جز فیلم های علی حاتمی میراث تصویری دیگری نداریم

برای سالروز تولد خالق «مادر» و «دلشدگان»

علی حاتمی در ۲۴ مرداد ماه ۱۳۲۳ در کوچه اردیبهشت خیابان شاپور تهران به دنیا آمد، محله‌ای که رضا خوشنویس در مجموعه «هزاردستان» به عنوان نشانی محل سکونتش به مستنطق شش انگشتی می‌دهد.

به گزارش ایسنا، دیروز سالروز تولد علی حاتمی بود که اگر بود ۶۸ ساله شده بود.کارگردانی که به گفته خودش «اولین کارگردان ایرانی بودم که قبل از بچه مسلمانهای امروز، فیلمی را با‌«بسم‌الله‌ الرحمن الرحیم» شروع کردم و در تمام فیلم‌هایم جلوه‌هایی از اعتقادات مذهبی خودم حضور یافت»....

او می‌گفت: «چیزی که برایم مطرح بوده ـ و از خیلی پیش هم مطرح بوده ـ مساله شروع زبان و فیلم با نام و ذکر خداست.مثلا در مغازه را در اول فیلم «سوته دلان» که باز می‌کنیم با «بسم‌الله الرحمن الرحیم» است، باکلام خداست.حالا مهم نیست این قضیه را چگونه برداشت می‌کنند، اما من مایل بودم با کلام خدا شروع کنم.چون در فیلم‌های‌ دیگر هم همینطور بوده است.» حاتمی می‌گفت:«هدف من در سینما، ساختن فیلمهایی است که دارای جنبه‌های فرهنگی باشد ـ منظور از فرهنگ، نه اینکه کاری ادیبانه ارائه نمایم که قهرمانانش برای هم شاهنامه بخوانند، مطلقا چنین چیزی نیست هدف من اینست که در فیلمهایم بتوانم فرهنگ مردم، فرهنگ ایرانی را نشان دهم....»علی حاتمی متولد ۱۳۲۳ هجری شمسی است.او در اواخر دوره متوسطه به اداره هنرهای دراماتیک رفت و کلاسهای نمایشنامه‌نویسی را گذراند و بعد از مدتی از دانشکده هنرهای دراماتیک فارغ‌التحصیل شد.کار هنری او از سال اول تحصیل در دانشگاه با نمایش «دیب» آغاز کرد.

از دیگر نمایش‌های وی می‌توان به «خاتون خورشید باف»، «آدم و حوا»، «حسن کچل» و «چهل‌گیس» نام برد.حاتمی سپس به کار ساخت فیلمهای تبلیغاتی مشغول شد بعدها شروع به همکاری با تلویزیون کرد و اولین کار مهمش در آنجا در مجموعه تلویزیونی جنگل ۱۳۴۷ به عنوان نویسنده و بازیگر بود.فعالیت در سینما را از سال ۱۳۴۹ به عنوان نویسنده و کارگردان با فیلم «حسن کچل» آغاز کرد.از آثار سینمایی او می‌توان به «طوقی» ۱۳۴۹ ، «باباشمل» ۱۳۵۰ ، «قلندر» ۱۳۵۱ ، «سوته دلان» ۱۳۵۶ «حاجی واشنگتن» ۱۳۶۱ ، «کمال‌الملک» ۱۳۶۳ ، «مادر» ۱۳۶۸ «دلشدگان» ۱۳۷۰ و...است.و ۱۴ آذر ماه ۱۳۷۵ انالله و انا الیه راجعون و ««حالا مثل این که از این سینما هم باید بروم و یابه قول دیالوگ فیلم‌هایم طعمه دام و صید صیاد شدم و یا می‌شوم و شاید این پایان عشق است و یا آغاز راه و اگر مرگی هست هیچ گاه چیز ترسناکی نیست.همان طور که در شاهنامه ما هم نبوده و یا به همان نحو که من در فیلم‌هایم مرگ را ترسیم کرده‌ام ـ دلشدگان، مادر و ...و حتی در فیلم“مادر“ مرگ قبلا تمرین می‌شود و من در فیلم‌هایم پرسوناژهایم را قبل از مرگ تطهیر می‌کنم.هرچند خداوند عادل است و رحمان و رحیم، ولی من که در این موارد یک آدم عامی و سنتی هستم یا داستان‌هایم را با مرگ جمع‌ کرده‌ام و یا بیانیه‌های مهم.

فیلم‌های من با مرگ به تماشاگر القاء شده و شاید همه داستان بشر درمرگ و زندگی خلاصه شود و البته مرگ پایانی برای زندگی نیست.شما غیر از این فکر می‌کنید؟ »بازخوانی آنچه تاکنون درباره علی حاتمی گفته شده است در سال‌روز تولد این هنرمند ایرانی حائز اهمیت است.فریدون جیرانی می‌گوید: «علی حاتمی هنرمندی تکرار‌نشدنی بوده و همواره بخشی از فیلمسازان از جمله او متعلق به تاریخ هستند و درتاریخ زنده خواهند ماند.»این کارگردان در مراسم بزرگداشتی که چند سال قبل برای علی حاتمی برگزار شده بود، سخن گفت و مطرح کرده بود:« حاتمی از اولین اثر خود یعنی «حسن کچل» تا پایان کار خود شهری آرمانی را طلب می‌کرد.او همواره در فیلم‌هایش از گذشته‌ای یاد می‌کرد که شاید اگر درتاریخ به آن مراجعه می‌کردیم، دوران بسیار بدی بود.اما منظور حاتمی از آن شهر، یک شهر آرمانی بوده است، شهری که همه انسان‌های آن همدیگر را دوست دارند.»فریدون جیرانی یادآور شده بود:«حاتمی در زمینه مطالعه تاریخ، فردی علاقه‌مند بود و پیش از آنکه از دنیا برود، نیز درباره تاریخ و مسائل تاریخی فیلم‌هایش صحبت‌های خیلی خوبی کرده بود و من فکر نمی‌کنم هیچ‌کس توانسته باشد شخصیتی مانند میرزای شیرازی را مانند او به‌خوبی به تصویر بکشد.

البته این نقش نیز درزمان خود با انتقاداتی مواجه شد اما بعدها جنبه‌هایی از شخصیت شیرازی شناخته شد که تایید‌کننده شخصیت میرزا در فیلم حاتمی بود.می‌توانیم بگوییم که جز فیلم‌های حاتمی میراث تصویری دیگری نداریم و تاریخ تصویری، جز در آثار او در فیلم‌های فرد دیگری نیست و اگر هم نمونه‌ای دراین زمینه ارائه شده، نمونه درخشانی نیست.»کارگردان «قرمز» تاکید داشت براینکه؛ « فکر نمی‌کنم دراین دوره بتوانم حاتمی دیگری پیدا کنیم ودر کل معتقدم حاتمی تکرار‌شدنی نیست.او متعلق به زمانه خود بود و برگ آخر دفتر آن زمان بود و فکر نمی‌کنم باردیگری تکرار شود.اما ما باید در هر شرایط و هر دوره‌ای به‌دنبال فیلمسازان آن دوره بگردیم.حاتمی تکرار‌شدنی نیست، همان‌طور که تقوایی و کیمیایی هم دیگر تکرار نمی‌شوند.هرشرایطی آدم‌ها و فیلمسازان خاص خود را دارد و اکنون هم شما می‌توانید فیلمسازان نسل خود را پیدا کنید.۱۰سال دیگر هم شاید بتوانند مانند این فیلمسازان را داشته باشید، اما بخشی از فیلمسازان متعلق به تاریخ هستند و تاریخ از آنها یاد خواهد کرد و آنها درتاریخ زنده خواهند ماند.»جمشید مشایخی می‌گوید: «زنده‌یاد «حاتمی «سعدی سینمای ایران بود که دیالوگ‌های حساب شده‌ای در فیلم‌هایش استفاده می‌کرد.او حرف امروز را در قصه‌های دیروز می‌گفت و تاریخ برایش وسیله بود.حاتمی هنرمند توانایی بود که به تاریخ وادبیات اشراف کاملی داشت و اثر را از فیلتر ذهن خود خارج و روایت می‌کرد.من در داستانهای مولوی، سلطان صابحقران، سوته‌دلان، کمال‌الملک و هزاردستان با او همکاری داشتم.ضمن اینکه قرار بود در «دلشدگان» هم حضور داشته باشم و حتی تست گریم دادم و قرارداد بستم.یک روز هم علی حاتمی با حسین دهلوی خانه ما آمدند و قرار شد او هم به ما کمک کند.

مدتی هم تار زدن یاد گرفتم تا استیل ساز زدن را در فیلم به شکل درست داشته باشم.حاتمی به من گفت تا شهریور کاری با من ندارد و دراین فاصله سریال «پیک سحر» پیشنهاد شد.به گونه‌ای قرارداد بستم که کارم اول شهریور تمام شود.اما ۱۰ مرداد حاتمی مدیر تولید را سراغ من فرستاد و به خاطر اینکه کاخ گلستان را جلوتر گرفته بودند، خواستند کار را شروع کنند که نتوانستم در فیلم بازی کنم.در «مادر» هم قرار بود بازی کنم آن هم نشد.»