اصولاً برابر آمار هتل‌های مشهد كه به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری هم ارسال گردیده آمار توریست و زایر خارجی ۳۰ درصد كمتر از گذشته بوده است.

بنابراین افزایش ۷۰ یا ۷۱ درصدی توریست و زایر و مهمان خارجی در اینجا مصداق ندارد و در مورد دیگر نقاط هم من نمی‌توانم اظهار نظر دقیقی بكنم اما براساس گفته‌ها و شنیده‌ها شرایط آن جاها بهتر از اینجا نیست.

جعفر عطار سپس در مورد علت كاهش یا مشكلات موجود در امر جذب و جلب گردشگر گفت: تا وقتی افراد كارشناس، ورزیده، كارآمد و دارای فكر و تخصص در امر جهانگردی و توریست به كار گرفته نشوند و مورد مشورت قرار نگیرند ما در جذب توریست خارجی و مقابله با تبلیغات منفی و مسموم بیگانگان در خارج از كشور، شرایطی بهتر از آنچه هست نخواهیم داشت ضمن آنكه:

در جلب و جذب توریست، برخورد نمایندگی‌های كشور در خارج نیز فوق‌العاده موثر است، هرچه با ارباب رجوع و كسانی كه به هر دلیل قصد سفر به ایران را دارند محترمانه‌تر و با روی گشاده‌تری روبرو شوند در جلب و جذب و حتی تغییر نگرش منفی آنها موفق‌تر و مفیدتر عمل كرده‌اند.

وقتی آمارهای گردشگری در كشورهای بزرگ و كوچك دنیا را مطالعه می‌كنیم می‌بینیم رشد چشمگیری از نظر توریست خارجی داشته و دارند و این در حالی است كه شرایط ما در این زمینه هیچ گاه بهتر از دیروز نبوده است.

باید تجزیه و تحلیل و بررسی كنیم و دریابیم كه چرا با وجود جاذبه‌های فراوان و متنوع، توریست كم به مملكت ما می‌آید چه عوامل و موانعی در این راه وجود دارد و در كجا قرار گرفته است تا وقتی این موانع و عوامل را نشناسیم و برطرف یا لااقل كم نكنیم نمی‌توانیم حرفی برای گفتن داشته باشیم.

جعفر عطار سپس به ایام رونق و شكوفایی توریست خارجی پرداخت و گفت سال ۶۳ ورود گردشگران و مسافران آسیای میانه افزایش چشمگیری یافت.

در آن سال تنها آژانس ادیبیان ۱۲ هزار نفر توریست آسیای میانه را به ایران و مشهد آورد.

برآورد اولیه آن بود كه توریست با ۵۰۰ دلار وارد می‌شود و بعد از دو سال، خرید آنها به ۵ هزار دلار رسید كه رونق اقتصادی و كاری خوبی را در پی داشت در همین ایام به مناسبتی كه فكر می‌كنم ۱۷ شهریور بود نیروی انتظامی خراسان اعلام كرد كه ۸۰ درصد بزهكاری كم شده است.

چرا؟ چون گردش پول و رونق بازار خدمات، اشتغال و كار ایجاد كرده بود.

اما مخالفت‌ها و خشونت‌هایی كه انجام گرفت موجب گردید توریست‌های آسیای میانه راه خود را تغییر دهند و خیلی زود همه چیز به حال اول برگشت.

سیاست‌گذاری در جلب و جذب توریست در جهان امروز پیچیدگی خاص خود را دارد علم و تخصص و تجربه و كاردانی و خرد و می‌خواهد.

نه تنها برای جذب و جلب توریست باید تلاش كرد بلكه برای ماندگاری و ادامه حضورش نیز باید برنامه‌ریزی داشت.

اگر تمام این‌ها را ما داشتیم قطعاً لازم نبود حرف‌هایی بزنیم كه با شك و تردید و ایراد مواجه شود.

● یك برنامه عقب

مهندس خسروآبادی مدیر اجرایی اتحادیه هتلداران تهران كه از مدیران موفق صنعت گردشگری است سال‌ها در پست‌های كلیدی این سازمان قرار داشته در پاسخ به این سوال كه رشد و افزایش ۷۱ درصدی توریست خارجی را چگونه ارزیابی می‌كند با بیان اینكه قاعدتاً ارایه آمار باید براساس دلایل و شواهدی باشد و اعلام افزایش ۷۱ درصدی هم كه در گفتگوها مورد بحث قرار گرفته قطعاً بی‌دلیل نبوده است گفت:

آنچه در این مورد به نظر من می‌رسد این است كه در ارایه این آمار دوستان یك برنامه عقب هستند.

یعنی احتمالاً به جای در نظر گرفتن شاخص‌های برنامه چهارم توسعه در این آمار از شاخص برنامه سوم توسعه استفاده شده است.

مهندس خسروآبادی سپس به تشریح تفاوت‌های این شاخص‌ها در برنامه سوم و چهارم پرداخت و گفت:

در برنامه سوم توسعه آمار ورودی به كشور به عنوان شاخص گردشگری و توریست تعیین گردید اما در عمل مشخص شد این آمار نمی‌تواند آمار دقیقی برای گردشگر و توریست باشد زیرا جماعت زیادی از مبادی ورودی وارد می‌شوند كه به هیچ وجه نمی‌توان آنها را توریست و گردشگر نامید اینها برای كار و امرار معاش سفر كرده‌اند و علاوه بر آن كه درآمدزا نیستند برای ایران هزینه هم دارند و حتی بعضاً فرصت‌های شغلی داخل كشور را دچار مشكل می‌سازند نمونه‌های آن، گروه‌هایی هستند كه از مرز افغانستان یا بعضی مبادی مناطق دیگر می‌آیند. در برنامه چهارم با توجه به این مشكل، به جای این شاخص دو شاخص در نظر گرفته شد كه یكی همان آمار گردشگران ورودی به كشور، فارغ از این كه با تور می‌آیند یا به طور انفرادی و عادی و شاخص دوم كه به عنوان شاخص اختصاصی گردشگری ذكر می‌شود این است كه كسانی جزو آمار گردشگری به حساب می‌آیند و گردشگر خوانده می‌شوند كه، در غالب تور و از سوی دفاتر خدمات گردشگری وارد كشور شده باشند.

براساس این مبحث و تفاوت شاخص‌هایی كه در برنامه سوم و چهارم وجود دارد، آمار واقعی را با برنامه چهارم محاسبه می‌شود جوایز و مزیت‌هایی هم كه در بخش گردشگری در نظر گرفته شده براساس همین شاخص دوم است مثل جایزه ۱۰ تا ۱۵ دلاری كه به مجری پرداخت می‌شود حكم همان جایزه صادراتی را دارد.

بنابراین، آمارها در مورد گردشگران و توریست‌های وارداتی باید براساس شاخص‌های برنامه چهارم باشد نه برنامه سوم و این همان اشتباهی است كه بعضی از دوستان در زمینه ارایه آمار مرتكب می‌شوند و ترجیح می‌دهند آماری كه با شاخص برنامه سوم گرفته می‌شود ارایه دهند تا چشمگیرتر باشد ولی آیا جایزه ۱۰ یا ۱۵ دلار را هم پرداخت می‌كنند قطعاً نه، چون آمار این گونه نباید در نظر گرفته شود. خاصه این كه براساس غالب اطلاع‌رسانی هتل‌ها و آژانس‌ها چنین رشدی را نشان نمی‌دهند.

دولت قرار بود برای تهیه آمار گردشگری و حساب اقماری گردشگری اقدام اساسی به عمل آورد و اگر طی یك سال و نیم گذشته این امر اتفاق می‌افتاد خیلی از مشكلاتی كه امروز وجود دارد برطرف شده بود.

سیستم آمار گردگشری و حساب اقماری گردشگری از اقدامات اساسی است كه دولت باید انجام دهد و در واقع سند توسعه گردشگری در برنامه چهارم گردشگری است.

به نظر من دوستان باید روشن سازند كه در برنامه كاری خود برنامه آمار اقماری گردشگری را به كجا رسانده‌اند و بعد آمار بدهند زیرا:

این درست نیست كه همزمان با آماری كه می‌دهیم بگوییم آمار دقیقی در دست نیست.

اگر نیست چرا ۷۱ درصد آمار می‌دهیم و اگر این افزایش ۷۱ درصدی درست است چرا ریزش ارایه نمی‌شود كه براساس شاخص گردشگری برنامه چهارم به چه وسیله وارد شده‌اند و كجا اقامت كرده‌اند.

از سال‌ها قبل فراهم ساختن سیستم آمار اقماری گردشگری در دست مطالعه و برنامه‌ریزی است و با وجود اهمیت آن هنوز به مرحله عمل نرسیده است و تا این سیستم فعال شود نه تنها در ارایه آمارها، در جهت رفع نیازها و الزامات زیر ساختی این صنعت هم با اشكال روبرو هستیم.

● علم روز

امیر اصلان‌زاده مدیر هتل پردیسان ضمن معرفی خود مسایل دیگری را مطرح ساخته كه به نوبه خود شنیدنی و خواندنی است او می‌گوید: من در گروه هتل‌های لاله شاغل و انجام وظیفه می‌كنم: این افتخار و سعادت نصیبم شد كه از ماه‌های اخیر در جوار حضرت رضا علیه‌السلام ادامه خدمت داشته باشم و از جنوب به شمال شرق و مشهد انتقال یافتم.

به طوری كه می‌دانید هتل لاله و هتل‌های وابسته به آن سال‌ها، بیشترین درصد میهمان خارجی را داشته و چندین سال را نیز رتبه اول بیشترین اشغال متعلق به هتل لاله بوده است. اعمال سیاست‌هایی مبتنی بر تخفیف، حركت خوبی بود در جهت سطح بالای اشغال ظرفیت هتل و امروز هم كه ما از امكانات بهتری برخورداریم ناشی از اجرای سیاست‌های همان دوران است و علتش این است كه میهمانان هتل در صورت رضایت در یك سرویس دفعات بعدی هم حضورشان تكرار می‌شود.

امكانات موجود و خدماتی كه در هتل عرضه می‌گردد و ارتباط خاصی كه، این خدمات با تولید آسایش و كسب رضایت و كارآفرینی و دارد هتل را به صورت یك صنعت در جهان مطرح ساخته و امروز صنعت هتلداری دارای علم و تكنولوژی خاص است و از نظر علمی پیشرفتی روزافزون دارد.

یكی از مشكلات و مسایل فرا روی صنعت هتلداری و گردشگری ما مسأله عدم آشنایی با علم روز است ولی متاسفانه این تفكر و اعتقاد كه صنعت هتلداری هم مثل دیگر صنایع دنیا نیاز به علم دارد و تاكنون جا نیفتاده و به جرات می‌توان گفت اكثر كسانی كه در راس مدیریت قرار دارند عموماً كسانی هستند كه با علم روز آشنا نیستند، تحصیلات روز را ندارند تجربه و سابقه كاری هم ندارند و طبعاً نه از آموزش علمی برخوردارند و نه علمی.