درضیافت انتقادی رهبر مسیحیان چه گذشت

مسلمانان ترك از پاپ رنجیده خاطر بودند و رنجش آنان از پاپ همان رنجیدگی مسلمانان دیگر بود رنجش از این كه پاپ در سخنان ماه دسامبرش حرمت عقاید مردمان جهان اسلام را نگه نداشت

مسلمانان ترك از پاپ رنجیده خاطر بودند و رنجش آنان از پاپ همان رنجیدگی مسلمانان دیگر بود.

رنجش از این كه پاپ در سخنان ماه دسامبرش حرمت عقاید مردمان جهان اسلام را نگه نداشت. پرسشی كه مسلمانان تركیه را به اجتماع خیابانی در مخالفت با سفر پاپ كشاند سؤال بی جواب آحاد اندیشمندان جهان اسلام است كه چرا پاپ بی محابا بحث تلازم خشونت و اسلام را دامن زد.

گفته می شود موضع پاپ درباره اسلام ریشه در سالیان دور زندگی او دارد. كاردینال یوزف راتزینگر (نام اصلی پاپ بندیكت شانزدهم) زمانی كه ریاست «مجمع ایمان كلیسای كاتولیك» و سرپرستی امور كلیدی صورتجلسه های دادگاه های تفتیش عقاید واتیكان را برعهده داشت، پای بندی بی چون و چرای او به ارزش های كلیسای كاتولیك و معیارهای سختگیرانه واتیكان زبانزد خاص و عام بوده است.

همگان قبل از آنكه او به مقام پاپی برسد كاردینال راتزینگر را یك روحانی مسیحی محافظه كار می شناختند، حتی برخی نزدیكان او گفته اند كه راتزینگر با تلاش های پاپ ژان پل دوم برای گفت وگوهای بیشتر با جهان اسلام موافق نبود.

اما این تنها دلیل مخالفت ترك ها با سفر پاپ به كشورشان نبود. روز انتخاب او به مقام رهبری مسیحیت، این خبر بر صفحه اول مطبوعات آنكارا درج شد كه پاپ جدید یك چهره مخالف تركیه در صحنه اروپاست با این پیش زمینه بود كه ۲۵ هزارمسلمان اهل تركیه پیش از سفر پاپ، در استانبول گردهم آمدند. در پلاكاردها و بیانیه های مسلمانان تركیه بر این جمله مكرر تأكید شده بود كه راتزینگر قبل از آنكه جای ژان پل دوم را بگیرد از مخالفان سرسخت پیوستن تركیه به اتحادیه اروپا بود. پاپ جدید همچون بسیاری از مسیحیان این اتحادیه را یك كلوپ مسیحی می داند. تحمل این مسأله برای ترك ها سخت بود كه به آن همه موانع سیاسی همسانی تركیه و اروپا یك مانع مذهبی هم اضافه شود و رهبر مسیحیت، ورود تركیه مسلمان را به آن اتحادیه جایز نشمارد.

از این روست كه رسانه های تركیه نوشته اند، سفر پاپ یك حركت دلجویانه بود، دلجویی از جهان اسلام در دوره ای كه ریاست سازمان كنفرانس اسلامی را یك چهره ترك تبار در دست دارد (احسان اوغلو) و دوم دلجویی از تركیه به این دلیل كه در میان ملل اسلامی بیشترین رنجش را از پاپ در دل دارند.

علائم و نشانه های دلجویی در نخستین گفتار میزبانان ترك پدیدار شد وقتی كه اردوغان خبر داد كه پاپ با پیوستن تركیه به اتحادیه اروپا موافق است. وی گفت: «پاپ گفته كه آرزو می كند تركیه به اتحادیه اروپا ملحق می شود.» رجال سیاسی آنكارا خرسند بودند كه حضور رهبر ۱‎/۱ میلیارد مسیحی كاتولیك در تركیه شاید طلسم الحاق این كشور به باشگاه اروپا را بگشاید. با این همه، ورود پاپ به آنكارا درمیان شدیدترین تدابیر امنیتی صورت گرفت.

● حل نزاع تاریخی تركیه و مسیحیان

گرچه ، برخی ناظران سفر پاپ به این نقطه از سرزمین های اسلامی را حركت آشتی جویانه رهبر مسیحیت با مسلمانان قلمداد كردند اما از دید تحلیلگران پاپ اهداف دیگری نیز برای سفر خود در نظر گرفته بود. او در اوج نزاع آنكارا با دول اروپایی چون فرانسوی ها بر سر پرونده كشتار ارامنه به این سفر دست زد. پاپ از عمق تضادی كه میان تركیه و بخشی از جهان مسیحیت پیدا شده آگاه بود. از همین روست كه برخی ناظران نشانه های یك میانجی گری را در حركت پاپ می جویند و این كه او در سفر خود تلاش ویژه ای برای بازكردن گره نزاع تاریخی تركیه و ارامنه صرف خواهد كرد.

از طرفی پاپ در سفر خود توجه ویژه ای به موقعیت مسیحیان ارتدوكس تركیه دارد. چنان كه او بلافاصله پس از دیدار با احمد نجدت سزر رئیس جمهور به افس رفت جایی كه گفته می شود مریم مقدس در آنجا زیسته و در همان جا نیز درگذشته است، و به دنبال آن با بارتومولو اسقف اعظم كلیسای ارتدوكس دیدار كرد. محافل اسلامی تركیه از این بخش تحركات پاپ نیز اظهار نگرانی كرده اند. آنها می گویند تلاش پاپ برای احیای شهرت كلیساهایی كه روزی كانون ستیز با مسلمانان بودند ممكن است احساسات ملی گرایی و اسلامی مردم این كشور را تقویت كند وخاطرات تلخ گذشته را در حافظه تاریخی مردم این كشور زنده كند.

بندیكت شانزدهم روز پنج شنبه درمیان مسیحیان ارتدوكس در روز سنت اندروی حواری كه مسیحیت را به آسیا آورد به امید كاهش اختلافات هزارساله با آنان سخن گفت. بیش از هزار سال پیش كلیسای ارتدوكس به دلیل اختلاف برسر حاكمیت و اقتدار كلیسا، از كلیسای كاتولیك منشعب شد و راه خود را در پیش گرفت، اما پاپ در شهری كه مطابق پلاكاردهای معترضان «تا ابد شهری اسلامی خواهد بود» به شكوه مسیحیت در قسطنطنیه اشاره كرد و در كنار رهبر

۲۵۰ میلیون مسیحی ارتدوكس هدف خود را برای نزدیك كردن پیروان مسیحیت پی گرفت.

پاپ در این سفر با رهبر ۲۵۰ میلیون مسیحی ارتدوكس دیدار كرد. این شهر كه پیشتر قسطنطنیه نامیده می شود قبل از ورود اسلام به آناتولی شهر مسیحی بود و ارزش فراوانی برای معتقدان به این مذهب داشت، اما با آمدن اسلام انگاره های مسیحی از این شهر رخت بربست و اسلام فضای آن را آكند.

● آیا نگاه پاپ به تركیه تغییركرده؟

در واپسین ساعت های حضور پاپ محافل سیاسی تركیه همچنان با این پرسش دست به گریبان بودند كه براستی مواضع پاپ در قبال تركیه تغییركرده است و او حاضر شده تركیه را در باشگاه اروپای مسیحی ببیند. مبانی تفكر پاپ این است كه هویت اروپایی، تلفیقی از ایمان مسیحی و فلسفه یونانی است و این چیزی نیست كه در چهره فرهنگی تركیه یافت شود، پاپ همواره از مردم قاره اش خواسته است كه از هسته هویت خود كه همانا مسیحیت است آگاه شوند. این تعریف بندیكت از هویت اروپایی بسیار مشكل ساز است.

اینجاست كه شماری از اندیشمندان اسلامی معتقدند كه رهبری جدید واتیكان براحتی تن به تفاهم با جهان اسلام نخواهندداد و سخن ماه دسامبر پاپ شاهدی بر این نگرانی است كما این كه طارق رمضان اندیشمند مسلمان در مقاله ای برای مجله تایم نوشت: «آنان نقش مؤثر اندیشمندان مسلمانی مانند فارابی، ابن سینا، غزالی و ابن خلدون را در اندیشه های اروپاییان فراموش كرده اند، اروپایی ساخته اند كه چیزی جز توهم نیست و نسبت به گذشته ها خود را فریفته اند.» از نگاه این دسته از تحلیلگران پیداست كه اروپا امروز بیش از هر چیزی به گفت وگوی صادقانه با خود نیاز دارد و پاپ كه نماد مذهب غرب است، در این باره وظیفه سنگینی دارد كه نقش اسلام در ساخته شدن اروپای امروز را دریابد.

مذاكرات پاپ در تركیه شاید محك و آزمونی باشد تا روابط میان اسلام و غرب به درستی مورد ارزیابی قرار گیرد.

علی بارداك اوغلو، مدیر كل مذهبی تركیه در دیدار با پاپ، نگاه بدبینانه محافل غرب را به خاطر آورد و تأكید كرد كه اسلام آیین خشونت نیست و معرفی كردن اسلام همچون یك دین خشن مسلمانان را رنجانده است. در این دیدار بود كه بندیكت شانزدهم ناگزیر شد برای اظهارت جنجال برانگیز گذشته اش ابراز تأسف كند. پاپ حتی برای كاستن از بار این تضاد دیرین به مسجد سلطان احمد در استانبول رفت كه به مسجد آبی معروف است.

از این منظر شاید نوشته تحلیلگر روزنامه فرانسوی فیگارو در خور تأمل باشد كه: «در این برهه از زمان كه برخورد و تنش میان تمدن ها و مذاهب به اوج خود رسیده است پاپ نه به عنوان رهبری روحانی كه به عنوان دیپلماتی حرفه ای به كشوری رفت كه نوك پیكان برخورد این تنش هاست.»