آب شاید بهترین پادزهر باشد

در زندگی صنعتی امروز خانواده ها از مواد شیمیایی مختلف در خانه هایشان برای کاربردهای گوناگون استفاده می کنند

در زندگی صنعتی امروز خانواده‌ها از مواد شیمیایی مختلف در خانه‌هایشان برای کاربردهای گوناگون استفاده می‌کنند. قرص‌های آرام‌بخش، انواع مواد شوینده، حشره‌کش‌ها و سموم آفات گیاهی همگی از جمله مواد شیمیایی هستند که معمولا در هر خانه‌ای پیدا می‌شود. اما خوب است بدانید مصرف بیش از حد و نادرست چنین مواد شیمیایی موجب ایجاد مسمومیت‌های دارویی و شیمیایی در میان اعضای خانواده می‌شود. نکته‌ مهم‌تر این است که در هنگام بروز چنین پیامدی چطور باید با بیمار خود رفتار کنید؟ دکتر مصطفی میراکبری، متخصص مسمومیت‌های بالینی به ما کمک می‌کنند تا اطلاعات بیشتری راجع به این موضوع داشته باشیم.

● مسمومیت به چه معناست؟

از دیدگاه علمی، مسمومیت به معنی ورود یک ماده خارجی به بدن است، به طوری که باعث بروز آسیب جسمی و حتی روحی فرد می‌شود. ماده خارجی که وارد بدن می‌شود، می‌تواند سمی یا غیرسمی باشد. این به آن معناست که تنها مواد سمی نیستند که موجب مسمومیت در انسان می‌شوند، حتی اکسیژن یا آب که از عناصر حیاتی برای زندگی انسان هستند اگر بیش از حد مورد نیاز وارد بدن شوند موجب صدمه و آسیب به انسان می‌شوند. بنابراین مساله اصلی در مورد مسمومیت‌ها، حد مجاز مصرف مواد است که افراد باید آن را رعایت کنند تا دچار مسمومیت از گونه‌های مختلف نشوند. استفاده غلط و بیش از حد معمول از مواد شیمیایی و دارو که با آنها سروکار داریم آسیب جدی را به سیستم دفاعی بدن وارد می‌کند، سلامت انسان را به خطر می‌اندازد و در بعضی موارد حتی منجر به مرگ افراد می‌شود.

● انواع مسمومیت‌ها

▪ مسمومیت‌ها را بر چه اساسی دسته‌بندی می‌کنیم؟

در حقیقت مسمومیت‌ها از جنبه‌های مختلفی دسته‌بندی می‌شوند. به‌طور کلی می‌توان مسمومیت‌ها را براساس اعضای بدن که سم وارد آن شده است یا ماده مصرفی که افراد را مسموم می‌کند، به دو دسته تقسیم کرد. در مورد اول مسمومیت با توجه به اینکه در کدام ناحیه از بدن انسان موجب آسیب می‌شود به دو قسمت مسمومیت خارجی و مسمومیت داخلی تقسیم می‌شود. در مسمومیت خارجی اثر سم روی پوست و مخاط دیده می‌شود و از نظر ظاهری آسیب جدی به آن وارد می‌کند. مسمومیت‌های داخلی شامل سمومی می‌شوند که از طریق مجرای گوارشی، وارد بدن می‌شوند و از راه مری به نواحی دیگر بدن می‌رسند، حتی ممکن است وارد جریان‌خون انسان شوند و مشکلات داخلی به وجود بیاورند. در دسته دوم، مسمومیت‌ها براساس نوع ماده مصرفی متفاوت هستند. سم می‌تواند از طریق مواد طبیعی مثل گیاهان دارویی، سم مار و حشرات وارد بدن شود، همچنین مواد غیرطبیعی و در واقع شیمیایی- مانند داروهای شیمیایی و بسیاری از مواد شیمیایی دیگر که به طور معمول در دسترس انسان‌ها قرار دارند و در محیط زندگی آنها دیده می‌شوند مثل سموم دفع آفات نباتی و انواع شوینده‌ها که در منزل استفاده می‌شوند باعث بروز مسمومیت در افراد می‌شوند.

نکته دیگر این است که براساس طبقه‌بندی مواد نوع مسمومیت‌ها متفاوت هستند. در حقیقت سم می‌تواند شیمیایی، دارویی یا غذایی باشد و در این صورت نوع آسیب، عوارض بعد از مسمومیت و روش‌های درمانی بسته به نوع سموم کمی با هم فرق دارند و البته این را هم نباید فراموش کرد که مسمومیت‌ها می‌توانند به صورت عمدی یا غیرعمدی هم باشند که در این مورد براساس انگیزه و موقعیت افراد دسته‌بندی صورت می‌گیرد.

● روش‌های درمانی

▪ آب چه تاثیری در رفع مسمومیت دارد؟

به طور کلی ما با دو نوع درمان برای رفع مسمومیت‌ها مواجه هستیم، درمان‌های عمومی معمولا برای تمام مسمومیت‌ها به صورت مشترک است که شامل درمان‌هایی می‌شوند که در ابتدا هنگام بروز مسمومیت در فردی به طور معمول انجام می‌شود. درمان‌های اختصاصی نیز جزو گروه دوم روش‌های درمانی محسوب می‌شود و بسته به نوع مسمومیت اقدامات لازم و تخصصی به وسیله همکاران پزشک صورت می‌گیرد. حال اگر در خانه خود با فردی روبه‌رو شدیم که دچار مسمومیت شد، چه کار باید بکنیم؟ اولین اقدام لازم برای این فرد که مورد مسمومیت قرار گرفته، دور کردن وی از منشأ و محل مسمومیت است، مثلا در مواردی اگر فرد دچار گازگرفتگی یا پاشیدن اسید یا مسمومیت از طریق تنفسی شد، بهتر است در ابتدا او را فورا به هوای آزاد برسانیم و از منطقه‌ای که ماده سمی در آن وجود دارد، دور کنیم. حفظ تعادل روحی و آرام کردن مریض از مواردی هستند که باعث عکس‌العمل درست و به موقع شما می‌شود. مساله بعد سم‌زدایی است که خود به چند دسته تقسیم می‌شود.

- اول، سم‌زدایی از منطقه عادی است. مثلا در مواردی که سم با بدن تماس پیدا می‌کند و جزو مسمومیت‌های خارجی نیز محسوب می‌شود، باید محل آسیب‌دیده را با آب‌و صابون به خوبی شست‌وشو داد. در صورتی که سم از طریق مجرای گوارشی وارد بدن شود، باید توسط روش‌های پیشنهادی سموم را از بدن خارج کرد.

- دوم، روش‌های دفع سموم؛ استفراغ کردن یا استفاده از مواد جاذب (مثل پودر زغال فعال که در آب حل و برای بیماران مسموم‌شده پیشنهاد می‌شود تا حالت تهوع به آنها دست دهد) است تا ماده سمی از طریق سیستم گوارشی از بدن خارج شود.

- سوم، شیوه سم‌زدایی از طریق خون است. در این حالت سم وارد سیستم گردش خون و بعد از گذشت کمی زمان به سرعت در بدن پخش می‌شود. بنابراین اقدامات لازم در جهت دفع سم از بدن در این حالت باید طوری باشد که سموم از جریان خون و بافت‌های بدن خارج شود. برای انجام چنین کاری از روش‌های دیالیز یا اقدامات مشابه استفاده می‌کنند.

- چهارم، روش درمانی به‌کارگیری پادزهرهای مخصوص برای سم‌زدایی از بدن است. چنین پادزهرهایی به صورت اختصاصی برای هر سمی ساخته شده است و در واقع کار آن خنثی کردن سمومی است که فرد را مسموم می‌کند و عوارض ناشی از آن را از بین می‌برد. استفاده از پادزهرهای مخصوص اثرات سم وارد شده به بدن را نابود می‌کند.

● مراقب قرص‌های آرام‌بخش باشید

شایع‌ترین نوع مسمومیت‌های دارویی در ایران شامل مسمومیت با داروهای سیستم اعصاب مرکزی است. این داروها معمولا به راحتی در دسترس مردم قرار دارند، ولی باید به مقدار مصرف چنین داروهایی توجه کنید، چراکه استفاده بیش از حد مجاز آنها موجب مسمومیت دارویی و آسیب به بدن می‌شود. در میان داروهای اعصاب، داروهای آرام‌بخش یکی از شایع‌ترین علل مسمومیت دارویی است. در مورد مسمومیت‌های شیمیایی نیز یکی از اصلی‌ترین دلایل در ایران مسمومیت با مواد کشاورزی مثل سموم دفع آفات‌نبانی یا علف‌کش‌ها یا آفت‌کش‌ها هستند. اگر مجبور شدید از چنین سمومی استفاده کنید، سعی کنید نکات بهداشتی و ایمنی را رعایت کنید.

● چند نکته برای اینکه شما از مسمومیت‌های خانگی مصون بمانید

یکی از مشکلاتی که سموم در داخل منازل ایجاد می‌کنند و اصولا مسمومیت‌های خانگی نامیده می‌شوند، مسمومیت‌هایی هستند که به صورت ناخواسته ایجاد می‌گردند و در اکثر موارد چنین مسمومیت‌هایی به‌وسیله موادشوینده یا سمومی که معمولا در خانه برای کشتن حشرات و حشره‌کش‌ها استفاده می‌شوند باعث ایجاد مسمومیت در بدن افراد می‌شوند. در چنین مواردی پیشنهاد می‌کنیم پنجره‌های خانه را باز کنید و فرد مسموم را به هوای آزاد و تازه برسانید و از او بخواهید نفس‌های عمیق بکشد و اگر دچار حالت تهوع شد یک یا دو لیوان شیر یا آب فراوان به او بدهید. همچنین اگر در مواردی شاهد این بودید که اثرات سمی زیاد است سریعا به مراکز درمانی مراجعه کنید.

برای پیشگیری از مسمومیت‌های خانگی نباید مواد سمی را در کابینت‌های آشپزخانه نگهداری کنید.

سعی کنید سموم را در جاهایی مثل طبقه پایین و زیرین کمد یا کابینت که به‌راحتی در دسترس کودکان قرار می‌گیرد، نگذارید. یادتان باشد که چنین موادی را حتما دور از چشم کودکان و در جاهای به دور از دسترس آنها قرار دهید.از نگهداری مواد سمی و شیمیایی در ظروفی که موادغذایی در آن می‌گذارید، بپرهیزید چون ممکن است با مواد خوراکی اشتباه گرفته و موجب بروز مسمومیت شدید در افراد شود.حتما مواد شیمیایی و سمی را در ظرف‌هایی که در آنها محکم باشد و کودکان قادر به باز کردن آنها نباشند، نگهداری کنید.

حواس‌تان باشد ظروف حاوی مواد سمی سوراخ و نشتی نداشته باشد چون ممکن است سموم در هوا پراکنده شوند و مورد استشمام اعضای خانواده قرار گیرد و آنها را مسموم کند؛ بنابراین از سالم بودن ظروف مطمئن شوید. اگر متوجه شدید ظروف حاوی مواد سمی نشتی دارد حتما ظرف را عوض کنید و در هنگام انجام چنین کاری رعایت نکات ایمنی و انجام این‌کار در هوای آزاد را از یاد نبرید.

از آنجایی که کودکان سیستم دفاعی ضعیف‌تری دارند در صورت بروز مسمومیت سریعا آنها را به هوای آزاد منتقل کنید یا موضع خارجی را که با سم برخورد کرده با آب به خوبی بشویید و سپس کودک را به درمانگاه یا بیمارستان نزدیک محل زندگی خود برسانید تا به خوبی تحت معاینه پزشک قرار گیرد و خطر سم از بدن او رفع شود.

● آبلیمو یا شیر؟

▪ آیا خوردن ترشیجات باعث رفع مسمومیت می‌شود؟

یکی از تصورات نادرستی که در عامه مردم وجود دارد، این است که اگر فردی مسموم شد فورا به او ترشی یا آبلیمو می‌دهند اما باید بدانید دادن هرگونه ماده اسیدی یا قلیایی به فرد مسموم مجاز نیست. مثلا موادی چون جوش‌شیرین، ترشیجات و مواد اسیدی مانند آبلیمو شیوه درمان مناسبی برای مسمومیت نیست. اگر هدف ما تنها رقیق کردن سم باشد، می‌توانیم از آب خالص یا حداکثر شیر به عنوان رقیق‌کننده سم استفاده کنیم.

به علاوه توصیه نمی‌کنیم که فرد مسموم را وادار به استفراغ کنید، چون در برخی افراد ممکن است، کاهش تحت الشعاعی وجود داشته باشد و استفراغ باعث ورود موادغذایی به داخل سیستم ریوی شود. بنابراین حالت تهوع و استفراغ عمدی راه مناسبی برای دفع سم نیست. البته در صورتی که بیمار خود احساس تهوع کرد، مساله فرق می‌کند. در این صورت فرد باید با تغییر جهت استفراغ کند، یعنی اگر فرد به صورت خوابیده حالت تهوع داشت، باید به پهلو خوابانده شود تا از ورود مواد به داخل ریه خودداری شود. شیر و آب گزینه‌های بهتری برای مسمومیت‌های غذایی هستند، البته به طور کلی در استفاده از شیر تاکید کمتری می‌شود و آب تاثیر بیشتری بر دفع مسمومیت می‌گذارد. این نکته را هم اضافه می‌کنم به دلیل اینکه شیر خاصیت اسیدی یا قلیایی ندارد و مثل آب خاصیت خنثی دارد، برای رفع سم پیشنهاد می‌شود.

شیوا بامداد