عدالت از دیدگاه امام علی ع

عدالت انواعی دارد و عدالت اجتماعی در اندیشه دینی از چنان جایگاه ویژه ای برخوردار است که هیچ امر دیگری با آن قابل مقایسه نیست

عدالت انواعی دارد و عدالت اجتماعی در اندیشه دینی از چنان جایگاه ویژه‌ای برخوردار است که هیچ امر دیگری با آن قابل مقایسه نیست. این عدالت برخاسته از عدلی کلی است که حاکم بر همه چیز است. عدل به معنای قرار دادن هر چیز در جای خود، مبنای همه امور است و خداوند همه چیز را بر عدل استوار کرده است. قیام همه امور به عدل و استواری همه چیز به آن است. چنانکه در حدیث نبوی آمده است: «بالعدل قامت السّماوات و الأرض»؛ «آسمان‌ها و زمین به وسیله عدل ایستاده‌اند».دوران کوتاه حکومت امام علی (علیه السلام) بهترین مصداق برقراری عدالت در جامعه اسلامی است.

عدالتی که همگان را برابر ساخت و حقوق را به تساوی تقسیم کرد. جامعه‌ای که در آن سیاه و سفید، عرب و عجم، با یکدیگر تفاوتی نداشتند. هر کس می‌توانست به راحتی حقوق خویش را دریافت کرده و بدون دغدغه به امرار معاش پردازد. سیره امام علی (علیه السلام) بهترین الگو برای هر انسانی است که می‌خواهد عادلانه زندگی کند.

بدین منظور در این مجال به بررسی عدالت اجتماعی در نهج البلاغه، می‌پردازیم. مهم‌ترین جلوه عدالت اجتماعی امام علی (علیه السلام) حفاظت از بیت‌المال و تقسیم عادلانه آن بین مردم است. ایشان در فرازی از خطبه‌های خود (خطبه ۱۳ نهج البلاغه) می‌فرمایند: «به خدا سوگند! بیت المال تاراج شده را هر کجا باشد که بیابم به صاحبان اصلی آن بازمی‌گردانم، اگر چه با آن ازدواج کرده، یا کنیزانی خریده باشند، زیرا در عدالت گشایش برای عموم است».امام علی (علیه السلام) هنگامی اداره دولت اسلام را برعهده گرفت که معیارها، در مراحل پیشین خلط و حق با باطل مخلوط شده بود؛ پس هدف حضرت از مواجه شدن با حکومت، تأسیس نمونه دولت عدل الهی بود. از این رو اصرار داشت که بیعت با او آشکار انجام شود تا رضایت امت معلوم گردد.آنگاه حضرت با طبقه‌ای روبه رو شد که در نظام پیشین موقعیت اجتماعی و مالی متمایز از دیگر مسلمانان داشتند، پس با ایشان مقابله کرد و امور را به جای خود، یعنی برابری میان مردم در حقوق و تکالیف، بازگرداند، در نتیجه، آتش چندین جنگ علیه حضرت افروخته شد.از سوی دیگر، اردوگاه امویان از سیاست رشوه و خریدن پنهانی هم‌پیمانان سود می‌جست.

امام علی (علیه السلام) با رد این سیاست، بر پیروی از سیاست مبتنی بر عدل و برابری میان مردم پای می‌فشرد. امام (علیه السلام) به این مقدار نیز بسنده نکرد؛ بلکه همه دارایی‌هایی را که با زور و از راه چپاول گردآوری شده بود، مصادره کرد.امام علی (علیه‌السلام) اصرار داشت از خود و دوستان و یاران خاصش اسوه و نمونه‌ای در دوری از خوشی‌ها و لذات دنیا ارائه دهد؛ به این اعتبار که این‌گونه بودن حاکمان برای سیاست عدالت اجتماعی، امری طبیعی است.

علاوه بر این، امام (علیه السلام) مُصِر بود که حال تولید و تولیدکنندگان مراعات شود و آنان به پرداخت مالیات‌هایی که توان آن را ندارند، مکلف نشوند و با ایشان بزرگوارانه برخورد شود.سیاست امام (علیه السلام) در جمع زکات و مالیات نیز مبتنی بر همین روش مهربانانه بود؛ و طی آن، حقوق فقیران ـ که خدای بزرگ حقوقشان را بر مسلمانان ثروتمند واجب کرده است ـ حفظ می‌شد. پایه نخست، مساوات در حقوق و تکالیف و پایه دوم، عدالت در توزیع ثروت است. در این دنیای فانی میان عرب و عجم و مهاجر و انصار و پیشینی و پسینی تفاوتی نیست؛ و اگر برخی در راه خدا فداکاری کرده‌اند، اجرشان با خداست و آنچه در نزد خدا است بهتر و ماندنی‌تر است: «پس هر کس دعوت خدا و رسولش را اجابت کند و آیین ما را تصدیق کند و در دین ما داخل شود و به قبله ما رو آورد، حقوق و حدود اسلام بر او واجب است. پس شما بندگان خدایید و مال، مال خداست و به طور مساوی میان شما تقسیم می‌شود.

خدا، دنیا را اجر و پاداش برای پرهیزکاران قرار نداده است».عدالت و احقاق حقوقِ همیشه پایمال شده محرومان و مستضعفان و پیکار مداوم با صاحبان زر و زور، همواره مهم‌ترین دغدغه‌های انسان‌های وارسته و بلندنظری است که می‌خواهند با همه وجود، عدالت و انسانیت را در جوامع بشری، جاری کنند. بی‌تردید پیشوای حق‌طلبان و عدالت‌جویان تاریخ، مولای متقیان حضرت علی بن ابی طالب(علیه السلام) است که با گفتار و رفتار والای خود، تا لحظه شهادت، در راه احقاق حق و اجرای عدالت، لحظه‌ای از پا ننشت. ما نیز به عنوان شیعه و پیرو این امام همام وظیفه داریم تا در حد توان خویش برای برقراری عدالت در اجتماع تلاش کرده و سیره آن بزرگمرد تاریخ را به منصه ظهور گذاریم.

زینب مجلسی راد