فرازهایی از زندگانی امام حسن مجتبی علیه السلام

سبط اکبر پیامبر بزرگوار اسلام در سال سوم هجرت به دنیا آمد و مشهور آن است که این مولود فرخنده در شب نیمه ماه رمضان, بهترین ماه های خدا, متولد شده

سبط اکبر پیامبر بزرگوار اسلام در سال سوم هجرت به دنیا آمد و مشهور آن است که این مولود فرخنده در شب نیمه ماه رمضان، بهترین ماه‌های خدا، متولد شده و البته در این باره در کتاب‌های شیعه و سنت اقوال دیگری هم نقل شده که خلاف مشهور است ۱.

● داستان ولادت و مراسم نامگذاری

اما داستان ولادت به گونه‏ای که در روایات شیخ صدوق(ره)در امالی و علل و عیون اخبار الرضا(ع) و روایات دیگر محدثین شیعه و اهل سنت آمده و از امام سجاد(ع) روایت‏شده این گونه است که فرمود:

چون فاطمه(س) فرزندش حسن را به دنیا آورد، به پدرش علی(ع) عرض کرد: نامی برای او بگذار، علی(ع)فرمود: من چنان نیستم که در مورد نامگذاری او به رسول خدا پیشی گیرم و سبقت جویم. در این وقت رسول خدا(ص) بیامد و آن کودک را در پارچه زردی پیچیده، به نزد آن حضرت بردند. حضرت فرمود: مگر من به شما نگفته بودم که او را در پارچه زرد نپیچید؟ سپس آن پارچه را به کناری افکند و پارچه سفیدی گرفته و کودک را در آن پیچید، آنگاه رو به‌علی(ع)کرده فرمود: آیا او را نامگذاری کرده‏ای؟

علی‌(ع) عرض کرد: من در نامگذاری وی به شما پیشی نمی‏گرفتم. رسول خدا(ص) فرمود: من هم در نامگذاری وی بر خدا سبقت نمی‏جویم.

در این وقت ‏خدای تبارک و تعالی به جبرئیل وحی فرمود که برای محمد پسری متولد شده، به نزد وی برو و سلامش برسان و تبریک و تهنیت گوی و به وی بگو: به‌راستی که علی نزد تو به منزله هارون است از موسی، پس او را به نام پسر هارون نام بنه.

جبرئیل از آسمان فرود آمد و از سوی خدای تعالی به وی تهنیت گفت و سپس اظهار داشت: خدای تبارک و تعالی تو را مأمور کرده که او را به نام پسر هارون نام بگذاری. رسول خدا(ص) پرسید: نام پسر هارون چیست؟ عرض کرد: «شبر». فرمود: زبان من عربی است؟ عرض کرد: نامش را«حسن‏»بگذار و رسول خدا(ص) او را حسن نامید... ۲

و در برابر این روایت، روایات دیگری هم در کتاب‌های علمای شیعه و اهل سنت آمده که چون حسن(ع)به دنیا آمد، علی(ع) او را «حرب‏» نامید و چون رسول خدا(ص) اطلاع یافت‏ به علی(ع) دستور داد آن نام را به‏«حسن‏»تغییر دهد... ۳

و یا اینکه علی(ع) نام این نوزاد را «حمزه‏» گذارد و چون حسین(ع) به دنیا آمد نام او را«جعفر»گذارد و پس از آن رسول خدا(ص) علی(ع) را طلبیده و به او فرمود: به من دستور داده شده که نام این فرزند خود را تغییر دهم، سپس به علی(ع) دستور داد که نام آن دو را«حسن‏» و «حسین‏» بگذارد و علی(ع) نیز به دستور آن حضرت عمل کرد... ۴

ولی همان گونه که صاحب کشف الغمه گفته است، این مطلب بعید به نظر می‏رسد‌ و خلاف مشهور و ضعیف است‌ و مشهور همان است که در روایت ‏بالا ذکر شد و باقر شریف در کتاب حیاه الحسن این گونه روایات را از موضوعات و جعلیات دانسته و دلیل‌هایی بر این مطلب ذکر کرده که بهتر است‏ برای اطلاع بیشتر به همان کتاب مراجعه نمایید. ۵

و در روایات بسیاری از طریق اهل سنت آمده که این دو نام شریف ‏«حسن‏» و «حسین‏» در جاهلیت ‏سابقه نداشته و از نام‌های بهشتی است و متن یکی از آن روایات که طبری در کتاب ذخائر العقبی روایت کرده، این گونه است که عمران بن سلیمان گفته:

«الحسن و الحسین اسمان من اسماء اهل الجنه، ما سمیت ‏بهما فی الجاهلیه‏» ۶

حسن و حسین دو نام از نام‌های اهل بهشت است که در زمان جاهلیت ‏سابقه نداشته است.

● انجام مراسم دینی و سنت‌های مذهبی

از جمله سنت‌های اسلامی درباره نوزاد، گفتن اذان و اقامه در گوش راست و چپ اوست که رسول خدا(ص) این سنت را درباره این نوزاد عزیز انجام داد و پس از اینکه او را به دست آن حضرت دادند، در گوش راستش‏ اذان و در گوش چپ او اقامه گفت ۷ .

و نیز برای نوزاد جدید عقیقه کرد(یعنی گوسفندی برای او قربانی کرد) ۸ و یک ران آن را به قابله داد و در برخی از روایات است که این کار را در روز هفتم انجام داد ۹ .

و در روایت کلینی(ره) در کافی این گونه است که پس از عقیقه این دعا را خواند:

«...بسم الله عقیقه عن الحسن‏»

به نام خدا این عقیقه‏ای است از حسن...

و به دنبال آن نیز این دعا را خواند:

«اللهم عظمها بعظمه، و دمها بدمه، و شعرها بشعره، اللهم اجعله وقاء المحمد و آله‏» ۱۰

خدایا استخوان آن در برابر استخوان این نوزاد و گوشتش در برابر گوشت وی و خونش در برابر خون او و مویش در برابر موی او، خدایا آن را وسیله حفاظتی برای محمد و خاندانش قرار ده.

و همچنین رسول خدا(ص) دستور داد موی سر نوزاد را در روز هفتم بتراشند و هم وزن آن نقره صدقه دهند و سپس بر سر نوزاد «خلوق‏»- که نوعی عطر مخلوط بوده- مالید، و به دنبال آن به عنوان مذمت از رسم و شیوه معمول آن زمان که خون بر سر نوزاد می‏مالیدند به اسما که راوی حدیث است فرمود: «یا اسماء الدم فعل الجاهلیه‏»

ای اسما، مالیدن خون بر سر نوزاد از کارهای زمان جاهلیت است!

و در پاره‏ای از روایات اهل سنت آمده که در روز هفتم مراسم ختنه نوزاد نیز انجام شد ۱۱ ، ولی ظاهر روایات شیعه آن است که از جمله مختصات ائمه دین(ع) آن بوده که‏«مختون‏» (یعنی ختنه شده) به دنیا می‏آمدند، جز آنکه به عنوان استحباب و سنت، صورتی ۱۲ از این کار را انجام می‏دادند... ۱۳

و از جمله سنت‌های نوزاد در اسلام تعویذ او به دعاست، یعنی برای سلامتی و حفظ او از چشم زخم و شیاطین جنی و انسی به وسیله خواندن یا نوشتن دعا او را در پناه خدا قرار داده و به خدا می‏سپارند.

و طبق روایات بسیاری که در کتاب‌های شیعه و اهل سنت آمده، رسول خدا(ص) دو فرزند خود حسن و حسین(ع) را به این دعا تعویذ فرمود:

«اعیذ کما بکلمات الله التامه من کل شیطان وهامه و من کل عین لامه‏» ۱۴

شما را پناه می‏دهم به کلمات تامه و کامله پروردگار از هر شیطان بدخواهی و از هر چشم زخمی.

و در روایت دیگری است که این گونه می‏فرمود:

«اعیذ کما من عین العاین و نفس النافس‏»۱۵

شما را پناه می‏دهم از چشم چشم زن، و نفس نفس زن.

● کنیه و القاب

و از جمله آداب و سنت‌های ولادت نوزاد پس از نامگذاری، تعیین کنیه ‏برای اوست که طبق حدیثی، امام باقر(ع) فرمود:

«انا لنکنی اولادنا فی صغرهم مخافه النبز ان یلحق بهم‏»۱۶

ما برای فرزندانمان در کودکی کنیه قرار می‏دهیم، از ترس آنکه مبادا در بزرگی دچار لقب‌های ناخوشایند گردند.

و کنیه آن حضرت بر طبق روایات بسیاری‏«ابو محمد» بوده و کنیه دیگری نداشته است.

و اما القاب آن حضرت بدین شرح است: سبط، زکی، مجتبی، سید، تقی، طیب، ولی...

و مرحوم اربلی در کتاب کشف الغمه پس از نقل کنیه و القاب آن حضرت از روی کتاب‌های اهل سنت گفته است: مشهورترین این القاب‏«تقی‏»است و بهترین و شایسته‏ترین آنها همان است که رسول خدا(ص) او را بدان ملقب فرمود و آن‏«سید»است. ۱۷

سید هاشم رسولی محلاتی

۱- مستدرک حاکم، ج ۳، ص ۱۶۹، اسد الغابه، ج ۲، ص ۹، اکمال الرجال خطیب تبریزی، ص ۶۲۷، حیات الامام الحسن، ج ۱، ص ۵۹.

۲-بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۲۳۸، و به همین مضمون روایات بسیاری در کتب اهل سنت نقل شده که بیشتر آنها در ملحقات احقاق الحق، ج ۱۰، ص ۴۹۲ به بعد ذکر شده است.

۳-بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۲۵۱، حیاه الحسن باقر شریف، ج ۱، ص ۶۳، ملحقات احقاق الحق، ج ۱۰، صص ۵۰۱-۴۹۲.

۴-بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۲۵۵، ملحقات احقاق الحق، ج ۱۰، ص ۴۹۸.

۵- حیات الامام الحسن بن علی، ج ۱، ص ۶۳.

۶- ملحقات احقاق الحق، ج ۱۰، ص ۴۸۸ و حیاه الامام الحسن بن علی، ج ۱، ص ۶۳.و در مناقب ابن شهرآشوب از عمران بن سلیمان و عمرو بن ثابت نقل کرده که گفته‏اند: «ان الحسن و الحسین اسمان من اسامی اهل الجنه و لم یکونا فی الدنیا»

۷- بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۲۳۹، مسند احمد بن حنبل، ج ۶، ص ۳۹۱، صحیح ترمذی، ج ۱، ص ۲۸۶، صحیح ابی داود، ج ۳۳، ص ۲۱۴، احقاق الحق، ج ۱۱، صص ۸-۶.

۸ - و در برخی از روایات شیعه و اهل سنت آمده که دو گوسفند برای حسن(ع) و دو گوسفند برای حسین(ع) قربانی کرد، ولی روایت‏یک گوسفند مشهورتر و از نظر سند هم قوی‏تر از روایات دیگر است، چنانچه در حیاه الامام الحسن نیز بدان تصریح کرده است.

۹ و ۱۰-بحار الانوار، ج ۴۳، صص ۲۳۹ و ۲۵۰ و ۲۵۷.حیاه الامام، ج ۱، ص ۶۴. ملحقات احقاق الحق، ج ۱۰، صص ۱۷-۵۱۱.

۱۱- نور الابصار، ص ۱۰۸، و ملحقات احقاق الحق، ج ۱۰، ص ۵۱۹ به نقل از مفتاح النجا بدخشی.

۱۲- و به تعبیر روایات ‏«امرار موسی‏» می‏کرده‏اند.

۱۳-سفینه البحار، ج ۱، ص ۳۷۹.

۱۴-سفینه، ج ۲، ص ۲۸۷ و ملحقات احقاق الحق، ج ۱۰، صص ۵۲۰ و ۵۲۴ و ۵۲۷.

۱۵ -ملحقات احقاق الحق، ج ۱۰، ص ۵۲۷.

۱۶ -حیات الامام الحسن(ع)، ج ۱، ص ۶۵.

۱۷ -بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۲۵۵.