بیست سال لیست سرو بعنوان یک ابزار آکادمیک

لیست سرو یک متعادل کننده بزرگ بوده است و بدون توجه به سطح تکنولوژی و قابلیت ها برای همه افراد به یک میزان امکان استفاده و دستیابی به آن فراهم بوده است همیشه موانع موجود در آن نسبت به تکنولوژی های مشابه کمتر بوده است

در حالیکه شبکه جهانی وب به عنوان یک ابزار آموزشی توجه زیادی را به خود معطوف کرده است ولی "لیست سرو" (ListServ) بدون غوغا و سرو صدا دو برابر مدتی که اینترنت مورد استفاده قرار گرفته است به عنوان ابزاری آکادمیک بکار می رفته است. هر لیست دارای هویتی واقعی است که به وسیله علاقه مندیهای مشترکی تعریف و تعیین می شود و از آن میان آنچه که بیشتر از بقیه توسط محققین بکار می رود، Scholarly Electronic Forums (SEF) گردهمایی الكترونیكی محققین و Scholarly Discussion Groups ( SDG) گروه مباحثه الكترونیكی محققین می‌باشد. "لیست سرو" یک متعادل کننده بزرگ بوده است و بدون توجه به سطح تکنولوژی و قابلیت ها برای همه افراد به یک میزان امکان استفاده و دستیابی به آن فراهم بوده است. همیشه موانع موجود در آن نسبت به تکنولوژی های مشابه کمتر بوده است. بنابراین در حالیکه استفاده از اینترنت در حال گسترش می باشد ولی این برنامه نیز پس از گذشت تقریبا بیست سال هنوز هم مورد استفاده قرار می گیرد.

۱) مقدمه

۱-۱ ) پیدایش "لیست سرو"

در طول دهه گذشته اینترنت توجه زیادی را به خود معطوف داشته و استفاده از آن به عنوان یک ابزارآکادمیک (آموزشی) توسعه یافته است. امروزه در این شبکه تقریبا تمامی جنبه های زندگی آکادمیک وجود دارد، از عملکرد ها تا کلکسیون های کتابخانه و به کارگیری آن در ارزیابی و جمع آوری اطلاعات و همچنین استفاده از آن به عنوان یک ابزار آموزشی. با این حال خواهر بزرگتر این شبکه یعنی "لیست سرو" بدون ایجاد هر گونه سرو صدا و هیاهو دو برابر مدت زمانی که اینترنت خلق شده است در زمینه های آموزشی مورد استفاده قرار گرفته است. در حالیکه به بیستمین سالگرد پیدایش "لیست سرو" نزدیک می شویم بهتر است نگاهی به تاریخچه این ابزار آموزشی بیندازیم.

گر چه این نرم افزار به اواسط دهه ۱۹۸۰ باز می گردد ولی اساس استفاده از آن به اوایل سال ۱۹۶۲ یعنی اوج زمان جنگ سرد باز می گردد. امروزه در فرهنگ عامیانه آمریکای شمالی پیدایش اینترنت تقریبا حالت اسطوره ای به خود گرفته است. طبق بیشترین نظریه های موجود بین سالهای ۱۹۶۲ و ۱۹۶۹ آژانس پروژه های پیشرفته تحقیقاتی وابسته به وزارت دفاع آمریکا به طور فعال مشغول طراحی شبکه ای بود که قادر باشد ارتباط میان چند کامپیوتر محلی کوچک را برقرار سازد. این پروژه ۲ هدف در بر داشت. اولا ایجاد یک شبکه غیر متمرکز و پراکنده ( که از تخریب آن در صورت حمله افقی جلوگیری شود) و ثانیا افزایش قابلیتها و امکانات ارتباطی و حداکثر استفاده از زمان از اهداف این طرح بوده است. در سال ۱۹۶۹ این رویا به حقیقت پیوست و ARPANET به وجود آمد.

در طول ۲۰ سال پس از آن، توسعه و پیشرفت شبکه های کامپیوتری بیشتر بر ارتقاء روشهای انتقال پیام و توسعه ابزارهای ارسال پیام مبتنی بود. نتیجه این فعالیتها و تلاشها در سال ۱۹۸۲ باعث استاندارد شدن پروتکل کنترل انتقال پیام (TCP) گردید که رایجترین سیستم ارتباطی آن تا به امروز هم باقی مانده پیامهای افرادی است که به صورت پست الکترونیک ارسال می گردند.

با این حال سیستم دیگری نیز برای انتقال و ارسال پیامها به نام USENET از سال ۱۹۷۹ وارد عرصه گردید. بر خلاف روش ایمیل که امکان ارسال و دریافت پیامها بین افراد وجود دارد USENET تمامی پیامها در سیستمی که شبیه تابلو اعلانات است ذخیره شده و فرد می بایست از طریق برنامه ای به نام newsreader به پیامها دسترسی یابد. سیستم USENET در اصل برای کامپیوترهای مدل UNIX طراحی شده بود.

اوایل دهه ۱۹۸۰ شاهد پیدایش سیستمهای ارتباطی دیگر بین کامپیوتر ها و پیشرفتهایی در این زمینه بود. در سال ۱۹۸۱ سیستم BITNET آغاز به کار کرد. در طول دهه بعدی BITNET سیستمهای دانشگاه را به یکدیگر متصل ساخت و از این جهت همانند ARPANET برای مراکز تحقیقاتی تکنولوژی عمل نمود. در سال ۱۹۸۳ سیستم RPANET به دو قسمت تقسیم شد یکی برای استفاده های نظامی و دیگری برای مقاصد تحقیقاتی و در شکل پیشرفته در دانشگاهها بکار گرفته شد.

در این جو رقابتی بین BITNET و ARPANET نیاز به استفاده های غیر فنی و بشر دوستانه از قابلیتهای این شبکه ها احساس می شد. اولین سیستمی که از این بن بست خارج شد USENET بود که به طور اختصاصی در کامپیوترهای مدل ARPANET و UNIX مورد استفاده قرار گرفت. علیرغم رشد USENET و تغییر ماهیت چگونگی ارتباط و گفتگو کاربران هنوز هم به دلیل نوع کار خود شدیدا به کامپیوتر ها وابسته اند. با این وجود USENET به طور شگفت آوری موفقیت آمیز بوده و از چند کامپیوتر در کارولینای شمالی رشد خود را آغاز نمود و به سرعت در میان صدها کامپیوتر و خصوصا در آمریکای شمالی گسترش یافت.

کاربران BITNET نیز بیکار ننشسته و روشی را برای گفتگوی گروهی ابداع نمودند. سیستم آنها بر تکنولوژی ایمیل که گسترش بیشتری درد مبتنی بوده و در سال ۱۹۸۵ این تکنولوژی با نام نرم افزار آن یعنی "لیست سرو" شناخته شد.

"لیست سرو" برنامه ای است که امکان ارسال یک پیام و پراکنده نمودن آن را به روش کلاسیک غیر کامپیوتری فراهم می آورد. در این برنامه کاربر می تواند آدرسهای ایمیل را جمع آوری نموده و آنها را به یک لیست اضافه کند و سپس به جای اینکه پیامی را برای تک تک آنها ارسال کند، این برنامه به صورت اتوماتیک امکان ارسال پیام برای همه آنها در یک لحظه را فراهم می کند. نهایتا این نرم افزار طوری طراحی شده است که به افراد امکان می دهد پیامهایی را برای تمامی افرادی که نام آنها در لیست وجود دارد از طریق ارسال به یک آدرس ایمیل بفرستد. چنین برنامه ای علاوه بر این کارایی امکان مباحثه گروهی را فراهم می کند. بدین ترتیب که هر یک از اعضا می تواند با تمامی افراد دیگر صحبت کرده و یا اینکه به پیامهای قبلی آنها پاسخ دهد و تمامی این امور از طریق ایمیل انجام می گیرد.

۲) کاربردهای علمی "لیست سرو"

یکی از اولین کاربردهای غیر علمی این تکنولوژی برنامه Humanist بود که بنا به گفته سر دبیر آن ویلارد مک کارتی در سال ۱۹۸۷ به عنوان ابزاری برای ارتباط بین گروه کوچکی از افرادی که هدف آنها حمایت از امور بشر دوستانه بود آغاز به کار کرد. در آن زمان سیستم ایمیل و مکانیسم هایی مانند "لیست سرو" در میان آنها تقریبا ناشناخته بود. برنامه Humanist به سرعت رشد نمود و در پاسخ به اجتماع آن روز در مباحثات و پاسخ به سوالات به آنها کمک کرده و در سطح بین المللی پیشرفت نمود و در ابتدا با توجه به نحوه مباحثاتی که در آن مطرح می شد شناسایی می گردید. امروزه بسیاری از گروههای بشر دوستانه آن لاین از این برنامه الهام گرفته اند.

متاسفانه در زمانی که "لیست سرو" در حال پیشرفت بود استفاده از IBM به عنوان کامپیوترهای مرکزی مرگ زود هنگام BITNET را فراهم آورد. در سال ۱۹۸۶ برنامه "لیست سرو" برای استفاده در کامپیوتر های UNIX تغییر یافت و این همان زمانی است که چهار چوب ARPANET به وجود آمد و این برنامه که قبلا شبکه تحقیقات نظامی بود باعث پیشرفت ارتباط بین سیستم های دانشگاهی گردید. در سال ۱۹۹۱ از این سیستم تحت عنوان ARPANET یاد نمی شد و آن را اینترنت می نامیدند. درسال ۱۹۹۲ تعداد کامپیوترهای متصل به اینترنت از مرز یک میلیون گذشت و سیستم BITNET عملا از بین رفت و اینترنت به صورت تجاری جهت اهداف آموزشی به کار گرفته شد.

در نقدی نسبت به نظریه دهکده جهانی مارشال مکلوهان محققین در یک ارتباط کامپیوتری به این نتیجه رسیدند که دهکده جهانی نه یک جهان و نه یک دهکده است. در عوض اصلی که آن را به وجود می آورد ماهیتی است که نه به صورت جغرافیایی بلکه با توجه به منافع عمومی شکل گرفته است. اصطلاح " قبیله ای" بهتر از عبارت دهکده جهانی وجود این چنین گروههایی را مشخص می کند و در میان آنها اصطلاح خاصی وجود دارد که محققین به کرات آن را SEF یا SDG نامیده اند.

مک کارتی در لیست Humanist خود نوعی سمینار الکترونیکی مشاهده نمود که هدف آن " بیان مفهوم حقایقی بود که باعث درک بهتر موضوع می شد و نحوه تفکر کاربران را آموزش داده و بنابر این به ایجاد یک جامعه علمی و دانشمند کمک می کرد." مک کارتی(McCarty) اجتماع را به صورت " ساختاری آموزشی که هر یک از اعضا هم معلم و هم دانشجو هستند." تعریف می کند. مک کارتی دریافت که اگر چه ایمیل محدودیتهایی دارد و مورد توجه کاربرانی می باشد که مهارتهای زیادی ندارن ولی حتی با مجبور کردن افراد برای چک کردن جعبه پستی برای مشاهده پیامهای جدید، آنها را تبدیل به افرادی فعال می کند.

فعالیتهای مک کارتی با برنامه Humanist زمینه عملکرد آتی لیست او مانند دیگر گروههای علمی را ایجاد نمود. (هر لیست دارای یک تصحیح کننده/ مالک می باشد. ممکن است تصحیح کننده نقش کوچکی بر عهده داشته باشد و تنها در صورت بروز مشکل فنی وارد عمل شود و یا اینکه به عنوان سردبیر، سانسور کننده و ... نقش فعالی ایفا کند). یکی از اهداف مهم او تسهیل چیزی بود که وی آنرا « اطلاعات اضافی»(Information OverLoud) می نامید و اینکار را از طریق کنترلی تعریف شده که به خوبی اداره می گردید انجام می داد.

این عمل شامل دسته بندی پیامهایی که دارای موضوع مشترکی بودند، و سپس حذف پیامهای اضافی بود. سپس پیامهای باقی مانده به صورت اتوماتیک دسته بندی می شدند. ( "لیست سرو" تمامی پیامهایی را که در طول یک روز ارسال یا دریافت شده اند در شکل و فرمت نامه ذخیره می کند.) همچنین مک کارتی درخواستهای رسیده را به طور دقیق مورد بررسی قرار می داد و اعضاء فعال را مجبور به اقدام در خصوص آنها می کرد. بنا به عقیده مک کارتی " احترام به گروه و واسطه ها به جای اعتراض به موانع موجود باعث افزایش کارایی می گردد". در همان زمان مک کارتی همچنین متوجه شد که اعضاءخود در حال ارتقاء مهارتهایشان هستند که به آنها امکان می دهد تا با پیامهای روزافزونی که باعث توسعه اعضاء و بیشتر شدن تعداد آنها می شود کنار آیند. این مهارتها به همراه عامل طبقه بندی پیام به این لیست حالت رسمی تری می بخشید. علیرغم رسمیت یافتن، مک کارتی اعضاء را مشاهده و شناسایی کرده بود که به صورت موقتی و غیر دائم فعالیت داشتند. او این موضوع را ناشی از باور عمومی در خصوص متغییر بودن این برنامه بر خلاف تعهدات کتبی آن می دانست و کاربران این احساس را داشتند که قبل از ناپدید شدن پیامها باید روی آنها کار کنند.

بنا به گفته مک کارتی "وجود اطلاعات اضافی از علاقه به حفظ تغییرات نشات می گیرد". بر خلاف استفاده های اجتماعی، حرفه ای، سیاسی و هوشمندانه از این لیست مک کارتی مگر به صورت غیر مستقیم آن را به عنوان عاملی برای پیشرفت و توسعه نمی پندارد. این لیست ممکن است به صورت غیر مستقیم به تحقیقات کمک نموده و احتمالا به کرات باعث جلب توجه دیگران شود. در عوض وی استفاده واقعی آنرا در گشودن باب گفتگو در محلهایی که هیچ چیز مشابه دیگری وجود ندارد، می داند.

SDG می تواند فضایی را مهیا سازد که در آن ایده ها و نظرات به صورت شفافتری بیان شوند. گفتگو می تواند باعث تفاهم شده و روشی برای امتحان ایده ها و منعکس نمودن مشاهدات دیگران بوده و می توان از طریق آن جنبه های مختلف موضوعات مورد علاقه را کشف نمود. SDG می تواند همانند دانشکده های نامرئی، تعهدات حرفه ای یا مجلات عمل کند. SDG پنجره ای را برای بیان عقاید و شنیدن نظرات دیگران راجع به آن می گشاید.

تألیف: ا. هیمن

ترجمه: نرجس ورع

کارشناسی ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شیراز

References:

Berg, Z. (۱۹۹۴). Electronic discussion groups. Communication Education, ۴۳(۲), ۱۰۲-۱۱۱.

Berg, Z. & Collins, M. (۱۹۹۵). Computer-Mediated scholary discussion groups. Computer and Education, ۲۴(۳), ۱۸۳-۱۸۹

این مقاله ترجمه‌ ای است از:

*Hyman, A.Twenty years of ListServ as an academic tool.

Source: The Internet and Higher Education, Volume ۶, Number ۱, ۱st Quarter ۲۰۰۳, pp. ۱۷-۲۴(۸)

---