کالبدشکافی دستگاه گوارش

غذایی که می خوریم به خودی خود در بدن قابل استفاده نیست به فرآیند خوردن غذا که از دهان آغاز شده و پس از طی مری, معده, روده کوچک و روده بزرگ به انتهای راه رسیده و بخش هضم نشدنی آن دفع می شود, عمل گوارش یا هضم می گویند

غذایی که می‌خوریم به خودی خود در بدن قابل استفاده نیست. به فرآیند خوردن غذا که از دهان آغاز شده و پس از طی مری، معده، روده کوچک و روده بزرگ به انتهای راه رسیده و بخش هضم‌نشدنی آن دفع می‌‌شود، عمل گوارش یا هضم می‌گویند.

● دهان

مجموعه دهان شامل حفره دهان، دندان‌ها، غدد بزاق و زبان ابتدای راه گوارش یا هضم غذا قرار دارند. غذا پس از ورود به دهان طی عمل جویدن، زیر دندان‌‌ها خرد می‌شود و در عین حال با بزاق مخلوط شده و شکلی خمیری به خود می‌گیرد. به علاوه، بزاق سبب تجزیه کربوهیدرات‌‌های غذا می‌شود. به این ترتیب، غذا به مرحله خروج از دهان و ورود به مری می‌رسد. ماهیچه‌‌های زبان در این هنگام غذا را به سمت حلق و مری می‌فرستد.

● حلق

غذا هنگام خروج از دهان و ورود به مری باید از ناحیه حلق عبور کند. در این ناحیه، دو مجرای دیگر وجود دارد که مربوط به دستگاه تنفس است؛ یکی مجرای انتهای بینی و دیگری مجرای ابتدای نای. برای جلوگیری از ورود غذا به این دو مجرا دو دریچه در ناحیه حلق وجود دارد که هنگام عبور غذا از این ناحیه، دو مجرای مذکور را می‌بندد تا غذا صرفا وارد مری شود.

● مری

مری یک لوله باریک بلند مستقیم است که از حلق تا ورودی معده امتداد دارد و غذا را از طریق حرکاتی موسوم به حرکات «دودی» به سمت معده می‌راند. ایجاد حرکات دودی، کار ماهیچه‌‌های حلقوی مری است. در این حرکات، ماهیچه‌‌های مستقر در جلو، غذای در حال حرکت شل و در عوض ماهیچه‌‌های پشت غذا منقبض می‌شود. این حرکات در اعضای دیگری مانند روده کوچک و بزرگ نیز رخ می‌دهد.

● معده

معده ناحیه‌ای از دستگاه گوارش است که غذا مدتی طولانی (تا پنج ساعت) در آن می‌ماند و از طریق حرکات خاص دیواره این عضو هم زده می‌شود. در همان هنگام نیز اسید معده همراه برخی ترشحات دیگر داخلی بر ماده غذایی درون معده تاثیر گذاشته و بخشی دیگر از عمل گوارش را انجام می‌دهد. حاصل کار معده مایع غلیظی است که به «سوپ معده» معروف است و باید راهی مرحله بعد شود.

● دوازدهه (اثنی‌عشر)

مواد غذایی اکنون پس از تبدیل‌شدن به سوپ معده باید وارد روده کوچک شود. ابتدای روده کوچک ناحیه‌ای موسوم به دوازدهه قرار دارد که سوپ معده بلافاصله پس از خروج از معده وارد آن می‌شود. با ورود مواد غذایی به دوازدهه، اعضای دیگر دستگاه گوارش ـ که اعضای جانبی این دستگاه هستند ـ وارد عمل می‌شوند. یکی از این اعضا «لوزالمعده» است که به محض ورود غذا به دوازدهه، شیره‌ای حاوی آنزیم‌‌های خاصی به درون دوازدهه ترشح می‌کند. این آنزیم قلیایی است و یکی از وظایفش خنثی‌کردن حالت اسیدی سوپ معده پس از ورود به دوازدهه است. عضو دیگری که در این مرحله دست به کار می‌شود، «کیسه صفرا»ست. این عضو، مایعی به نام صفرا را به درون دوازدهه می‌ریزد تا به هضم غذاهای چرب کمک کند. عضو سومی نیز در میان است که البته غیرمستقیم عمل می‌کند. این عضو «کبد» نام دارد. یکی از وظایف کبد تولید صفراست، اما کبد صفرا را مستقیم وارد دستگاه گوارش نمی‌کند، بلکه آن را به کیسه صفرا می‌‌ریزد تا بدن همیشه ذخیره‌ای از صفرا داشته باشد و هنگام گوارش غذا از آن استفاده کند.

● روده باریک

پس از ناحیه دوازدهه ابتدای روده کوچک که آنزیم‌‌های گوارشی بخش عمده کار خود را انجام می‌دهند، مواد غذایی به موادی قابل جذب تبدیل می‌شود و در ادامه مسیر طولانی خود در روده کوچک، یعنی در ناحیه تهی روده و دراز‌روده، از طریق دیواره روده کوچک وارد جریان خون می‌شود. دیواره روده کوچک ناهموار است و همین ناهمواری بر وسعت سطح داخلی روده افزوده و جذب مواد غذایی را تسهیل می‌کند.

● روده بزرگ

مواد غذایی در انتهای مسیر خود در روده کوچک و پس از آن‌که تقریبا همه مواد قابل جذب را به دیواره‌های‌ روده کوچک تحویل دادند، وارد روده بزرگ می‌شوند. در روده بزرگ بقیه آب موجود در ماده گوارش‌شده جذب می‌شود و این ماده به صورت فضولات نهایی برای دفع از بدن در‌می‌آید و از مقعد دفع می‌شود.