ورود زنان به پارلمان کشور قبایل سیاسی

شک و تردیدی نیست که کشور کویت نسبت به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از لحاظ مشارکت سیاسی و جامعه مدنی دارای قدیمی ترین نظام و تجربه است و در مسیر تکامل نظام مشروطیت خواهی و پارلمانی گام های بلندی برداشته است در این کشور در ۲۹ قچژانویه ۱۹۶۳ اولین پارلمان پس از تصویب قانون اساسی سال ۱۹۶۲ گشایش یافت

شک و تردیدی نیست که کشور کویت نسبت به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از لحاظ مشارکت سیاسی و جامعه مدنی دارای قدیمی ترین نظام و تجربه است و در مسیر تکامل نظام مشروطیت خواهی و پارلمانی گام های بلندی برداشته است. در این کشور در ۲۹ قچژانویه ۱۹۶۳ اولین پارلمان پس از تصویب قانون اساسی سال ۱۹۶۲ گشایش یافت. کارزار انتخابات مجلس الامه (پارلمان) که روز شنبه ۲۶ اردیبهشت سال جاری آغاز شد، ساختار و ترکیب سیزدهمین دوره قانونگذاری این کشور را رقم زد.

● رقابت و منازعه

آگاهان به مسائل کویت اعتقاد دارند که دوران حکومت شیخ صباح الاحمد (که در اوایل ۲۰۰۶ در پی کسالت امیر سابق کویت روی کار آمد) پر از تنش میان دولت و مجلس الامه بوده است. طی سه سال گذشته ۳ پارلمان و ۵ کابینه کویت منحل شده است. دولت اخیر برای جلوگیری از استیضاح شیخ ناصر المحمد الصباح خود رامنحل و در پی آن امیر کویت پارلمان را در ۱۸ مارس ۲۰۰۹ منحل و زمینه را برای تشکیل پارلمان جدید فراهم کرد.

روند و زمینه تنش میان دولت و پارلمان کویت تحت مجموعه ای از عوامل خارجی و داخلی بوده است. شرایط منطقه خلیج فارس پس از سقوط صدام حسین و شرایط جهانی پس از بحران اقتصادی، تاثیرات زیادی روی روند تحولات کویت داشته است.

جنگ های منطقه خلیج فارس تاثیرات منفی روی اقتصاد کویت و رشد آن داشته و هم اکنون این کشور نسبت به خواهرانش در منطقه در ابعاد مالی و اقتصادی عقب مانده است.

چهارمین کشور صادر کننده نفت در جهان، هم اکنون با معضلات و مشکلات پیچیده اقتصادی و مالی روبروست که بر روند شراکت سنتی و تاریخی طبقه تجار و آل الصباح تاثیرات منفی گذاشته است.

● سابقه تاریخی

دولت - ملت کویت بر اساس یک عقد اجتماعی - سیاسی میان خاندان آل الصباح و رهبران و شیوخ قبایل و بازرگانان منطقه تشکیل شده و جامعه عشیره ای کویت هنوز تحت تاثیر بافت قبیله ای به حیات خود ادامه می دهد. قبایل بزرگ کویت به صورت یک ائتلاف سیاسی - اجتماعی در روند تحولات کشورشان حضور فعال و تاثیرگذاری دارند.

رقابت سنتی و تاریخی میان قبیله المطیر و خاندان آل الصباح که گاهی نمود خارجی و آشکاری پیدا می کند در تحولات این کشور تاثیراتی داشته است و تنش سنتی میان دولت و مجلس، بخشی از رقابت های قبیله ای است.

سران قبایل و بازرگان کویتی برای حفظ توازن سیاسی - اقتصادی میان خود وخاندان آل الصباح در ۲۲ فوریه ۱۹۹۱ خواستار تاسیس یک مجلس مشورتی برای مدیریت مسائل کویت شدند و شیخ احمد الجابر، امیروقت کشور با این درخواست موافقت و یک مجلس مشورتی متشکل از ۱۲ عضو پایه ریزی شد.

به رغم استقلال کویت از تحت الحمایگی انگلیس دراوایل دهه شصت، هنوز شیوخ مطیر (از قبایل بزرگ و قدیمی کویت)، العجمان (قبیله ای در منطقه العاشره)، قبیله الرشایده (در استان فروانیه)، قبیله عتیبه،قبیله عنزه (در استان الجهواء) و قبیله شمر، الظفیر و الهواجر دارای نفوذ سیاسی و اجتماعی بوده و ساختار عشیره ای خود را از طریق «دیوانیه» خود، اداره می کنند. دیوانیه در حقیقت پارلمان و مجلس مشورتی در درون قبیله است و در طول تاریخ معاصر کویت صاحب تاثیر بوده است.

آگاهان به مسائل کویت بر این باور هستند که آینده کویت مرهون توازن در شراکت سنتی میان خاندان حاکم آل الصباح وسران قبایل و رؤسای نهادهای اقتصادی است و اختلال در آن، زمینه های اختلال در ثبات این کشور را به وجود خواهد آورد و تا حدودی شبیه شراکت تاریخی و سنتی خاندان آل الشیخ (پسران محمد عبدالوهاب) نماینده روحانیون سلفی نجدی و خاندان آل سعود، نماینده رهبری سیاسی و اجتماعی قبایل نجد در عربستان سعودی است.

● مشارکت سیاسی زنان کویت

در جامعه قبایل سیاسی (لبنان جامعه طوایف سیاسی و کویت جامعه قبایل سیاسی است) ورود زنان کویتی به مجلس الامه تا انتخابات ۱۶ می ۲۰۰۹ و مشارکت سیاسی آنان ممنوع بود.

سنن عشیره ای و عرف قبایل عرب با توجیه های فقهی و شرعی جریانات سلفی در کویت بزرگترین مانع روانی - اجتماعی در حضور فعال زنان کویت در صحنه سیاسی بوده است. گرچه شیوخ قبایل با حضور سیاسی زنان مخالفند، ولی شیوخ سلفی کویت با ارائه و اشاعه اسناد مذهبی، حضور زنان در پارلمان کویت را تحریم و بعضاً تکفیر کرده اند.

روحانیون سنی پیرو اندیشه های سلفی، مشارکت زنان در عرصه سیاسی را بخشی از شیطنت ها و تحرکات مشکوک جریانات لیبرالی و سکولار می دانند. جریانات سلفی و حتی اخوان کویت در انتخابات اخیر، حضور زنان را (در میان ۲۱۰ نامزد انتخاباتی ۱۶ زن حضور داشتند) به شدت محکوم کردند.

عوامل داخلی وخارجی نقش موثری در مشارکت سیاسی زنان کویت و حضورشان در پارلمان داشته از جمله:

۱-فشار خارجی به ویژه غرب برای تحمیل دموکراسی در جوامع سنتی عرب

۲-شرایط جهانی و پارادایم نوین برای مشارکت سیاسی زنان به عنوان نصف جامعه بشری

۳-شرایط داخلی جامعه سنتی و عشیره ای کویت، جریانات لیبرال و برخی از شخصیت های شیعی نقش موثری در زمینه سازی سیاسی برای حضور سیاسی زنان کویت داشتند.

۴-حضور فعال زنان در عرصه سیاسی و اجتماعی کویت؛ در میان ۷۹۰‎/۳۸۴ رای دهنده در انتخابات اخیر، جمعیت زنان حدود ۲۰۹ هزار نفر بوده و این امر شرایط روانی برای حضور آنان در پارلمان را مهیا کرد.۴-حضور فعال زنان در عرصه سیاسی و اجتماعی کویت؛ در میان ۷۹۰‎/۳۸۴ رای دهنده در انتخابات اخیر، جمعیت زنان حدود ۲۰۹ هزار نفر بوده و این امر شرایط روانی برای حضور آنان در پارلمان را مهیا کرد.

علاوه بر آن، تصویب قانون زنان در سال ۲۰۰۵ شرایط قانونی را نیز برای مشارکت سیاسی آنان مساعد ساخت. بر اساس نتایج شمارش آرا، چهار بانوی کویتی وارد مجلس الامه شدند: ۱-دکتر رولا دشتی ۲-دکتر اسیل العوضی از جریانات لیبرال ۳-خانم سلوی الجسار، نامزد مستقل ۴-دکتر معصومه المبارک، نامزد مستقل و اولین وزیر زن (در کابینه سال ۲۰۰۵)

● نده و چالش های جدید

نتایج شمارش آرای انتخابات می ۲۰۰۹ حاکی از پیروزی نسبی جریانات شیعی و لیبرال است. بر اساس آمارها شیعیان کویت برای اولین بار از سال ۱۹۷۵ هفت نماینده به مجلس الامه فرستادند و در مقابل جریانات سنی کویتی با کاهش نمایندگی روبرو گشته و از جمله علل آن اختلافات درونی جریانات مذهبی سنی میان «التعالف السلفی الاسلامی» و «الحرکه الدستوریه الاسلامیه» است.

آنها در گذشته ۱۸ کرسی از ۵۰ کرسی پارلمان کویت را به خوداختصاص داده بودند. قبایل وزنه و ثقل خود را در پارلمان مثل همیشه حفظ خواهند کرد، استحکام بنیه اجتماعی و تعصب قبیله ای از موجبات این جایگاه است. کویت با وجود اینکه در مسیر دموکراسی منطقه خلیج فارس سابقه و تجربه تاریخی دارد، ولی نظام سیاسی و جامعه مدنی آن هنوز نیازمند تجربه است. اقتصاد کویت و شرایط سیاسی و امنیتی آن هنوز تحت تاثیر جنگ های خلیج فارس و حضور مستقیم آمریکا در منطقه است. آینده عراق قطعاً روی آینده کویت، تاثیر خواهد گذاشت. از مشکلات اساسی نظام سیاسی کویت اختلاف دیدگاه های امیران ذی نفوذ خاندان آل الصباح در مدیریت و هدایت کشور است.

سقوط پنج دولت و انحلال سه پارلمان طی سه سال اخیر، نمودی از بحران خفته در میان امیران آل الصباح است.

جریانات سیاسی و جوامع مدنی کویت هنوز در آغاز کار هستند و ظرفیت ایجاد تشکیلات و احزاب سیاسی در کشورشان را ندارند. تشتت دیدگاه ها و ضعف ساختاری و کودکی تشکیلاتی جریانات لیبرال کویتی، به روند دموکراسی در این کشور کمک نمی کند.

ورود زنان کویتی به پارلمان قبایل سیاسی، طلیعه یک تحول سیاسی و اجتماعی در این کشور است.

دکترصبری انوشه