مکمل کلسیم به چه دردی می خورد

پرسشی از دکتر محمد مهدی امام فوق تخصص روماتولوژی

کلسیم فراوان‌ترین ماده معدنی در بدن است که تقریبا یک کیلوگرم از وزن بدنمان را تشکیل می‌دهد. این ماده مغذی در استخوان‌ها و دندان‌ها متمرکز شده و یک درصدش در دیگر قسمت‌های بدن وجود دارد اما همین یک درصد در کارهای مهمی مانند انقباض ماهیچه‌ها تاثیرگذار است...

در گفتگو با دکتر محمدمهدی امام، فوق‌تخصص بیماری‌های روماتولوژی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی، سوال‌های رایج درباره کلسیم را پرسیده‌ایم.

▪ آقای دکتر! کلسیم و ویتامینD چه نقشی در بدن دارند و کمبودشان چه عواقبی به همراه دارد؟

ـ کلسیم بیشتر در ساختمان استخوان‌ها به کار رفته و به همین دلیل استخوان‌ها به عنوان بانک کلسیم بدن شناخته می‌شوند و هر زمان بدن دچار کمبود شود از استخوان‌ها برداشت می‌‌کند. اما کلسیم در بدن نقش‌های دیگری هم دارد؛ مانند انقباض عضلات، انعقاد خون و انتقال سیستم عصبی و... و این نقش‌ها به قدری مهم هستند که به هیچ وجه بدن اجازه نمی‌دهد کلسیم در بدن از یک مقدار مشخص کمتر شود.

▪ بدن ما چگونه سطح کلسیم خون را تنظیم می‌کند؟

ـ کار تنظیم کلسیم را هورمون‌های خاصی بر عهده دارند و حتی اگر استخوان‌ها مشکل پیدا کنند و میزان آن در بدن کم باشد باز کلسیم مورد نظر از استخوان‌ها تامین خواهد شد. این بانک استخوانی بعد از تولد در افراد شروع به ساخت کرده و تا ۲۵ الی ۳۰ سالگی ادامه دارد ولی پس از آن به این بانک استخوانی، کلسیمی اضافه نخواهد شد؛ اگرچه خوردن کلسیم، برداشت از این بانک را کمتر ‌می‌کند. در فرآیند تشکیل بانک استخوانی عمدتا ژن نقش دارد ولی تغذیه هم مهم است. اگر افراد در دوران طفولیت به میزان کافی کلسیم دریافت نکرده‌ باشند بعد از ۲۵ تا ۳۰ سالگی دچار مشکل خواهند شد و نرمی استخوان، پوکی استخوان، شکستگی استخوان و دردهای استخوانی به سراغشان خواهد آمد. در مورد ویتامینD نیز باید بگویم که در سیستم ایمنی بدن دخالت دارد و خطر بسیاری از بیماری‌ها در اثر کمبود آن افزایش پیدا می‌کند. کمبود ویتامینD مشکلات بسیار زیادی در بدن ایجاد می‌کند؛ مثلا خطر بروز انواع مختلف سرطان‌ها به دنبال کمبود ویتامینD ۳۰ درصد افزایش می‌یابد. خطر بیماری دیابت نوع یک، عوارض عروقی، سکته مغزی و قلبی، بیماری ام اس و آرتروز نیز به دنبال کمبود ویتامینD در بدن افزایش پیدا می‌کند و متاسفانه نه تنها در ایران بلکه در دنیا آمار کمبود آن چیزی حدود ۶۰ درصد مردم جامعه است؛ حتی در جوامع پیشرفته.

▪ روزانه باید چقدر کلسیم و ویتامین D‌ مصرف کرد؟

ـ این میزان براساس سن، متغیر است اما برای آنکه سردرگم نشوید، حدودی می‌گویم که در افراد بالغ روزانه چیزی در حدود ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی‌گرم کلسیم مورد نیاز است و بهتر است این مقدار کلسیم را از رژیم غذایی خود دریافت کنید. مهم‌ترین منبع کلسیم در منابع غذایی شیر و لبنیات است ولی بهتر است که افراد در رژیم غذایی خود مانور دهند و مقداری را از شیر و مقداری را از سبزیجات و منابع دیگر دریافت کنند. هر لیوان شیر در حدود ۳۰۰ میلی‌گرم کلسیم دارد اما خیلی از افراد نمی‌توانند شیر را تحمل کنند. ماست، دوغ بدون گاز، سبزیجاتی مانند کلم، زیره و پونه هم از منابع خوب کلسیم هستند. هر ۱۰۰‌گرم زیره خشک چیزی در حدود ۲۲۰۰ میلی‌گرم کلسیم دارد اما در سنین بالا، جذب کلسیم دچار اشکال می‌شود و بهتر است افراد مسن از مکمل‌های کلسیم استفاده کنند. در مورد ویتامینD هم باید بگویم توصیه انجمن ملی پوکی استخوان آمریکا این است که افراد روزانه ۱۰۰۰ واحد ویتامینD مصرف کنند که متاسفانه با خوردن شیر و لبنیات به این عدد نخواهیم رسید و بهتر است از مکمل‌های ویتامینD مصرف شود زیرا کمبود ویتامین D جذب کلسیم را با اختلال مواجه می‌کند.

▪ چه افرادی به مکمل کلسیم احتیاج دارند؟

ـ مصرف مکمل‌های کلسیم برای افراد مسن توصیه می‌شود چون همان‌طور که گفتم در افراد بالای ۶۵ سال جذب کلسیم از طریق مواد غذایی کاهش می‌یابد. افرادی که میزان لازم کلسیم یعنی ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی‌گرم را دریافت نمی‌کنند نیز به مکمل نیاز دارند؛ و همین‌طور افرادی که مبتلا به پوکی استخوان هستند زیرا رژیم‌های درمانی پوکی استخوان بدون مکمل کلسیم موثر نیست و جالب است بدانید که حتی اگر ویتامینD بدن کم باشد، پاسخ داروهای ضد پوکی استخوان به طرز قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند. گروه چهارم نیز افرادی هستند که داروهای کورتونی به خصوص با دوزهای بالا استفاده می‌کنند زیرا کورتون کلسیم را کاهش و دفع آنرا افزایش می‌دهد. این افراد باید با توصیه پزشک‌شان از مکمل کلسیم استفاده کنند زیرا گاهی بیماری‌هایی هست که نباید کلسیم مصرف شود. به عنوان مثال در افرادی که دفع ادراری کلسیم دارند، اگر مکمل این ماده معدنی حتی همراه با غذا خورده شود خطر سنگ‌سازی در کلیه وجود دارد و بهتر است در اینجا این تصور غلط را که اگر مکمل کلسیم را با غذا بخوریم، خطر سنگ‌سازی در کلیه کاهش می‌یابد را رد کنم. در تحقیقی که سال گذشته سازمان جهانی بهداشت انجام داد، مشخص شد مکمل‌های کلسیمی با افزایش خطر سنگ کلیه همراه هستند.

▪ پس مصرف مکمل‌های کلسیمی خالی از ضرر هم نیست؟

ـ بله. مکمل‌های کلسیمی خطرات دیگری هم دارند. به عنوان مثال خطر سرطان پروستات را در آقایان مقداری بالا می‌برند. امروز بحثی در مورد مصرف زیاد مکمل‌های کلسیم و افزایش خطر تصلب شرایین مطرح است همین‌طور اینکه مکمل‌های کلسیم ایجادکننده یبوست هستند.

▪ بهترین زمان خوردن کلسیم چه موقعی است؟

ـ بهترین زمان خوردن کلسیم همراه با غذا است به دلیل اینکه اسید معده زیاد می‌شود. البته بهتر است نیم ساعت بعد از غذا خورده شود و در این میان، بهترین زمان خوردن کلسیم، شب‌ها بعد از شام است. شما در طی روز به طرق مختلف کلسیم دریافت می‌کنید اما شب که میزان کلسیم خون کاهش پیدا می‌کند، ممکن است هورمون‌ها وارد عمل شده و از ذخیره استخوانی، کلسیم برداشت کنند.یادتان باشد هیچ‌گاه دو قرص کلسیم را با هم مصرف نکنید زیرا بیشتر از ۵۰۰ میلی‌گرم در یک وعده جذب نخواهد شد و اگر اضافه بخورید دفع شده و ایجاد یبوست و نفخ می‌کند. اگرقرار است دو قرص کلسیم بخورید قرص اول را بعد از شام و قرص بعدی را بعد از صبحانه بخورید زیرا خوردن مکمل کلسیم همراه با ناهار جذب آهن را تا ۵۰ درصد کاهش می‌دهد و در درازمدت فرد را دچار کم خونی فقر آهن خواهد کرد.

مریم منصوری