کمبود منابع مالی, مشکل شبکه های بین المللی ایرانی

نگاه سایت تابناک به مشکلات شبکه های اطلاع رسانی بین المللی ایرانی به همراه مقایسه ای بین هزینه های شبکه های ایرانی و خارجی

سایت تابناک - لنین بنیانگذار روسیه کمونیستی در نوشته‌ها و سخنرانی‌های خود قبل از شکل‌گیری انقلاب کمونیستی ۱۹۱۷ می‌گفت: «به من یک کاغذ و قلم با یک چاپخانه بدهید تا یک حکومت را سرنگون کنم». دو دهه بعد هیتلر در آلمان با سوء استفاده از تأثیر مطبوعات زمینه شکل‌گیری روانی جنگ دوم جهانی را فراهم آورد و در طول جنگ دوم نیز گوبلز وزیر تبلیغات وی با استفاده از قدرت رادیو در بسیج و تهییج افکار عمومی داخلی و خارجی توانست در ایام جنگ جهانی دوم، عملیات روانی را بر علیه متفقین به ویژه انگلیس ساماندهی کند.

از دهه ۹۰ میلادی با پیشرفتهای شگرف در فناوریهای ارتباطی- اطلاعاتی ، شبکه های تلویزیونی بین المللی پا به عرصه تعاملات بین المللی گذاردند و نقش رسانه در تاثیر گذاری بر افکار عمومی جهانی بسیار پررنگ تر شد. شبکه CNN در جنگ اول خلیج فارس صحنه کارزار را به خانه های مردم آورد و تصاویر میدان جنگ را در کوتاه ترین زمان به منازل بینندگان خود می برد.

با مشخص شدن نقش CNN در جهت دهی به اخبار جنگ و موفقیت در جلب افکار عمومی جهانی در راستای خط و مشی خود، کشورهای حوزه خاورمیانه نیز برای بهره گیری از فرصتهایی که رسانه می تواند در کسب قدرت نفوذ در اختیار آنها بگذارد به تاسیس شبکه های خبری بین الملل روی آوردند. آغاز به کار شبکه الجزیره در سال ۱۹۹۶ و در پی آن کسب موفقیت در جنگ افغانستان دیگر کشورهای منطقه را نیز به راه اندازی شبکه های خبری بین المللی ترغیب نمود.

بنا براین در دو دهه گذشته شکل‌گیری شبکه‌های تلویزیونی خبری با برد فراملی با اهداف متفاوتی چون کسب بازار تجارت خبر و درآمد و یا حفظ هویت ملی، حفظ قدرت و نفوذ منطقه ای، فرافکنی در عرصه بین‌المللی و حفظ برتری و سلطه در عرصه جهانی صورت گرفت. ایران نیز با توجه به مزیت‌های فناوریهای جدید ارتباطی و بهره‌گیری قدرت این رسانه‌ها، رسانه های تازه وارد را پذیرفت و به استخدام درآورد و نقش ابزاری رسانه ها را از منظر دور نداشت. در استراتژی رسانه ای جمهوری اسلامی ایران نیز به اهمیت حضور در عرصه‌های جهانی و بین‌المللی تاکید شده است و تدوین «افق رسانه ملی» نیز بدان اشاره شده است.

به عنوان مثال در ماده ۲ بر الهام‌ بخشی و تاثیر در تحولات منطقه ‌ای و جهانی، در ماده ۵ بر آرایش رسانه‌‌ای جامع، نافذ و موثر در شبکه‌های مختلف استانی، ملی و جهانی و بالاخره در ماده ۲۲ افق رسانه به گسترش شبکه‌های تلویزیونی برون مرزی نیز توجه جدی شده است که تاسیس شبکه های بین المللی العالم و پرس تی وی در این راستا می باشد.

فارغ از انگیزه تاسیس شبکه‌های خبری وخط مشی آنها آنچه برای راه اندازی وادامه فعالیت این شبکه ها اهمیت دارد منابع مالی و تامین هزینه های آنهاست، زیرا رسانه‌ها تا زمانی که پا بگیرند سرمایه برند، رقابت با غولهای رسانه‌ای البته کار چندان ساده‌ای نیست. حمایت مالی و فکری برای ماندن در دایره نظام اطلاع رسانی ضروری است.

سرافراز ، معاون برون مرزی صدا و سیما در مورد نقش منابع مالی در تاسیس شبکه‌های خبری بین‌المللی می‌گوید: «معمولا شبکه‌های بین‌المللی که در سالهای اخیر راه‌اندازی شده‌اند نیروهای حرفه‌ای به خدمت گرفته‌اند. برای مثال الجزیره بعد از تعطیلی بخش عربی شبکه بی.بی.سی، بهترین و کارآمدترین نیروها و استخوان بندی اصلی آن شبکه اعم از نیروها و سردبیران اصلی‌اش که آموزش‌ها و تجارب خود را در جایی دیگر دیده بودند را به قطر کشاند و این شبکه را شکل داد. از آن پس دیگر شبکه‌های خبری عرب زبان نیز که بعدها به جرگه این رسانه‌ها پیوستند از همین روش و با مدیریت پول بهره جستند؛ العربیه نمونه این طیف رسانه‌هاست که توانست با پهن کردن توری پر پول، بهترین مجریان الجزیره را جذب این شبکه کند.»

این در حالی است که امکانات رسانه‌های ایرانی بسیار کمتر از رسانه‌های غربی و حتی کشورهای عربی است، برای مثال شبکه العالم از لحاظ بهره مندی از تجهیزات و منابع مالی، به هیچ وجه در شرایط برابر نیست.

شبکه العربیه از جانب عربستان سعودی و دیگر سرمایه گذاران عربی حمایت مالی می شود در سال ۲۰۰۳با بودجه ۳۰۰ میلیون دلار تاسیس شد. (روزنامه شرق، ۲۵/۱۱/۱۳۸۴)دفتر مرکزی شبکه العربیه در مدیا سیتی دبی قرار دارد و با داشتن ۳۰ دفتر خبری در نقاط مختلف جهان از جمله در عراق،‌ فلسطین،‌ لبنان،‌ اردن و یمن حضور دارد. دفتر خبری العربیه در فلسطین یکی از دفاتر بزرگ خبری العربیه در جهان می باشد. العربیه با در اختیار داشتن امکانات وسیع و حمایتهای عظیم مالی دولت عربستان توانسته است در حوزه های مختلف از جمله فن آوری رسانه جدیدترین و آخرین فن آوریهای روز جهان را به خدمت گیرد.

شبکه الجزیره نیز با بودجه ای ۱۵۰میلیون دلاری در سال ۱۹۹۶ بنیان گذاشته شد. (روزنامه شرق ،۹/۳/۱۳۸۵)طبق گزارشهای متعدد، بودجه شبکه الجزیره در سال ۲۰۰۴ برابر با ۱۲۰ میلیون دلار اعلام شده بود که این رقم شامل ۴۵ میلیون دلار کمک مالی امیر قطر بود. (خبرگزاری ایسنا۱۵،/۱۱/۸۷) الجزیره با داشتن قریب به ۱۰۰۰ نفر نیرو در دفتر مرکزی خود و ۱۵۰ نفر در بیش از ‌٣٠ دفتر خبری مختلف در سراسر جهان، اخبار و وقایع اقصی نقاط دنیا را پوشش می‌دهد.

روزنامه گاردین در یکی از سر مقاله های خود می نویسد: الجزیره در جریان جنگ دوم خلیج حتی از شبکه بی بی سی هم پیشی گرفت و در شرایطی که بی بی سی با داشتن ۸۰ نفر پرسنل در بغداد فقط ۱۲ میلیون پوند صرف پوشش جنگ عراق کرده بود،‌ شبکه الجزیره میلیونها دلار را به پوشش حوادث جنگ در عراق اختصاص داده بود.

بودجه شبکه الحره نیز در سال مالی ۲۰۰۹- ۲۰۱۰ به حدود ۱۱۲ میلیون دلار می‌رسد. (newjerseynewsroom.com) شبکه آمریکایی الحره پس از حمله به عراق از سوی آمریکایی ها تاسیس شد.دولت آمریکا از سال ۲۰۰۴، سیصد و پنجاه میلیون دلار برای شبکه الحره هزینه کرده است.(همشهری آنلاین،۲۳/۴/۸۷)

حال اگر بودجه اختصاص یافته به شبکه های فراملی جمهوری اسلامی ایران با شبکه هایی نظیر BBC و CNN مقایسه گردد فاصله بیشتر نمایان می گردد. بودجه سالانهBBC نیز بیش از ۴ میلیارد پوند می باشد که طبق تخمینهایی که زده می شود از این میان حدود ۶۰۰میلیون پوند بودجه سرویس جهانی بی بی سی BBC) WORLD) می باشد.(www.wikpedia.com ) بودجه شبکه فارسی زبان بی‌بی‌سی از هفت میلیون پوند در سال مالی ‪ (۲۰۰۷ به ۲۰۰۸) به حدود ۱۵ میلیون پوند در سال مالی جاری (۲۰۰۸ به ۲۰۰۹) افزایش پیدا کرده و بیش از ‪ ۲۰‬میلیون پوند در سال مالی (‪ ۲۰۰۸-۲۰۰۹‬) رسیده (www.shahabnews.com) بودجه سی ان ان نیز ۶۰۰ میلیون دلار برآورد شده است.

این در حالی است که بودجه ۴۰۰ میلیاردی رسانه ملی‌مان با بیش از یکصد شبکه محلی، ملی و بین‌المللی رادیو و تلویزیونی ـ یعنی کمی بیش از یک سوم بودجه شبکه نوبنیاد الجزیره انگلیسی قطر ـ است.

کشورهای فرانسه و روسیه با برخورداری از منابع و ظرفیت های رسانه ای کوشیده اند شماری از مخاطبان شبکه های انگلیسی زبان خبری را جلب کنند. به طور مثال شبکه خبری France۲۴ با بودجه سالانه ۱۰۰میلیون دلاری و با بهره گیری از ۱۹۰ ژورنالیست استخدامی تاسیس شده است(www.daily.ghajar.ir) و این در حالیست که سایت خبری این رسانه تقریبا یک چهارم یکی از سایتهای شبکه های خبری بین المللی ایرانی بیننده جذب می کند.

حال آنکه بودجه شبکه های فراملی کشورمان بسیار ناچیز است بودجه شبکه العالم در سال حدود ۱۰ میلیون دلار و شبکه پرس تی وی نیز اندکی بیشتر می باشد.

در سی ان ان یک خبرنگار خوب حدود بیست هزار دلار حقوق می گیرد.آقای سرافراز در این باره می گوید: اصلا ارقامی که رسانه ها در دنیا به کارکنان خود می دهند با کشور ما قابل مقایسه نیست، پرسنل رسانه در این کشورها بعد از رشته های ورزشی و هنری بیشترین حقوق دریافتی را دریافت می کنند آنها حتی از حقوقی که وزارت خارجه این سازمانها به کارکنان خود می دهند حقوق بیشتری می گیرند چون برای آنها رسانه اهمیت بیشتری دارد.

شبکه های فراملی ما برای جذب پرسنل حرفه ای به ویژه گویندگان ، مجریان و خبرنگاران برجسته با مشکل زیادی مواجه می باشند و راضی نگه داشتن پرسنل و حفظ آنها چالشی اساسی برای این شبکه ها می باشد.

البته شبکه های بین المللی برای سر پا ایستادن و استمرار حیات خود به درآمد زایی نیز می اندیشند. به ویژه به پخش آگهی‌های تجاری، به گفته مسئولان فاکس نیوز شبکه بدون آگهی تهی به نظر می‌رسد. سرافراز می گوید برای داشتن آگهی در حال برنامه ریزی هستیم اما پخش آگهی برای یک شبکه خبری کار ساده ای نیست. پخش آگهی در شبکه هایی که اولویت اساسی خود را سرگرمی سریال و فیلم قرار داده‌اند، راحت‌تر است تا یک شبکه خبری البته برنامه‌ریزی و سازماندهی این کار شده است و تعدادی نیز جذب نموده‌ایم.

متاسفانه چه بخواهیم و چه نخواهیم دنیا، دنیایی پر از حادثه، درگیری و اتفاقات عجیب و غریب و ناخوشایند است که در چنین شرایطی این تنها شبکه‌های خبری‌اند که می‌توانند بر این تحولات تاثیر بگذارند. در شرایطی که بسیاری از شبکه‌های غربی اطلاع رسانی ناقص و با جهت‌گیرهای خاص از این رخدادها ارایه می‌دهند، اینک زمینه‌ای فراهم شده است تا مخاطبان غربی از نگاهی دیگر با حوادث آشنا شوند.

حال برای دسترسی به این هدف و باقی ماندن در رقابت رسانه‌ای نیازمند توجه بیشتر مسئولان به شبکه‌های بین‌المللی نظیر «العالم» و «پرس تی.وی» و تامین نیازهای مالی آنهاست.