فاجعه ای به نام سینمای کمدی در ایران

چند سالی است که گرایش به ساخت فیلم های کمدی در سینمای ایران, به گرایش غالب بدل شده است

چند سالی است که گرایش به ساخت فیلم‌های کمدی در سینمای ایران، به گرایش غالب بدل شده است. تهیه‌کنندگان سینما در این فضای ایجاد شده، عمدتا ترجیح می‌دهند روی فیلمنامه‌های کمدی سرمایه‌گذاری کنند و روی خوشی به سایر ژانرها نشان نمی‌دهند. به همین دلیل فیلمنامه‌نویسان هم طبق ذائقه حاکم بر سینمای امروزه، با ساز تهیه‌کنندگان می‌رقصند و با وجود عدم تخصص و مهارت کافی در این ژانر، فیلمنامه‌هایی به زعم خودشان کمدی می‌نویسند و تحویل تهیه‌کننده و موسسات فیلمسازی می‌دهند. تهیه‌کننده هم به محض مشاهده یک شوخی، جک و جنگولک بازی در متن فیلمنامه، سریعا عوامل تولید را برای ساخت فیلم فرا می‌خوانند. صحبت بر سر اینکه چرا فیلم کمدی در سینمای ما ساخته می‌شود، نیست.

چرا که چه در سینمای ایران و چه در جهان، فیلم‌های کمدی را می‌توان یافت که بدون هر گونه لودگی، با ارایه مضامینی عمیق در عین طنزهای ظریف، ماندگار شده‌اند. سوال آن است که چرا این همه فیلم کمدی؟ و سوال مهم‌تر این است که آیا فیلم‌هایی که امروزه در سینمای ایران به روی پرده می‌روند را می‌توان کمدی نامید؟ وودی‌آلن می‌گوید که فیلم کمدی به معنای دلقک بازی نیست و بازیگران این گونه فیلم‌ها، مجاز به استفاده از لودگی برای خنداندن تماشاگر نیستند- چیزی که دقیقا عکس آن در سینمای ما حاکم است-. در حالی که امروزه مخاطبان تلویزیون و سینما از دیدن جُنگ‌ها و برنامه‌های شاد بی بهره‌اند، سازندگان فیلم‌های کمدی با استفاده از اصول خنداندن تماشاگر در جنگ‌های شادی و حتی سیرک، سعی در خنداندن تماشاگر که از پرده سینما فیلم را تماشا می‌کنند، دارند.

بعضا بازیگران که در همراه ساختن مخاطب و خنداندن آنها و ایجاد فضای طنز ناکام می‌شوند، با پوشیدن لباس‌هایی همچون دلقک‌ها و انجام دادن حرکاتی شبیه به آنها سعی در خنداندن مخاطب دارند. گاهی هم شخصیت‌های فیلم مخاطبان خود را کودکانی می‌بینند و با شکلک در آوردن می‌خواهند این کار را انجام دهند و اگر باز با این روش‌ها موفق نشدند، بازیگران دست‌های خود را از پرده سینما به سمت تماشاگران دراز می‌کنند و آنها را قلقلک می‌دهند تا آنها را وادار به خندیدن کنند، گویی که هدف نهایی فیلم خنداندن تماشاگران است و قهقهه زدن آنها نشانگر این است که فیلم خوبی است! اما مخاطب به جای همذات پنداری با قهرمانان پوشالی و لوده و گاه احمق فیلم، خود را در حال تماشای برنامه شو حمید ماهی صفت می‌بیند که در حال جک گفتن است. (به هیچ وجه قصد خدشه‌دار کردن حرفه ماهی صفت را ندارم، بلکه منظورم ضعف کمدی سازان و توسل آنها به شیوه ایشان است.) عمدتا اکثر این فیلم‌ها دچار ابتذال نابخشودنی شده‌اند. استفاده از مضامین پوچ و بی‌ارزش و همینطور استفاده از سکانس‌هایی که بیشتر در کوچه و بازار و حتی درگیری‌های اراذل و اوباش مشاهده می‌شود، بیانگر لمپنیسم حاکم بر این فیلم‌هاست. حرکات عجیب و غریب دست و پا و صورت و سایر اندام بدن و گاهی رقص‌های دلقک‌وار- همچون سکانسی از اخراجی‌های ۲ که امین حیایی، اکبر عبدی و امیر هوشنگ امیرفضلی و سایر شخصیت‌های لمپن فیلم مشغول رقصیدن در آسایشگاه هستند- از مشخصه‌های ثابت فیلم‌های کمدی سینمای ما شده است. ضعف مفرط فیلم‌های کمدی را می‌توان در موارد زیر جست و جو کرد:

۱) هدف اصلی این فیلم‌ها نه ارایه یک پیام و مضمون برای مخاطب، بلکه صرفا خنداندن آنهاست و برای رسیدن به این هدف فیلمسازان این ژانر از هر وسیله‌ای استفاده می‌کنند.

۲) در بسیاری از این فیلم‌ها به شخصیت‌پردازی قهرمانان داستان، توجه‌ای نمی‌شود و فیلمنامه نویس بیشتر روی دیالوگ‌های لمپنی و حرکات لوده قهرمانان برای خنداندن مخاطب کار می‌کند. به این دلیل شخصیت‌های صفر بعدی داستان، عمدتا توانایی پیش بردن درام داستان را ندارند که این امر سبب آزرده کردن مخاطب می‌شود.

۳) فقدان درام خلاقانه و ارزشمند فیلمنامه، ضعف بارز دیگری است که در این ژانر بیداد می‌کند. خطوط قرمز سینما عرصه را برای ساخت فیلم‌هایی با مضامین انتقادی تنگ می‌کند، چرا که وارد شدن به حیطه‌های خاصی برای فیلم سازان قدغن بوده و آنها بعضا ناگزیر به پرداختن به موارد سطحی و گاه بی‌ارزش می‌شوند که اساسا در جامعه وجود خارجی ندارند. فقط افراد خاصی همچون ده نمکی حق ساخت فیلم‌هایی که بر عمیق‌ترین معضلات سیاسی و اجتماعی انگشت می‌گذارند، را دارند. به همین خاطر گاهی ایده و طرح داستان فیلم از درام و محتوای مناسبی برای پرداخت و گسترش سینمایی برخوردار نیست. برای نمونه می‌توان به تله فیلم کبری ۰۰۰۱۱ اشاره کرد که توسط شبکه پنج ساخته شد و وارد شبکه خانگی شد، فیلمی که اساسا فاقد هر گونه مضمون و محتواست.

البته در این بین می‌توان به فیلم‌هایی اشاره کرد که طرح و ایده اولیه آن دارای بار دراماتیک مناسبی برای پرداخت سینمایی بوده، اما به‌خاطر لودگی قهرمانان و توسل لمپنیسم به فیلمی کم‌ارزش بدل شده است: مانند افراطی‌ها.