تصویری از آرزوها و اضطراب ها

درنگی بر فیلم «گذشته»

«گذشته» نخستین فیلم اصغر فرهادی بعد از فیلم اسکاری «جدایی نادر از سیمین» است. این فیلم، نامزد دریافت جایزه بهترین فیلم خارجی در جشنواره گلدن‌گلوب امسال شده. «گذشته» در این بخش با چهار فیلم دیگر رقابت خواهد کرد: فیلم «آبی گرم‌ترین رنگ است» از فرانسه به کارگردانی عبداللطیف کشیش که نخل طلای کن را برده و داستان رابطه میان اَدل و اِما است که در طی آن اَدل به جست‌وجوی خود و نیازهایش برمی‌خیزد، فیلم «شکار» از دانمارک به کارگردانی توماس وینتربرگ با داستان معلمی که در گیرودار زندانی‌شدن فرزندش درگیر یک رابطه احساسی می‌شود، فیلم انیمیشن «باد برمی‌خیزد» از ژاپن به کارگردانی هایائو میازاکی که داستان جیرو هوریکوشی، طراح جنگنده‌های ژاپنی در جنگ جهانی دوم است و فیلم «زیبایی عظیم» از ایتالیا به کارگردانی پائولو سورنتینو درباره مردی که پس از تولد ۶۵سالگی‌اش به دنبال دغدغه زیبایی و پوچی در رم روانه می‌شود. «گذشته» محصول سال ۲۰۱۳ است و تا به حال در جشنواره‌های متعددی شرکت کرده و جوایز بسیاری را به خود اختصاص داده است از جمله این جوایز می‌توان به جایزه بهترین هنرپیشه زن برای «برنیس بژو» از جشنواره کن، جایزه هیات داوران جشنواره کن، جایزه بهترین فیلمنامه از جشنواره بین‌المللی فیلم دوربان، جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران در جشنواره فیلم‌های جنوب و بهترین فیلم خارجی در هیات ملی منتقدان اشاره کرد. فیلم در مورد احمد، یک مهاجر ایرانی است که از تهران به پاریسی می‌آید که چهار سال در آن زندگی کرده است. ماری، همسر فرانسوی‌اش، از او خواسته تا برای انجام مراحل قانونی طلاق به پاریس برگردد.

احمد در خانه ماری با سمیر و پسرش فواد مواجه می‌شود و کم‌کم پی به وجود رابطه‌ای عمیق بین سمیر و ماری و به قصد آنها برای ازدواج پی می‌برد. در میان تمام تنش‌هایی که برای احمد پیش می‌آید ماری از او می‌خواهد تا با دخترش لوسی صحبت کند و دلیل ناآرامی و بدخلقی‌هایش را در یابد. فیلم به طرزی استادانه روایت می‌شود و داستان، کشش خود را تا به انتها حفظ می‌کند. اصغر فرهادی در این فیلم که در فرانسه می‌گذرد و زبان اصلی آن فرانسه است، مانند فیلم‌های دیگرش (رقص در غبار، شهرزیبا، درباره الی) به میرایی عشق، روابط انسان‌ها در قالب خانواده و فرد می‌پردازد. احمد، نقشی میانجیگرانه را برعهده می‌گیرد، هم در مورد فواد (با بازی درخشان إلیس أگی که با هدایت فرهادی توانسته به تمام معنا نقش کودکی عاصی و آزاردیده را بازی کند و نگذارد اجرایش به مجموعه‌ای از اداهای کودکانه که در سینمای ما مرسوم است، بدل شود) که نگران مادر خودکشی‌کرده‌اش در بیمارستان است و در میانه تنش‌های عاطفی پدرش، ماری و احمد آواره شده است و هم در مورد لوسی که از وجود سمیر در زندگی مادرش و از حضورش در خانه‌شان دل‌خوشی ندارد. گذشته درامی است که امیدوارانه به کنکاش و جست‌وجوی راه‌های رهایی ما از گذشته‌ای که خودخواسته در آن محبوسیم می‌پردازد. علی مصفا با کشیدن بار درام فیلم بر دوش‌اش می‌کوشد تا احمد را به ماری نزدیک کند و برنیس بژو با سکوت‌های هنرمندانه و خشم‌های افسارگسیخته‌اش ما را به این فکر فرو می‌برد که آیا سرانجام خواهد توانست در قالب یک رابطه نرمال آرام بگیرد؟ حضور ماهرانه دوربین محمود کلاری در سکانسی از فیلم با بازی بژو و کارگردانی فرهادی خود را به گونه‌ای به رخ تماشاگر می‌کشد که وقتی ماری از پس خشمی توفانی به آرامش رسیده و پنجره را باز می‌کند، هوای سرد بیرون چنان به سمت صورت تماشاچی پرتاب می‌شود که گویی در صحنه حاضر است. غیاب موسیقی چنان حضور پرطنینی در فیلم دارد که حتی لحظه‌ای هم حس نمی‌شود. تمام موزیک متن فیلم متشکل از صدای ماشین‌ها، قطار، هواپیما و ازدحام انسان‌هاست. ارزیابی منتقدان در مجموع از فیلم «گذشته» بسیار مثبت است و در اکثر نظرسنجی‌ها رتبه بالایی را کسب کرده است. روزنامه گاردین در نقدی که بر این فیلم داشته آن را درامی فوق‌العاده هوشمندانه با بازی‌های درخشان دانسته و با قلم «پیتر برادشاو» آورده است که: «فرهادی با پرداختن فراوان به جزییات و غافل‌گیری‌های نهفته در پلات داستان آن را از مرزهای باورپذیری عبور داده است.

در سکانس آغازین فیلم که رگ و پی روشنفکرانه و تحسین‌برانگیزی دارد، ماری احمد را از فرودگاه می‌آورد و با بیرون‌آوردن ماشین از جای پارک‌اش که با تصادفی سطحی همراه است گونه‌ای فاجعه نامعلوم را رقم می‌زند و فرهادی با زیرکی تمام طی فیلم، آن را بازگشایی می‌کند.»این فیلم اغلب شرایط لازم برای شرکت در جشنواره و بردن جایزه را داراست. بسیاری از تحلیلگران این فیلم را شانس اول بردن جایزه بهترین فیلم خارجی گلدن‌گلوب می‌دانند. با توجه به این امر که جشنواره گلدن‌گلوب همواره به‌عنوان پله‌ای برای مراسم اسکار دانسته شده و همگان بر این باورند که بسیاری از وقایع جشنواره اسکار را می‌توان با تکیه بر آنچه در گلدن‌گلوب رخ می‌دهد، پیش‌بینی کرد و می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که احتمال نامزدشدن این فیلم در مراسم اسکار نیز وجود دارد. با حضورهای مداوم کارگردانانی مانند اصغر فرهادی و فیلم‌هایش که به شایستگی نقش نمایندگان سینمای ایران را در عرصه بین‌المللی ایفا می‌کنند می‌توان به هرچه مطرح‌ترشدن سینمای ما و گسترده‌ترشدن روابط آن با سینماهایی فراتر از مرزهای ایران و کسب اعتبار بیشتری برای آن امیدوارتر شد چراکه سینما، صنعت و هنری بدون مرز است و خود در ذاتش در پی کمرنگ‌کردن مرزها و ایجاد پیوستگی انسان‌ها و به تصویرکشیدن آرزوها، ترس‌ها و اضطراب‌های مشترک میان انسان‌هاست.

نازنین اردوبازارچی