آسیای غربی بزرگ به جای خاورمیانه بزرگ

همه جنگ ها با یكدیگر متفاوت هستند, اما جنگ ۳۲ روزه میان اسرائیل و حزب الله لبنان ثابت كرد كه بعضی جنگ ها متفاوت تر از بقیه هستند

همه جنگ ها با یكدیگر متفاوت هستند، اما جنگ ۳۲ روزه میان اسرائیل و حزب الله لبنان ثابت كرد كه بعضی جنگ ها متفاوت تر از بقیه هستند. ممكن است این جنگ شباهت هایی به درگیری های دیگر منطقه در تاریخ اخیر داشته باشد، اما از بسیاری جهات نوعی فاصله گرفتن از درگیری های گذشته است: ۱)این جنگ چیزی فراتر از جنگ میان اعراب و اسرائیل در گذشته بود؛ ۲) چیزی فراتر از فصلی دیگر در جنگ دهه ۷۰میلادی لبنان بود؛ ۳)این جنگ فراتر از جنگ هایی بود كه در بخش های مختلف منطقه خاورمیانه در سه دهه گذشته روی داده است.

اولین تعریف این تفاوت را این طور می توان گفت كه این جنگ، جنگی بود برای دستیابی به برتری و بقا.

آسیای غربی بزرگ در كل، منطقه ای است كه از نظر سیاسی و استراتژیك به تازگی ظهور كرده و هند، پاكستان، افغانستان، ایران، كشورهای عرب و اسرائیل را دربرمی گیرد. ریشه های این جنگ هم مانند عملیات تغییر رژیم آمریكا در افغانستان و عراق، به این منطقه مربوط است؛ به منطقه ای از بیروت كشیده شده تا تل آویو و بغداد و كابل و بمبئی. دلیل اصلی تفاوت این جنگ با جنگ های دیگر هم همین است. این جنگ محلی(از نظر حوزه فعالیت) یكی از جنبه های مشكلات پیچیده و در هم تنیده ای است كه حیفا را به هرات وصل می كند. اكنون می توان از بحرانی واحد اما با لایه های مختلف سخن گفت كه از نیمه دهه ۹۰ میلادی در منطقه جدید جهانی ظهور كرده است. اسم این منطقه اكنون دیگر خاورمیانه نیست، بلكه آسیای غربی بزرگتر است.

هر درگیری واحدی در این منطقه از فلسطین و عراق تا افغانستان و ایران و حالا لبنان، با یكدیگر مرتبط هستند. اما چگونگی این ارتباط و میزان و درجه ارتباط آنها باید تعریف شود. این بخشی آشنا از لحن سیاسی و روشنفكرانه خاورمیانه برای قراردادن وقایع در كشورهای جداگانه در چارچوب جهانی و منطقه ای وسیع تر است. در ۱۱ جولای، هفت انفجار همزمان خطوط آهن شهر بمبئی در هند را ویران كرد و ۲۰۷ كشته و بیش از ۶۰۰ مجروح به جا گذاشت. این انفجار شاید سرآغاز ورود هند به عرصه درگیری های منطقه ای آسیای غربی بزرگ بود. تاكنون تحقیقات هند نتیجه ای در بر نداشته غیر از اینكه نشانه هایی از نقش پاكستان در این انفجارها را آشكار كرده است. مقامات هندی، لشگر طیبه پاكستان و جنبش اسلامی دانشجویان هند را مسئول این انفجارها می دانند. بعد از این اتفاق هند مذاكرات امنیتی با پاكستان را به تعلیق درآورد. هند باید در تحقیقات خود نه به دنبال مدركی برای اثبات مشاركت پاكستان در این انفجارها بلكه به دنبال چگونگی فعالیت این شبكه در هند باشد.

مقامات هند می گویند كه سرویس اطلاعاتی ارتش پاكستان در نپال و شمال هند جای پای خود را محكم كرده است. به نوشته روزنامه تایمز چاپ لندن در جریان گفت وگوی میان مانموهان سینگ نخست وزیر هند و تونی بلر نخست وزیر انگلیس در حاشیه نشست سران گروه هشت در روسیه كه بعد از انفجارهای بمبئی برگزار شد، نخست وزیر هند به بلر پرونده ای مفصل را یادآوری كرد كه سه سال پیش به لندن ارائه شده بود و در آن از ۱۴ مرد مظنون به شركت در انفجارهای بمبئی و ساكن در انگلیس نام برده شده بود. بلر به همتای هندی خود اطمینان داد كه در این باره تحقیق خواهد كرد. برمینگهام میل از دیگر روزنامه های چاپ انگلیس هم نوشت یك راننده تاكسی پاكستانی الاصل ساكن انگلیس دستگیر شده و بازجویی از او در ارتباط با انفجارهای هند جریان دارد.

بسیاری از كسانی كه در سال های اخیر عامل انفجارهای بزرگ در نقاط مختلف دنیا بوده اند در لندن زندگی می كرده اند به همین دلیل به پایتخت انگلیس لقب لندستان داده اند.

این نیروها به ندرت در كشور انگلیس دست به عملیات می زنند. بیش از ۶۰۰ اسلام گرای ساكن انگلیس در دهه۸۰ میلادی به افغانستان رفتند تا در كنار مجاهدین با شوروی مبارزه كنند. اكثر آنها بعدها در همان كشور ماندند و به طالبان و القاعده پیوستند. حتی اكنون هم كه نیروهای آمریكایی- انگلیسی مشغول مقابله با عوامل ناآرامی ها در عراق هستند، اسلام گرایان مستقر در انگلیس در خود عراق دست به مبارزه با نظامیان خارجی می زنند. نگاهی به مساجد متعدد انگلیس و نقش آنها در فعالیت های ژئوپلتیك مختلف داخلی و خارجی، وزنه و قدرت اسلام گرایان در انگلیس را بهتر نشان می دهد. در دهه۵۰ میلادی مسلمانان از ایالت مورد مناقشه جامو و كشمیر شروع به مهاجرت به انگلیس كردند. اكثر آنها برای كار در صنایع نساجی انگلیس به این كشور رفتند.

طی چند سال معلوم شد این مهاجران كشمیری كه نه تنها ضد هند بودند بلكه استقلال كشمیر را هم طلب می كردند، به نوعی كنترل مساجد انگلیس را به دست گرفتند و از همان جا سیاست های ضد هندی كشمیر را هدایت می كردند.

امروز، انگلیس نزدیك به دو میلیون جمعیت مسلمان دارد كه از این میان نزدیك به یك میلیون پاكستانی و بنگلادشی هستند. سنی ها اكثر مساجد را در كنترل دارند و در كنار آنها وهابی ها نیروی غالب هستند. جنوب آسیا به خاطر چاه های نفتی كشورهای عربی اش همواره برای انگلیس اهمیت زیادی داشته است. جدایی هند و پاكستان در سال ۱۹۴۷ به انگلیس فرصت داد تا بازی بزرگ خود را دنبال كند، اما یك عامل دردسرساز به نام كشمیر باقی ماند.

همزمان با موفقیت انگلیس با كمك پاكستان در ایجاد مناقشه بین دهلی و اسلام آباد، سرویس اطلاعاتی انگلیس تلاش برای محكم كردن جایگاه كشمیری ها در مساجد انگلیس را آغاز كرد. فواید این كار برای لندن زیاد بود.

مساجد پوشش مذهبی بسیار خوبی بودند برای فعالیت های سیاسی. تغییر نظر رأی دهندگان در مساجد به راحتی صورت می گیرد. به این ترتیب كار به آنجا رسید كه عده ای از نمایندگان پارلمان انگلیس خواستار استقلال كشمیر شدند. اما در دهه ۸۰ و با حمله شوروی به افغانستان صحنه عوض شد. نیروهای جهادی و مجاهدین از دور و نزدیك برای مقابله با كمونیست ها بسیج شدند. در آن زمان بود كه سیا و سرویس MI۶ انگلیس به سرویس اطلاعاتی ارتش پاكستان وابسته شدند. در آن زمان سرویس اطلاعاتی ارتش پاكستان مدیریت نیرومندی داشت به نام ژنرال حمیدگل . در دهه ۹۰ میلادی واشنگتن از گل برای ایجاد یك حزب سیاسی مستقر در پنجاب به نام اتحاد جمهوری اسلامی كمك گرفت تا حزب مردم پاكستان به رهبری بی نظیر بوتو را شكست دهد. این حزب جدید به رهبری نواز شریف ائتلافی بود از ۹ حزب راستگرا به رهبری گل .

بعد از ۱۱ سپتامبر شرایط عوض شد. با ورود آمریكا به افغانستان و برقراری رابطه با هند برای مقابله با طالبان و القاعده، بازیگران جدیدی در عرصه این بازی بزرگ ظهور كردند.

ظهور هند به عنوان هم پیمان آمریكا، این كشور را در سیل حملات غیرمنتظره ای چون انفجارهای بمبئی قرار داد. به این ترتیب می توان دید كه وقایع منطقه بزرگ آسیای غربی هم ریشه در تحولات منطقه ای و جهانی دارد و هم خود سرمنشا تحولات بعدی است. این روند می تواند با برنامه های مخفی چون درگیری اعراب و اسرائیل، جنگ ایران و عراق، انقلاب یمن، جنگ داخلی سودان یا الجزایر، همراه شود. همچنین می توان بخش هایی از این روند را به آژانس های خارجی یا قدرت های مشروطه و یا در سال های اخیر به جهانی شدن و دموكراسی آمریكایی نسبت داد. چالش امروز، حركت فراتر از این رویكردهای تهاجمی و اظهار ارتباطات میان كشورها، درون كشورها، میان بازیگران غیردولتی و نیروهای سیاسی و اجتماعی در سراسر آسیای غربی است.

نیلوفر قدیری

منابع:

۱-Fred Halliday

Open Democracy

۲-EIR International

---