شهری تاریخی زیر نقاب

اگر شما هم جز مسافرینی هستید که به خراسان و شهرستان سبزوار سفر می کنید و علاقه مند به دیدن آثار تاریخی نیز هستید, پیشنهاد می کنیم تنها به دیدن آثار ارزشمند شهرهای مسیر از جمله سبزوار بسنده نکنید, چراکه در نزدیکی سبزوار شهری کوچک قرار دارد که نام آن برای بیشتر ما چندان آشنا نیست

اگر شما هم جز مسافرینی هستید که به خراسان و شهرستان سبزوار سفر می‌کنید و علاقه‌مند به دیدن آثار تاریخی نیز هستید، پیشنهاد می‌کنیم تنها به دیدن آثار ارزشمند شهرهای مسیر از جمله سبزوار بسنده نکنید، چراکه در نزدیکی سبزوار شهری کوچک قرار دارد که نام آن برای بیشتر ما چندان آشنا نیست.

شهری به نام «نقاب» که اگرچه امروزه دورافتاده و کم‌جمعیت است، ولی آثار و بقایای تاریخی موجود در آن نشان‌ از گذشته‌ای پرشکوه و پراهمیت دارد؛ البته ذکر این نکته ضروری است که نقاب مرکز شهرستان جوین است و سراسر این منطقه در گذشته جوین نام داشته که بدون تردید بیشتر دوستداران فرهنگ و ادبیات ایران نام جوین را به واسطه شخص عطاملک جوینی مولف کتاب مشهور جهانگشای جوینی می‌شناسند.

شهر نقاب از نظر تاریخی از قدمت و پیشینه بسیار کهنی برخوردار است. قرار گرفتن در کنار جاده ابریشم نیز خود یکی دیگر از دلایل پراهمیت بودن این منطقه در روزگار گذشته است.

از سوی دیگر این منطقه به علت واقع شدن بین ارتفاعات کوه‌های آلاداغ در شمال و کوه‌های سبزوار در جنوب از موقعیت ویژه‌ای برخوردار است.

مسجد آق‌قلعه در ۷۹ کیلومتری شمال سبزوار و هفت کیلومتری غرب شهر نقاب واقع شده است. متاسفانه در سال‌های اخیر انجام فعالیت‌های عمرانی و شهرسازی که بدون مطالعه از نظر حفظ آثار تاریخی انجام گرفت، موجب آسیب‌دیدگی شدید این مجموعه شده است.

این مسجد در داخل حصار قلعه واقع شده است و ایوان ورودی آن دارای دو نیم‌برج است که بخش تیزه ایوان آسیب دیده است.

مسجد دارای دو شبستان غربی و شرقی است که شبستان غربی تقریبا از بین رفته اما شبستان شرقی نسبتا سالم مانده است. مسجد دارای سه محراب، یکی در گنبد خانه و دو محراب در شبستان‌ها‌ست.

ارتفاع گنبد مسجد آق‌قلعه حدود ۱۲ متر است، شبستان‌های اطراف گنبد اصلی نیز هرکدام به وسیله ۱۵ گنبد کوچک پوشیده شده است.

در ساقه داخلی گنبد و محل اتصال بدنه به گنبد و زیر فیلپوش‌ها و نورگیرها، یک ردیف کتیبه روی گچ دور تا دور بنا را پوشش می دهد.

تنها کتیبه این بنا در داخل گنبد خانه مسجد است که در آن تاریخ ۷۱۲ هجری قمری دیده می‌شود. البته کتیبه مزبور آسیب فراوان دیده و در بخش‌هایی به کلی تخریب شده و در مرمت آن این محل‌ها با گچ سفید پر شده‌اند. این تاریخ در واقع، زمان ساخت اولیه آق‌قلعه در زمان فرمانروایی سلطان محمد خدابنده، الجایتو است.

● دژ آق‌قلعه

دژ آق‌قلعه دارای مساحت ۴۲.۳ هکتار درون حصار اصلی و محیط آن ۲۸۵۰ متر است و بخش ارگ حکومتی، درون آن قرار دارد.‌ ارتفاع موجود حصار از چهار متر تا ۱۱ متر متغیر است که در جاهای مختلفی بتازگی و به بهانه عملیات راهسازی یا لوله‌کشی آسیب‌دیده است.‌

دور تا دور دیواره دژ در گذشته دارای خندق بوده که در حال حاضر در بیشتر بخش‌ها پر شده است. کهن‌دژ در بخش شرقی حصار قرار دارد و در آن بافت‌های معماری مشهود است و احتمالا اهالی هنگام احساس خطر به این بخش پناهنده می‌شدند.

در ضلع غربی این دژ، بقایای سه طبقه معماری دیده می‌شود. تعدادی اتاق در این بخش وجود دارد. با توجه به متون تاریخی و آثار موجود مشخص می‌شود که حاکمان این منطقه در اواخر حکومت ایلخانان به منظور ایجاد شهری به سبک سلطانیه زنجان به شکل تقریبا مستطیل، شامل تمامی فضاهای کالبدی شهری آن دوره یعنی؛ خندق، برج، بارو، ارگ، مسجد، قنات، قبرستان و.... ایجاد کرده‌اند.‌

دروازه ورودی شهر از ضلع شمالی بوده که با توجه به وجود خندق دارای پلی متحرک بوده است. ‌ در زمان صفویه باز هم در جبهه جنوبی آق‌قلعه روی خرابه‌های ایلخانی، خانه‌های خشت و گلی ساخته شده و به نسبت پیشین جمعیت بیشتری در آن ساکن می‌شوند؛ از این زمان سکونت در این محل تا اوایل دوره قاجار ادامه دارد.‌

لازم به توضیح است که براساس عکس‌های هوایی منطقه، رشته قنات‌های فراوانی در این محل وجود داشته که اصلی‌ترین آن رشته قناتی است که از ضلع جنوبی مجموعه وارد شده و حلقه چاه‌های آن پی در پی تا ضلع شمال آن ادامه می‌یابد که خود مهم‌ترین عامل آبادی این سطح و سطوح پیرامون آن بوده است.

● امامزاده هفت معصوم (کروژده)‌

این بنا به فاصله ۷۰ کیلومتری شمال غرب سبزوار و سه کیلومتری جاده جوین ـ جاجرم واقع شده است. در اطراف بنا قبرستانی وجود دارد. گنبد بنا در گذشته فرو ریخته و مجددا ساخته شده است و پوشش فعلی آن کاهگل است. عنصر اصلی تشکیل‌دهنده بنا خشت خام است.

بنای امامزاده هفت معصوم از بیرون دارای یک پلان هشت ضلعی است، به جز جبهه شمالی که ایوان ورودی بنا را تشکیل می‌دهد، در دیگر جبهه‌ها هر کدام از هفت ضلع، یک طاق نما را در بر گرفته است که چون روی بدنه خارجی را با گل نسبتا ضخیمی اندود کرده‌اند به جز چند طاق که کمی از آنها پیدا‌ست، بقیه در زیر گل مدفون شده‌اند.

از دیگر دیدنی‌های منطقه جوین و نقاب می‌توان به: امامزاده بهرامیه، امامزاده کلاته میمری، امامزاده بداغ‌آباد، آرامگاه سعدالدین حموی، آبشار بید، سد و رودخانه یام اشاره کرد.

کورش تعالی