گفتگو با فرهاد ورهرام: شرط بقای یک آیین چیست؟

ایسنا

فرهاد ورهرام مستندساز حوزه‌ی مردم‌نگاری شرط تداوم یک آیین یا آداب و رسوم را تغییر آن دانست و گفت: یک آیین باید بتواند همگام با تغییر شرایط زندگی مردم تحول یابد.
ورهرام در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، با تأکید بر لزوم کسب دانش توسط فیلم‌ساز، اظهار کرد: کسی که در حوزه‌ی مردم‌شناسی یا انسان‌شناسی فیلم می‌سازد باید در این زمینه مطالعه داشته باشد. باید بداند فیلمی که می‌سازد در شاخه‌ی کدام مکتب انسان‌شناسی قرار می‌گیرد. متأسفانه در ایران فیلمساز انسان‌شناس از بستر دانشگاه بیرون نیامده‌ است و تولیدکنندگان خارج از دانشگاه، اقدام به تولید فیلم مردم‌شناسی کرده‌اند. یکی از بسترهایی که تولیدات فیلم‌های مردم‌نگارانه از آنجا شکل گرفت تلویزیون بود.

او درباره‌ی سابقه‌ی آموزش ساخت فیلم انسان‌شناسی در دانشگاه، گفت: بین سال‌های 52 تا 55 به‌علت حضور دکتر افشار نادری در دانشکده‌ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران، روش ساخت فیلم‌ انسان‌شناسی در دانشگاه تدریس شد و فیلم‌هایی هم در آن زمان در دانشگاه ساخته شدند. فیلم «بلوط» ساخته‌ی نادری یادگار همان دوران است. با این همه، پیوند فیلم و انسان‌شناسی در دانشگاه دوام زیادی نداشت چون در سال 55 که افشار نادری از دانشگاه تهران رفت، این رشته نیز به‌طور کلی تعطیل شد. بعد از افشار نادری تنها کسی که به حوزه‌ی معرفی فیلم و انسان‌شناسی در دانشگاه وارد شد، ناصر فکوهی است. او به‌تازگی فضای بحث بر سر فیلم‌های انسان‌شناسی را باز کرده‌ است.

این مستندساز مردم‌نگار با بیان‌ این‌که در حوزه‌ی ساخت فیلم مردم‌نگارانه متخصصی در ایران نداریم بیان کرد: به‌صورت موردی می‌توانیم فیلم‌های مردم‌نگاری ‌بینیم که به یک پدیده‌ی فرهنگی نگاه کرده‌ باشند ‌که آن هم باز پای تحلیل نرفته‌ است. بیشتر فیلم‌های مردم‌نگاری، داده‌های خامی برای انسان‌شناسی هستند، ولی اکنون سال‌هاست که تحقیق میدانی مناسبی برای ساخت فیلم و انجام مطالعات انسان‌شناسی انجام نمی‌شود.

او ادامه داد: فرد نخبه‌ای در حوزه‌ی تولید فیلم انسان‌شناسی وجود ندارد. ما هم که در این حوزه فعالیت می‌کنیم، اگر پروژه‌ای برای‌مان پیش آید کار می‌کنیم.

وی درباره‌ی نقش حکومت در برگزاری آیین‌ها و مراسم، گفت: وظیفه‌ی حکومت برگزاری یا جلوگیری از برپایی یک مراسم نیست. فکر می‌کنم فشارها باعث می‌شوند که اتفاقا یک رسم با قوت بیشتری ادامه پیدا کند. گاهی هم باعث می‌شود که یک رسم تغییر شکل یابد، مانند چهارشنبه‌سوری که وجود فشارها آن را متوقف نکرد و باعث شد با تغییر شکل، اجرای آن تداوم یابد. مهم‌ترین عاملی که می‌تواند به تداوم یک رسم کمک کند، توانایی رسم در ایجاد تحولات و تطبیق یافتن با شرایط روز است.

ورهرام توضیح داد: یک رسم برای این‌که خود را نگه دارد مجبور است تغییر کند. برای این‌که آیینی بماند باید تغییر کند. تحول آیین‌ها منطقی است. اگر آیینی در جریان تحولات خود را به همان شکل اولیه نگه‌ دارد و خود را با شرایط مطابقت ندهد، از بین خواهد رفت.

این فیلم‌ساز مردم‌نگار درباره‌ی موانع پیشرفت رشته‌ی انسان‌شناسی، گفت: وقتی بخشی از حاکمیت می‌گوید رشته‌ای به‌درد نمی‌خورد و مثلا انسان‌شناسی را با الهیات قاطی می‌کند، این رشته بیش از حدی رشد نخواهد کرد. در ایران، زمینه‌ی کار برای فیلم انسان‌شناسی زیاد است. یکی از این زمینه‌ها موضوع عشایر و کم شدن جمعیت‌شان است. این افراد در شهرها ساکن شدند و فرهنگ خود را در شهرها ریختند. این‌ها مسائلی است که می‌تواند هم موضوعی برای تهیه‌ی فیلم ‌شود و هم مورد مطالعات انسان‌شناسی قرار گیرد.

ورهرام ادامه داد: قبل از انقلاب، بیشتر به بحث مردم‌شناسی بها داده می‌شد، مردم‌نگاران بودجه‌ای داشتند که می‌توانستند از آن برای مطالعه استفاده کنند حتی بعد از انقلاب هم موسسه‌های مطالعاتی مانند «هامون» فعالیت‌های قابل توجهی در زمینه‌ی تحقیقات با موضوع انسان‌شناسی انجام می‌داد؛ ولی اکنون چنین نیست و فضای اندکی برای کار وجود دارد. باید فضای مناسب برای انجام یک تحقیق انسان‌شناسی وجود داشته‌ باشد و انسان‌شناسان شرایط اندیشیدن داشته باشند، یعنی اندیشه‌ی آن‌ها نباید کنترل شود، ضمن این‌که شرایط مالی هم باید برای آن‌ها فراهم باشد.

او با بیهوده دانستن برگزاری سمینارها، اضافه کرد: برگزاری سمینار نمی‌تواند کار مفیدی برای یک رشته تلقی شود. اگر روزی سمینارها جمع‌ شود این علم پیشرفت می‌کند. برپایی سمینار کار راحتی است، پز دارد، خبر آن هم منتشر می‌شود، ولی عملا در آن کار مفیدی انجام نمی‌شَود. گاهی حتی مقالات این سمینارها هم منتشر نمی‌شوند. این در حالی است که انجام مطالعات مردم‌شناسی سخت است. یک پژوهشگر مردم‌شناس باید سفر کند، گوشه‌ای بنشیند، قلم بزند، عکس بیندازد و ... اگر در شرایط فعلی کسی این‌ کار را انجام دهد یا دیوانه‌ است یا باید از جیب خود بزند.

ایسنا دوشنبه 18 آذر 1392

 

دوست و همکار گرامی
چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی،  نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد.
کمک های مالی شما حتی در مبالغ بسیار اندک، می توانند کمک موثری برای ما باشند:

شماره حساب بانک ملی:
0108366716007

 شماره شبا:
 IR37 0170 0000 0010 8366 7160 07

 شماره کارت:
6037991442341222

به نام خانم زهرا غزنویان