معماری

از مفرغ‌های لرستان تا آثار میرون و فیدیاس و از تندیس‌های کار میکل آنژ و دوناتلو Donatello تا پیکرهای رودن و بارلاخ Barlach، هنری مور، پیترگریپ P.Grippe و دیوید هیر D.Hare تلاش‌هائی خستگی‌ناپذیر برای …

از مفرغ‌های لرستان تا آثار میرون و فیدیاس و از تندیس‌های کار میکل آنژ و دوناتلو Donatello تا پیکرهای رودن و بارلاخ Barlach، هنری مور، پیترگریپ P.Grippe و دیوید هیر D.Hare تلاش‌هائی خستگی‌ناپذیر برای پیکرهائی با مومگونگی Plasticity خوشایند و دلپذیر است که به هنر تندیسگری و پیکره‌تراشی جانی تازه بخشند. اما بیشتر و نه همیشه، این هنر در جستجوی زیبائی بوده و کمتر از دیدگاه سودبخش و سوداگرائی Utilitarianism بدان نگریسته شده است.

در هنر موسیقی، از آواهای آسمانی باخ تا آثار نوین کلود دبوسی و ایگور استراوینسکی، همه در روند پی‌گیر دگرگونی بوده و نشانگر آن است که اندیشه‌های هنرمندان هرگز دریک جا ایستائی نداشته، اما با این همه، همگی از سودبخشی به دور بوده‌اند.

در هنر نگارگری از نقش‌هایتک‌نگار Abstract روی سفالینه‌های کهن ایران تا سینیاتورهای آئینی این سرزمین باستانی، از آثار بوت‌چلی و رامبراند تا آثار نوین پیکاسو و دالی، نشانگر همپائی و همسوئی هنرمندان با اجتماع و فرآیندهای آن بوده است. اما این هنر نیز همانند هنرهائی چون: سرایش، موسیقی و تندیسگری همگی از سودبخشی به دور بوده و تنها آرمان زیبائی را دنبال می‌کرده‌اند و در این راستا گاه، از این آرمان هم فراتر رفته و به (جهان بیهودگی یکدست) کشیده شده و در آن ناپدید گردیده‌اند.

اما درهنر معماری فرآیند کارها به گونهٔ دیگری است، زیرا این هنر همواره با کارآئی و سودبخشی همراه بوده است. هنر سودبخشی معماری Utilitarian Art Of Architecture همیشه برای کاری ویژه پدید آمده، و آرمان سودبخشی از بن، هیچ‌گونه بستگی به شیوه‌های معماری نداشته است. به سخن دیگر، هنر معماری چه کار و چه ریخت‌گرا همواره سودبخش بوده است.

از غار پبده Pabdeh در لرستان تا آبسراها، و از خانه‌ها و آثار ارگ بم تا کارهای نوین بتونی، همه در راستای کارآئی پدید آمده و هیچ‌گاه و در هیچ جا در راستای (زیبائی تهی از کارآئی) برپا نگردیده‌اند. معماری باستانی مصر، شهر مردگان، هرم‌ها، و یا پرستشکده‌های مایاها، از بهارستان و آتشکده‌ها تا نمازخانه‌ها همه و همه برای انجام کاری که گاه ویژگی‌های روانی و نهان آنها بر کارآئی‌های آشکارشان پیشی می‌گیرد، پدید آمده و هرگز پوچ نبوده‌اند.

هنر معماری در فرآیند تاریخی خود گاه با هنرهای دیگر چون موسیقی همانند: کاخ عالی قاپو در اصفهان ـ با تندیسگری همانند: ارگ بم ـ با نگارگری همانند: مسجدهای کاشیکاری ـ پیوند خورده، این پندار را در نگرنده بر می‌انگیزند که جداکردن هنرمعماری از هنرهای دیگر دشوار و گاه ناشدنی است. به‌ویژه آنکه آذین‌گرائی در این هنر،گاه چهره معماری اثر را در خم و پیچ آرایه‌ها از دیده‌ها پنهان می‌سازد. اما هنر معماری با آنکه با هنرهایدیگر پیوندی نزدیک دارد، به راستی را آنها جدا و خود به تنهائی می‌تواند والا باشد.

در شناخت هنرها همواره به نگرش‌‌های گونه گونی بر می‌خوریم اما همگی بر گرد نگرش ویژه امانوئل کانت E.Kant دانشمند آلمانی (۱۷۲۴ ـ ۱۸۰۴) گردش داشته و از آن دور نمی‌گردند: هرچیز هنگامی زیباست که سودبخش نباشد.، (گل تا هنگامی که بر شاخه است زیباست. اما آنگاه که آن را از شاخه چیدیم دیگر زیبا نیست که، سودبخش است).

و دبستان سودگرائی در هنرها واکنشی در برابر چنین دیدگاهی است. اما از دیدگاهاه این فیلسوف و زیبائی‌شناس بزرگ، زیبائی و سودبخشی دو پدیده جدای از یکدیگرند و دو قطب فرآیند اجتماعی را پدید می‌آورند که در یک سو (زیبائی) Aestnetic و در سوی دیگر سودبخش جای دارند. اما به‌راستی در همهٔ چرخه‌ها، در زندگی گذشته یا کنون، هنرها همواره در کشندهای میان این دو قطب سرگردان بوده و از این راه انگیزهٔ پویائی آنها فراهم گردیده است.

باری، نگارگری، موسیقی،سرایش و تندیسگری کمابیش آرمان (زیبائی) را دنبال می‌کنند و بسرشت از سودبخشی گریزانند. اما هنر معماری گسترهٔ هر دو قطب را در قلمرو خود داشته و در گذر از سده‌های بی‌شمار هیچ‌گاه این ویژگی‌ را از دست نداده است. راز بزرگ معماری، این هنر برتر، که آن را والا می‌سازد، آن را شکوه و سترگی و سرانجام جاودانگی می‌بخشد در شالوده‌هائی است که این هنر بر آن استواری می‌یابند و شناخت شالوده‌ها، دریافت ژرفتر این هنر را به دنبال می‌آورند [۶۵].

انقلاب در معماری گوتیک

نخستین کسانی که جرئت یافتند تا تصویر بهشت را به شکل کلیساهای سنگین سترگ و بسیار بلند بسازند و معماران فرانسوی سده دوازدهم بودند. ورودی‌های شکوهمند این کلیساها دروازه‌های بهشت را در پندار انسان می‌آورد و محراب کلیسا سرشار از نوری که از میان شیشه‌های رنگین دیوارکوب‌ها پرتوی از ایمان می‌افکند بیننده را زیر تأثیر می‌گرفت.

در پی بالا بردن دیوارهای بلند کلیسا، که هر کدام بلندتر و شکوهمندتر از دیوار پیشین بود و پس از شیشه‌بندی آنها، اندیشه تقویت نمودن هرچه بیشتر آنها ذهن معماران را به خود مشغول می‌داشت. تا آنکه سرانجام یکصد سال پیش، معماران بناهای تجاری با چوب بست‌های پولادین درونی، تلاش در گشودن این گره نموده و آسمان خراش‌ها پدید آمد. اما در آن دوران معماران گوتیک بیشتر چوب‌بست‌هایشان را از سنگ و در بیرون ساختمان می‌ساختند.

از بنائی شاغولی مجردی‌ها، پشت‌بندهای آویخته ساخته و از میان آنها قوس‌هائی همانند انگشتان دست تراشیده شد. این قوس‌ها در برابر بخش‌های باقی‌ماندهٔ دیوار و بین پنجره‌های بزرگ کار گذاشته می‌شد و کارکرد آنها جذب فشار از بدنهٔ اصلی کلیسا بود که به هنگام وزش بادهای تند ساختمان را تهدید جدی می‌کرد.

اما طراحی این پشت‌بندها بیشتر بر پایهٔ آزمون و آزمایش و خطا بود تامهندسی و محاسبه زیرا در آن دوران در ساختمان‌سازی به رنگارنگی، پنداربرنگیزی، و خیالپردازی بیشتر و سنگینی کمتر گرایش نشان داده می‌شد. در کلیسای بزرگ (سن‌ژولیان) در (لومان) پشت‌بندها همچون خوشه‌های سه‌گانه است که با نگریستن به آن از بالا به شکل حرف U به هم می‌پیوندند.

تمام این تلاش‌ها برای آویختن دیوارکوب‌های شیشه‌ای رنگینی بود که بهترین نمونهٔ آن در (شارتر) دیده می‌شود. نقش رنگین یکی از پنجره‌ها، رویش درختی را نشان می‌دهد که نشانه دودمان مسیح از شاهان یهود تا مریم است که از کمر (یسه) (پدر داوود) می‌روید.

در طرح‌های گوتیک غالباً شکوهمندترین پیکره‌ها را در نمای ساختمان جای می‌دهند. در کلیسای بزرگ نوتردام بیش از ۵۰۰ پیکره قرار دارد که از زیباترین آنها می‌توان از سیمون با مسیح در کودیکی، جان باپتیست مقدس عیسایا، موسی، و ابراهیم یا اسحاق نام برد. ساختن این پیکره‌ها از سال ۱۲۱۱ آغاز گردید.

در ایل دو لاسیته (جزیره‌ای در رود سن که پاریس بر آن بنیاد نهاده شد) دژ ایمان (برپا گردید. این جزیره در دل (ایل دوفرانس) سرزمین کوچکی که زیر کنترل مستقیم پادشاهی فرانسه بود جای داشت.

به سال ۱۱۶۳ که بنای کلیسای بزرگ نتردام در پاریس آغاز گردید لوئی هفتم به خرج لردهای فئودال و رعایا نیروی خود را یکپارچه می‌نمود. در دهه‌های بعد با وقف کلیسا به سال ۱۱۸۹، مرگ اسقف، موریس دوسولی بنیانگزار آن به سال ۱۱۹۶، تکمیل نمای غربی کلیسا به سال ۱۲۴۰ و برج‌های آن به سال ۱۲۵۰ نیرو و اختیارات شاه بیشتر شد.

کلیسای نوتردام که شکوهمندترین کلیسای نسل خود می‌باشد، نخستین کلیسائی بود که به‌عنوان بخشی از نقشهٔ اصلی آن از پشت بندهای آویخته بهره گرفته شد.

نوتردام این نخستین کلیسای بزرگ در جهان که دارای تمام ویژگی‌های گوتیک یعنی پشت‌بندهای آویخته، پنجره‌های خورشیدی و دیگر پنجره‌ها با شیشه‌های رنگارنگ قوس‌های تیزه‌دار، و طاق و توبره، می‌باشد بر شیوه‌ای استوار است که به‌ویژه فرانسوی و براستی تازه و نو است. شیوه گوتیک از (ایل دوفرانس) شتابان به بیشترین بخش‌های اروپا گسترش یافت و به‌عنوان (معماری کلیسائی سده‌های میانین) شناخته گردید.

و اما دربارهٔ کلیسای نوتودام باید گفت که طرح ساده اما سنگین و شکوهمند آن خیلی زود دگرگون شد. بازنگری‌های افزون‌سازی‌ها و بی‌احترامی‌هائی که به‌ویژه در دوران انقلاب فرانسه بر آن تحمیل گردید در درازنای سده‌های همچنان ادامه دارد. اما نوتردام، همچون دیگر کلیساهای بزرگ شیوهٔ گوتیک در فرانسه بازیابی از نبوغی گذرا در آن دوران است که جاودانگی یافت [ترجمه: زهرا فروزان سپهر ـ ۶۵]

معماری Architectrre

دانش ساختمان‌سازی، مصالح ساختمانی، شیوه و سبک ساختمان و ساختمان‌سازی است.

معماری شکلی از هنر است که در آغاز از طراح خواسته می‌شود تا طرحی را برایساختن ساختمانی پدید آورد. اگر از او خواسته شود تا به طراحی معبدی بزرگ اقدام کند، در این‌صورت او باید ساختمانی را طراحی کند که مردم مختلف را جذب کند و تا آنجا که ممکن است محراب و منبر را در جائی بسازد که مردم بیشتری را در پوشش قرار دهد. البته مواردی دیگر نیز باید مورد توجه قرار گیرد که در درجه دوم اهمیت قرار دهد، علاوه برین، فضای معبد باید بیانگر احساس احترام و الهام بخش عبادت کننده باشد. ساختمان باید باعث شگفتی شود.

معماری

معماری هنر و دانش ساختمان یا به‌عبارت دیگر هنر سازمان‌دهی فضائی برای نیازهای آدمی است، عمومی‌ترین کار معماری طراحی و ساخت خانه‌ها، کلیساها، مساجد، ساختمان‌های ادارات، کارخانه‌ها، پل‌ها و بناهای دیگر است.

معماری با هنرهای نقاشی، مجسمه‌سازی و موسیقی تفاوت دارد چه معماری نیازهای آدمیان نخستین و سرپناه را در بر می‌گیرد، ساختمان‌سازی و معماری به مهندسی وابستگی و پیوستگی تنگاتنگی دارد. بطور عموم یک کار مهندسی هنگامی معماری به‌حساب می‌آید که در آن طراحی منظور شده باشد [شناخت شهرهای ایران].

۶۵ ـ مجله علم و زندگی