مشروطه

یكی از تحولات سیاسی ایران نهضت مشروطه است كه بسیاری از تاریخ‌نگاران آن را ناشی از ساختار سیاسی و اجتماعی آن دوره می‌دانند. نهضت مشروطه با تمام نقاط ضعف خود یك سلسله جنبشها …

یكی از تحولات سیاسی ایران نهضت مشروطه است كه بسیاری از تاریخ‌نگاران آن را ناشی از ساختار سیاسی و اجتماعی آن دوره می‌دانند. نهضت مشروطه با تمام نقاط ضعف خود یك سلسله جنبشها و قیامهایی را به دنبال داشت:

مردم را وارد صحنه سیاسی و آنان را به مبارزه با استبداد داخلی و استعمار خارجی ترغیب نمود و مقولاتی نظیر آزادی، قانون و مشاركت مردم در تعیین سرنوشت خویش را در اذهان افراد جامعه به وجود آورد.

كلمه مشروطیت از نظر لغوی یعنی آنچه مقید به شرط است و از نظر مفهوم سیاسی به حكومتی گفته می‌شود كه در آن اختیارات قدرت حاكمه محدود است و یا به عبارتی جلوگیری از تمركز قدرت به منظور حفظ حقوق اساسی افراد و گروهها می‌باشد. وجود مجلس یكی از اصول ذاتی این نوع حكومتهاست.

در بررسی نهضت مشروطه نخست باید به عواملی چون استبداد شاهان قاجاریه و بی‌كفایتی آنان، اعطای امتیازات به كشورهای بیگانه و تسلط اقتصادی آنان بر ایران، اقدام مسیو نوز بلژیكی در افزایش عوارض كالاهای داخلی و نهایتاً اعتراض مردم به اقدام علاءالدوله حاكم تهران در به چوب بستن عده‌ای از تجار تهران به دلیل افزایش قیمت قند كه در نتیجه جنگ روسیه و ژاپن پیش آمده بود اشاره نمود. همه این عوامل دست به دست هم داده و زمینه را برای انقلاب مشروطه فراهم نمودند. یكی از اقدامات مهمی كه علما، تجار و كسبه در برابر حكومت انجام دادند اقدام به تحصن و مهاجرت است.

سیدعبدالله بهبهانی، سیدمحمد طباطبایی و شیخ مرتضی آشتیانی از جمله علمای متحصن در صحن حضرت عبدالعظیم بودند كه به دنبال درخواست تأسیس عدالتخانه اقدام به مهاجرت صغری نمودند. پس از بازگشت علما به تهران و عدم تحقق خواسته‌های آنان و بی‌اعتنایی عین‌الدوله به اهداف آنان مهاجرت كبری صورت گرفت. در اثر همراهی مردم با علما و رهبری راسخ آنان و حمایت علمای نجف از مشروطه‌خواهان سرانجام مظفرالدین شاه را وادار به امضای فرمان مشروطیت در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ شمسی نمودند و عده‌ای از علما، اعیان و كسبه به نمایندگی مجلس انتخاب شدند و به تدوین قانون اساسی پرداختند.

در اسناد پیوست كه تعداد آنها ۴ فقره است استفتاء از سید ریحان‌الله موسوی و فتوای نامبرده به ضرورت تشكیل مجلس شورای ملی ذكر شده است و اسناد دیگر بیانگر طرفداری مردم از مشروطیت، سوگندنامه جمعی از اهالی خراسان دائر بر اعلام همبستگی با مشروطه‌خواهان است.

نامه‌های آیت‌الله محمدكاظم خراسانی و عبدالله مازندرانی در حمایت از مشروطه و ارائه لایحه‌ای در باب اهداف مشروطیت و ضرورت نظارت متشكل از افراد آگاه نسبت به شرع و سیاست جهت نظارت در امر مطبوعات را نموده‌اند. متن فرمان مشروطیت یكی از اسناد مهم این دوره از تاریخ نیز ضمیمه می‌باشد.